AKKOYUNLU SARAYINDA MANEVİ VE İDARİ GÜÇ: DERVİŞLER

Yıl 2018, Sayı: 87, 89 - 102, 14.09.2018

Ayşe Atıcı Arayancan

Öz

XV. yüzyıl Akkoyunlu coğrafyası siyasi, askeri, ekonomik ve dini Sünni-Şii açıdan karmaşa ve istikrarsızlığın yaşandığı bir bölgedir. Tasavvuf hareketlerin geniş yer bulduğu bu coğrafyada birçok şeyh ve derviş yönetim tarafından kabul edilip, himaye edilirken, Akkoyunlu yönetim ve seferlerinde manevi güç oluşturmuşlardır. Ayrıca Akkoyunlu sultanları geniş kitlelerinin kontrolünü sağlamak için halkın üzerinde nüfuzu olan söz konusu dervişler ile ilişkisini iyi tutarak, bu tavrını devlet siyaseti haline getirmeye çalışmışlardır. Devletin bekası için verilmesi gereken önemli kararda, sefere çıkma, tahta oturma vb. siyasi hamlelerde sultanların çoğu zaman ilk başvurdukları kesim dervişler ve şeyhler olmuştur. Öte yandan toplumun inanç ve gündelik yaşantısında etkili olan dervişler devlet hiyerarşisinde çeşitli roller üstlenerek devletin ve ordunun en başındaki sultanı yönlendirmişlerdir. Bu nedenle, Akkoyunlu devletinin idaresinde güçlü bir yapı oluşturan dervişlerin incelenmesi devletin din-siyaset ilişkisinin çözümlenmesi açısından önemli bir konudur. Bu çalışmamızda XV.yüzyıl Akkoyunlu topraklarında yaşamış olan dervişlerin devlet idaresindeki rolü, kehanetleri ve otoritesi ile sultan üzerindeki yaptırımı, motivasyonu vb. birçok konu çok yönlü olarak sebep ve sonuçları ile örnekler çerçevesinde incelenecektir. Ayrıca toplum ve yönetim tarafından itibar kazanmış dervişlerin Akkoyunlu sultanları üzerindeki nüfuzları, sultan ve ordu mensuplarına rüya yorumları ve meczûb davranışlar ile verdiği mesajlar, siyasi yönlendirmeler, idari görevler ile birlikte Akkoyunlu devlet politikası ve seferler üzerindeki rolleri birincil kaynaklar doğrultusunda incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Akkoyunlu, derviş, keramet, meczûb, Türkmen

SPIRITUAL AND ADMINISTRATIVE POWER IN AQ-QOYUNLU PALACE: DERVISHES

Öz

The Aq qoyunlu geography in the 15th century was a region where confusion and instability in terms of political, military, economic and religious Sunni-Shi’a existed. In this geography where the Sufi movements had found widespread place, many sheikhs and dervish were accepted and protected by administrations and had created spiritual power in Aq qoyunlu administration and campaigns. In addition, the Aq qoyunlu sultans kept the connection with the dervishes in a good manner to control the large masses, since dervishes had influence over the people, and tried to make this attitude a state politics. Crucial decisions in political movements such as going into the battle or ascend to the throne to be made for the continuity of the state, the sultans often consulted dervishes and sheiks in the first place. On the other hand, these dervishes who were influential in the belief and everyday life of the society, had taken various roles in the state hierarchy and directed the sultan who was at the head of the state and the army. For this reason, the examination of the dervishes, who constituted a strong structure in the administration of the Aq qoyunlu state, was an important issue in terms of solving the religion-politics relation of the state. The aim of this study is to examine the issues such as the role, prophecies and authority of the dervishes who lived in the XV. Century’s Aq qoyunlu lands, and their sanction and authority on the sultan in a multi-faceted way with examples and reasons. In addition, the dervishes gained reputation by the society and the administration, their influence on the Aq qoyunlu sultans, the messages given to the sultan and members of the army with their dream interpretations and enforced behaviors, political directions, administrative duties and their roles on Aq qoyunlu state policy and campaigns will be according to the primary sources

Anahtar Kelimeler

Aq qoyunlu, Dervish, Miracle, Deranged, Turkmen

Kaynakça

• Akkoyunlu, N.A; Şen,Adil. (2003). Türkmen Akkoyunlu İmparatorluğu, Ankara: Grafik Yayınları.
• Anonim. (1361). Tarih-i Kızılbaşân, Haz. Mir Hâşim Muhaddis, Tahran: İntişarat-ı Behnam.
• Azamanat, Nihat. (2000). “İbrahim Gülşenî”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.21, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 301-304.
• Barbaro, Josaphan. (2005). Anadolu’ya ve İran’a Seyahat, Çev. Tufan Gündüz, İstanbul:Yeditepe Yayınevi.
• Barkan, Ömer Lütfi. (Yayın yeri ve yılı belirtilmemiş). Kolonizatör Türk Dervişleri, Hamle Yayınları.
• Çetin, İsmet. (2007) .“Türk Kültüründe Bab(Baba)/Ata Geleneği” Milli Folklar Dergisi, S.76: 70-76.
• Çınar Karadağ, Gülay. (2017). “Dini Otoritenin Temsilcisi Şahlar ve Şii Ulemayla İlişkisi”, İran Çalışmaları Dergisi, C.1, Sayı 1, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• Dedeyev, Bilal. (2004). “XV.Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Devleti –Azerbaycan İlişkileri”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Devvanî. (1335). “Arz-ı Sipah-ı Uzun Hasan”, Mecelle-i Danişkede-i Edebiyat-ı Danişgâh-ı Tehran, Nşr.İreç Avşar, S.3/3, Tahran: Danişgâh-ı Tehran.
• Ebu Bekr-i Tihranî. (2001). Kitab-ı Diyarbekriyye, Çev. Mürsel Öztürk, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Gel,Mehmet. (2006).“Akkoyunlu Uzun Hasan’a Çok Yakın ‘Delişmen’-‘Meczûb’ Bir Sûfî: Baba Abdurrahmân (Analitik Bir Yaklaşım Denemesi)”, EKEV Akademi Dergisi, S.(10) 28, Erzurum: 143-162.
• Hasan-ı Rumlu. (2006). Ahsenü’tTevârîh, Çev. Mürsel Öztürk, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Hınz,Walter. (1992). Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd XV. Yüzyılda İran’ın Milli Bir Devlet Haline Yükselişi, Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Hüseyin, Kerbelaî. (1383). Ravzatü‘l-Cinân ve Cennâtû‘l-Cenân, Yay. Cafer Sultan el-Kurraî, C. I, Tahran: Miras-ı Mektub.
• Işık, Zekeriya.(2015). “Manevi ve Psikolojik Bir Unsur Olarak Osmanlı Ordusunda Şeyler ve Devişler”, Birinci Dünya Savaşı’nda Mevlevi Alayı ve Gönüllü Topluluklar Uluslararası Sempozyumu, Kırıkkale.
• —. (2015). Şeyhler ve Şahlar, Konya: Çizgi Yayınevi.
• —. (2016). Devlet ve Tarikat, Osmanlı Toplumunda Devlet tarikat İlişkilerinin İdeolojik ve Sosyolojik Zemini, Konya: Çizgi Yayınevi.
• İnalcık, Halil. (2005).“Otman Baba ve Fatih Sultan Mehmed”, Doğu Batı: Makaleleri I, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Konur, Himmet. (1998). “İbrahim Gülşenî (Hayatı, Eserleri, Görüşleri)”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, D.E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• —. (2002). “Akkoyunlu Döneminde Tasavvuf”, Türkler Ansiklopedisi, c.7, Ankara: Türkiye Yeni Yıl Yayınları, s.536-539.
• Mirhvand. (2002). Tarih-i Ravzatu’s–Sefa Fi Sîreti’l-enbiyâve’lMülûkve’lHulefâ, Tashih. Cemşid Kiyanfer, C.10, Tahran: İnşirat-ı Esatir.
• Muhyî-yi Gülşenî, (1982). Menâkib-i İbrahim-i Gülşenî, Haz. Tahsin Yazıcı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• —. (2014).Menâkıb-ı İbrâhim-i Gülşenî, Haz. Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi, İstanbul: Bilnet Matbaacılık.
• Mukaddem Alireza, (1396).“Ruşeni, Dede Ömer”, Danişname-i Cihan-ı İslam, c.20, Tahran: Bunyad-ı Dairetül-maarif-i İslamî
• Münşi Kazvînî Budâk (2000). Cevâhirü‘l-ahbâr:Bahş-i Tarih-i İran az Karakoyunlu ta Sal-ı 984, Haz. Muhsin Behrâm Nejâd, Tahran: Merkez-i Neşr-i Miras-ı Mektub.
• Nevai, Abdülhüseyin (1341). Esnâd ve Mukâtebât-ı Tarihî-yi İran ez Timur ta Şah İsmail, Tahran: Bungan-ı Tecüme ve Neşr-i Kitap.
• Semerkandî, Abd’ür-rezzak,(2004). Matla‘-ı Sa‘deyn ve Mecma‘-ı Bahreyn, neşr. Abd’ül-Hüseyin Nevâi, Tahran: Pejuhaşgah-ı Ulum-i İnsani ve Mutala’at-ı Ferhengi.
• Tavukçu, Orhan Kemal. (2018). Dede Ömer Ruşenî, Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği, ve Divanının Tenkidli Metni, Erişim Tarihi:08.02.2018. Users/HP/ Desktop/10601dede-omer-rusenipdf.pdf
• Tursun Bey. (1977). Tarih-i EbûlFeth, Haz. Mertol Tulum, İstanbul: Baha Matbaası.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (1981). “Bazı Menakıbnamelere Göre XIII-XV.Yüzyıllardaki İhtidalarda Heterodoks Şeyh ve Dervişlerin Rolü”, Osmanlı Araştırmaları II, İstanbul: 31-42
• Woods, John. (1993). 300 Yıllık Türk İmparatorluğu Akkoyunlular, Çev. Sibel Özbudun, İstanbul: Milliyet Yayınları.