YOZGATLI NİHÂNÎ’NİN HACI BEKTAŞ-I VELÎ VELÂYETNÂMESİ’NDEKİ ESKİCİL UNSURLAR

Yıl 2016, Sayı: 80, 99 - 120, 14.12.2016

Orhan Kurtoğlu

Öz

Velâyetnâmeler, bir velinin hayatı, veliliği, kerametleri ve tasavvufî faaliyetlerinden bahseden menâkıpnâme türündeki eserlerdir. Türk kültür ve edebiyatının önemli kaynaklarındandır. Genellikle önce sözlü olarak oluşup ağızdan ağıza nakledilen, daha sonra ise zaman içerisinde yazıya geçirilen velâyetnâme/menkıbelere konu olan veliler, bir tarikatın kurucusu olabildiği gibi o tarikatı geliştiren ve yaygınlaştıran bir isim de olabilir. 11. yüzyıldan itibaren yazılan Arapça, Farsça ve Türkçe örnekleriyle İslâm edebiyatlarında zengin bir menkıbe geleneği oluşmuştur. Türk edebiyatında da Hacım Sultan, Hacı Bektaş-ı Velî, Kaygusuz Abdal, Abdal Musa, Otman Baba, Sultan Şücauddîn Baba, Demir Baba, Ahmed Yesevî, Mevlânâ, Yunus Emre gibi tanınmış tasavvufi isimler etrafında manzum veya mensur pek çok velâyetnâme kaleme alınmıştır. Ali Nihânî b. Mehmed Tevfîk Yozgadî de 19. yy’da yaşamış velâyetnâme yazarlarındandır. Nihânî, Hacı Bektaş-ı Veli Dergâhı Postnişîni Feyzullah Efendi’nin teklif ve ısrarıyla manzum bir velâyetnâme yazmıştır. Eskicil arkaik “arkaizmle ilgili, eskimiş söz veya eser ; güzel sanatlarda klasik çağ öncesinden kalan” manalarına gelen bir kelimedir. Bu çalışmada Ali Nihânî b. Mehmed Tevfîk Yozgadî tarafından 1296 1878 yılında yazılan manzum “Velâyet-nâme-i Hacı Bektaş-ı Velî” adlı eserde geçen eskicil unsurlar değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş-ı Velî, Yozgatlı Nihânî, manzum velâyetnâme, mesnevi, eskicil unsurlar

THE ARCHAIC ELEMENT IN NIHANI FROM YOZGAT’S VELAYETNAMA OF HACI BEKTAS VELI

Öz

Velayetnamas are literary works that tell us a veli’s [a kind of abstinent and ascendent dervish] life, oracles, miracles and mystic activities such as menakıpnamas. A menkıbe literature was developed with Arabic, Persian and Turkish menakıpnamas since 11th century, after that in Turkish literature a lot of menakıpnamas were written in verse or prose for mystic leaders as Hacım Sultan, Hacı Bektaş-ı Veli, Kaygusuz Abdal, Abdal Musa, Otman Baba, Sultan Şucauddin Baba, Demir Baba, Ahmed Yesevi, Mevlana, Yunus Emre. Nihânî wrote a velayetnama in verse due to the request and insistence of Feyzullah Efendi who was in charge of Hacı Bektaş-ı Veli Dergâh a building where all of the dervishes got together and prayed .The Word archaic means “ancient” and may refer to a period of time preceding a “classical period”. In this work, Ali Nihani b. Mehmed Tevfîk Yozgadi’s work called “Velayetnama Hacı Bektaş Velî” that was written in 1296 1878 will be the archaic elements will be considered The Word archaic means “ancient” and may refer to a period of time preceding a “classical period”. In this work, Ali Nihani b. Mehmed Tevfîk Yozgadi’s work called “Velayetnama Hacı Bektaş Velî” that was written in 1296 1878 will be the archaic elements will be considered.

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş Velî, Nihânî from Yozgat, verse velayetnama, masnavi, archaic elements

Kaynakça

• Ayverdi, İlhan. (2005). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Canım, Rıdvan. (2000). Latîfî-Tezkiretü’ş-şu’arâ ve Tabsıratu’n-nuzamâ, Ankara: AKM Yay.
• Derleme Sözlüğü (1963, 1982). C. I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII. Ankara: TDK Yayınları.
• Dilçin, Cem. (1983). (haz.). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.
• Eyduran, Aysun. (2009). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-şuarâ. (Tenkitli Metin A.), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10739,tsmetinbpdf.pdf?0i, erişim tarihi: 04.04.2015.
• Gülsevin, Gürer. (2015). “Arkaik-Periferik Kavramı ve Bu Kavramın Tarihî Batı Rumeli Türkçesi Ağızlarının Tespitindeki Önemi”, The Journal of Academic Social Science Studies, 32: 1-12.
• Gülsevin, Gürer ve Boz, Erdoğan. (2004). Eski Anadolu Türkçesi, Ankara: Gazi Kitabevi Yay.
• Hengirmen, Mehmet. (1999). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara:Engin Yayın- ları.
• Kurtoğlu, Orhan. (2015). Yozgatlı Nihânî, Velâyetnâme-i Hâcı Bektaş-ı Velî, Ankara: Gazi Üni. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yay.
• Okatan, Halil İbrahim. (2013). “Sûdî’nin Şerh-i Bostân’ında Geçen Arkaik Kelimeler”, TU- RAN Stratejik Araştırmalar Dergisi, 5/19: 14-58.
• Ölmez, Mehmet. (2003). “Çağataycadaki Eskicil Öğeler Üzerine” Dil ve Edebiyat Araştırma- ları Sempozyumu 2003: Mustafa Canpolat Armağanı, 135-142, Ankara.
• Özdemir, Hakan. (2012a). “Günümüze Göre Sehî Bey Dîvânı’ndaki Arkaik Unsurlar”, Kara- deniz, 15: 90-100.
• —. (2012b). “Günümüze Göre Klâsik Türk Edebiyatındaki Eskicil Unsurlar: İbn-i Kemâl Örneği”, Turkish Studies, 7/4: 2501-2509.
• Tarama Sözlüğü (1962-1977). C. I, II, III, IV, V, VI, VII. Ankara: TDK Yay.
• Türkçe Sözlük (2011). (10. Baskı). Ankara: TDK Yay.
• Üşenmez, Emek. (2014). Eski Anadolu Türkçesinde Arkaik (Eski) Ögeler, İstanbul: Akademik Kitaplar Yay.
• Vardar, Berke. (2002), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yay.