III. AHMET DÖNEMİ’NDE PİREVİ HACI BEKTAŞ VELİ TEKKESİ

Yıl 2018, Sayı: 87, 183 - 194, 14.09.2018

Aziz Altı

Öz

Hacı Bektaş Veli Tekkesi Pirevi Osmanlı Devleti sınırları içerisinde yer alan tüm Bektaşi tekkelerinin merkeziydi. Pirevi, XVII. yüzyılın başlarından itibaren tüm Bektaşi Babalarının atanmaları için Padişah’a arzda bulunma yetkisine sahip olmuştu. Fakat III. Ahmet’in saltanat yıllarında olduğu gibi bazı dönemlerde bu kurala uyulmama durumu da ortaya çıkmıştı. Tüm Bektaşi tekkeleri üzerinde otorite sağlayan Pirevi, aynı zamanda zengin bir vakfa da sahipti. Vakfa ait yerler, Osmanlı Devleti tarafından birçok vergiden muaf tutulmuştu. III. Ahmet döneminde Pirevi’nin vakfı çeşitli sorunlarla karşılaşsa da seccadenişin ve mütevellinin girişimleriyle bunların üstesinden gelinmiştir. Vakıf yöneticilerinin ve Pirevinin başındaki kişi olan seccadenişinin seçilmesinde ise Yeniçeri Ağası etkin rol oynamaktaydı. Özellikle bu husus Yeniçerilerin Bektaşilerle olan bağlantısını ortaya koyması bakımından önemlidir. Bununla birlikte Padişah, Pirevi ile iyi ilişkiler yürütmüş ve her yıl “hırka bahası” altında Pirevi’ne maddi yardımlar yapmıştı. Ayrıca Pirevi, Hacı Bektaş kazasının ve kadılığının başka yere nakledilmesi girişimlerine karşı çıkarak bürokrasideki etkinliğini ortaya koymuştur. Netice olarak III. Ahmet döneminde Pirevi’nde meydana gelen gelişmeler, arşiv vesikalarından, dönemin kaynaklarından ve tetkik eserlerden faydalanılarak bu çalışmada ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

III. Ahmet, Pirevi, Bektaşi, yeniçeri, vakıf

PIREVI HACI BEKTAŞ VELI DERVISH LODGE IN THE PERIOD OF AHMET III

Öz

Hacı Bektaşi Veli’s Dervish Lodge Pirevi was the center of all Bektashi lodges in the borders of the Ottoman Empire. Pirevi, from the beginning of the XVII. Century, all Bektashi Dervishes had the power to offer Bektashi babas fathers to the Sultan for the appointment. However, in some periods such as Ahmet’s III reign years, this rule was not observed. Pirevi, which provided authority over all Bektashi lodges, also had a rich foundation. Waqf’s places were exempted by the Ottoman State from many taxes. In the period of Ahmet III, even if Pirevi’s foundation faced various problems, these problems were solved by the initiatives of seccadenisin and trustee. In the election of the foundation managers and seccadenisin who was the head of Pirevi, the Janissaries Aga played an active role. This is particulary important in terms of revealing the connection of the Janissaries with the Bektashis. However, the Sultan had a good relationship with Pirevi and made financial aids to Pirevi every year under the name of cardigan money. In addition, Pirevi proved its effectiveness in the bureaucracy by opposing the attempts of the transfer of Hacı Bektas town and the Qadi institution elsewhere. As a result, the developments that took place in Pirevi during the period of Ahmet III were taken up in this study by taking advantage of archival records, period sources and examination works

Anahtar Kelimeler

III. Ahmet, Pirevi, Bektashi, janissary, foundation (waqf)

Kaynakça

• Ali Emiri (AE. SAMD III) 78/17343; 200/19361.
• Cevdet Askeriye (C.AS.) 920/39790.
• Cevdet Evkaf (C.EV.) 63/3389; 137/6850; 1038/45557.
• İbnülemin Dahiliye (İE.DH.) 30/2703
• İbnülemin Evkaf (İE. EV.) 35/4053; 51/5707: 71/7700; 73/7829.
• İbnülemin Maliye (İE. ML.) 69/6444. Şeriye Sicili
• Rodoscuk Şeriyye Sicili 8438.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA) 229/ 81; 232 /92; 233/ 90; 243/135; 2055/8.
• Ahmet Rifat Efendi. (1293). Mir’âtü’l-Mekâsif fî Def’i’l-Mefâsid. İstanbul: İbrahim Efendi Matbaası.
• Akgül, Leyla. (2014). Pir Sultan Abdal Sözlüğü. Ankara: La Kitap.
• Altı, Aziz. (2018). “Balkanlarda Bektaşi Tekkeleri ve Bektaşilerin Devlet Erkânıyla İlişkileri (XVII-XVIII. Yüzyıl”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Çelebi Ahmet Cemaleddin Efendi. (1328). Bektaşi Sırrı Nâm Risaleye Müdafaa. Dersaadet: Asır Matbaası.
• Çeşmîzâde Mustafa Reşîd. (1993). Çeşmîzâde Tarihi. Haz. Bekir Kütükoğlu. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Çetinoğlu, Oğuz. (2009). Tarih Sözlüğü Deyimler Terimler Kavramlar Kelimeler. İstanbul: Bilge Oğuz Yayınları.
• Derviş Efendi Zâde Derviş Mustafa Efendi. (1994). 1782 Yılı Yangınları Harik Risalesi 1196. Haz. Hüsamettin Aksu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Esad Efendi. (1241). Üss-i Zafer. İstanbul.
• Faroqhi, Suraiya. (2000). “1826 Öncesi Bektaşiler- Nüfuz (Etki) Savaşı ve Strüktür (Yapı) Problemleri”, Alevi- Bektaşi Kültür Enstitüsü 1. Alevi- Bektaşi Sempozyumu. 107-119.
• ——. (1976). “The Tekke of Haci Bektas: Social Position and Economic Activities”, International Journal of Middle East Studies 7, 183-208.
• Hazerfen, Ahmet.(1999). “Osmanlı Arşiv Belgelerinden”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 10, 9-13.
• Îsâzâde Efendi. (1996). Îsâzâde Târîhi. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Kara Çelebizâde Abdülaziz Efendi. (2003). Ravzatü’l- Ebrâr Zeyli. Haz. Nevzat Kaya. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mutlu, Şamil. (1994). Yeniçeri Ocağının Kaldırılışı ve II. Mahmud’un Edirne Seyahati Mehmed Dâniş Bey ve Eserleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Naîmâ Mustafa Efendi. (2007). Târih-i Naîmâ C. IV. Haz. Mehmet İpşirli, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Noyan, Bedri. (1998). Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik, C. 1. İstanbul: Ardıç Yayınları.
• Özlü, Zeynel. (2014). “Bektaşi Tekkelerinin Gelirlerine Dair Gözlemler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 69, 15-40.
• ——. (2015). “Osmanlı Döneminde Hacı Bektaş Veli Sülalesi: Çelebiler” Belleten 285, 501-529.
• Pakalın, Mehmet Zeki. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı
• Parlatır, İsmail. (2014). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Südlüce Tekkesi, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi (Yer No: Revnakoğlu 283).
• Değerli, Ayşe vd. 2015. Vesâik-i Bektaşiyan. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Yılmaz, Gülay. (2015). “Bektaşilik ve İstanbul’daki Bektaşi Tekkeleri Üzerine Bir İnceleme”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi 45, 97-136.