SEYYİD ALİZÂDE’NİN HIZIRNÂME’Sİ BAĞLAMINDA ALEVİ DÜŞÜNCESİNDE HIZIR İNANCI

Yıl 2016, Sayı: 80, 31 - 50, 14.12.2016

Hanifi Şahin

Öz

Hızır inancı, farklı isimlerle de olsa birçok toplumda görülmektedir. İslam toplumlarında bu düşüncenin kabul görmesinde nasların doğrudan katkısı olmuştur. Türk halk inancında önemli karşılığı olan bu inanç Alevî-Bektâşî düşüncesine tesir etmiştir. Hızırnâme, Hızır ve ricalü’l-gayb denilen veliler hakkındaki telakkilere ait manzum eserlerin ortak adıdır. Hızırnâmler, ihtiva ettikleri özellikleri bakımından, Alevî-Bektâşî düşüncesinde Buyruklar kadar önemlidir. Bu eserlerde Alevî-Bektâşî düşüncesinde önemli olan çok sayıda inanç ve kavramlara yer verilmektedir. Bunlardan bazıları; dört kapı kırk kam, üç sünnet, yedi farz, musahiplik, kurban, dâr, on iki imam, tecellâ ve teberrâ, Ali-Muhammed, Hasan, Hüseyin, gibi kavramlardır. Hızır’ın uzun yaşanması ile imamın gaybeti arasında irtibat kurulmaktadır. Ayrıca eserde çeşitli oranlarda Şii etkileşimi görülmektedir. Bu makalede Seyyid Alizâde’ye ait Hızırnâme’deki Hızır inancı ve Hızır ve tipolojisi ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hızır, hızırnâme, Alevilik, Bektaşilik, tasavvuf, Hacı Bektaş Veli, Şia

THE KHIDR BELIEF IN THE ALEVI THOUGHT IN THE CONTEXT OF SAYYİD ALIZADEH’S KHIDRNAME

Öz

The faith of the Khidr, with different names, can be seen in many societies. The Qur’an and hadiths have directly contribute the acceptance of this faith in the Islamic societies. Khidr faith has an important place in Turkish folk beliefs and this has influenced the Alevi-Bektashi thought. Khidrrname is the common name for poetic works about the Khidr and ricalü’l-gayb Unseen dervishes . Khidrnames, with the features they contain, are as important as the buyruklar in the faith of Alevi-Bektashi. These works include numerous beliefs and concepts that are important in the Alevi-Bektashi faith. Some of them are as follows: four doors forty rank, three sunnahs, seven obligations, companionship, sacrifice, dâr, twelve imams, tajalla and tabarra and Ali-Mohammed, Hasan, Huseyin etc. There is a connection between the Khezr’s longevity and Imam’s occultation. Shi’a effects can be seen in the work at various rates. In this article, it is discussed the Khezr belief and Khezr typology in Sayid Alizadeh’s work named as Khezrname

Anahtar Kelimeler

Khezr, khezrname, Alewism, Bektashiyah, sufism, Haji Bektash Vali, Shia

Kaynakça

• Abdurrahman Cami, Ebü’l-Berekat Nureddin. (1995). Nefehatu’I-Üns Tercümesi (Evliya Menkıbeleri), çev. Lami Çelebi; yay. haz.: Süleyman Uludağ- Mustafa Kara, İstanbul.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şehabeddin Mahmûd b. Abdullah b. Mahmûd. (1415). Ruhü’l-Meani fî Tefsiri’l-Kur’âni’l-Azim ve’s-Seb’i’l-Mesani, c.1, Beyrut.
• Avcu, Ali. (2014). Horasan-Maveraünnehir’de İsmaililik, Sivas: Asitan Yayınları.
• Aydın, Mehmet. (1986) “Türklerde Hızır İnancı”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Der- gisi, (2): 51-78.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin. (1985). Delailü’n-Nübüvve ve Ma’rifetu Ahvâli Sa- hibi’ş-Şeri. c. 5, Beyrut.
• Boratav, Pertev Naili. (1964). “Türklerde Hızır”. İslam Ansiklopedisi, c.5, İstanbul: Milli Eği- tim Bakanlığı Basımevi. s. 465-467.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. (1990). el-Câmiu’s-Sahih. Beyrut.
• Bursevi, İsmail Hakkı. (1969). Ruhu’l-Beyan. c.5, İstanbul.
• Cangüder, Adnan. (2012). “Yeryüzünün Yaşayan Ölümsüz İnsan Tanrısı Hızır”. Kızılbaş Dergisi, 2012 (15): 5-9.
• Corbin, Henry. (2003). Hayâlü’l- Hallâq fi Tasavvufi İbn Arabi. Fransıczadan trc, Ferid ez- Zâhî, Fas.
• Çelebi, İlyas. (1998). “Hızır”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 17, İstanbul: Türkiye Diyanet Vak- fı Yay, s. 407-410.
• Demirî, Kemaleddin. (1305). Hayatü’l- Hayevân. Kahire.
• Dinç, Nilüfer. (2011). Hz. Hızır Kimdir? İstanbul: Sınır Ötesi Yayınları.
• Friedlaender, Israel.  (1951). “Khıdr”. Encyclopedia Of Religion And Ethics, New York: c. 7, s. 693- 695.
• Gazzâlî, Ebu Hamid Muhammed. (1983). İhyau Ulumi’d-din, Beyrut.
• Hacı Bektaş Veli. (1958). Menâkabı-ı Hacı Bektaş-i Veli, haz. Abdulbaki Gölpınarlı, İstanbul: İnkilap Kitabevi.
• İbn Babeveyh, Ebû Cafer Şeyh  Saduk  Muhammed b. Ali b. Hüseyin. (1966). İlelü’ş- şerâi. Necef.
• Seyyid Alizade Hasan b. Müslim. (2007). Hızırnâme: Alevi Bektaşi Adâb ve Erkânı (Buyruk) haz. Baki Yaşa Altınok, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay,.
• Şapolyo, Enver Behnan. (1964). Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul.
• Taberî, C. (1994). Câmiü’l-Beyân fî Tefsiri’l-Kur’ân. c.5, Beyrut.
• Tan, Muzaffer. (2012). “Tarihsel Süreçte İsmaililik ve Yaşadığı Farklılaşmalar”. Fırat Üniversi- tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2): 111-145.
• Türk, Hüseyin. (2010). “Nusayrilerde Hızır İnancı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştır- ma Dergisi, (54): 225-245.
• —. (2005). Anadolu’nun Gizli İnancı Nusayrilik. İstanbul.
• Türkdoğan, Doğan. (2004). “Alevi İslâm İnancı İçerisinde Hızır”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (X/29): 19-26.
• Uludağ,  Süleyman. (1998). “Hızır”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 17, İstanbul: Türkiye Diya- net Vakfı Yay, s.410-12.
• Wensinck Arent Jan. (1964). “Hızır”. TDV İslam Ansiklopedisi, c.5, Ankara: Milli Eğitim Ba- kanlığı Basımevi, s. 457- 462.
• Yılmaz, Hasan Kamil. (1982). Aziz Mahmud Hüdayi ve Celvetiyye Tarikatı. İstanbul.
• Zemahşeri, Ebü’l-Kasım Carullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed. (1407). Tefsirü’l-Keşşaf an Hakaiki’t-Tenzil ve Uyuni’l-Ekavil fî Vücuhi’t-Te’vil. c.2, Beyrut.