19. YÜZYIL OSMANLI DİNİ MİMARİSİNDE DUVAR RESMİ SANATI: BALKANLARDAN KALKANDELEN ALACA CAMİ ÖRNEĞİ

Yıl 2016, Sayı: 80, 151 - 182, 14.12.2016

Deniz Demirarslan

Öz

“Kalem işi” olarak isimlendirilen duvar nakışları Türk- İslam mimarisinin önemli estetik unsurlarından birini oluşturmaktadır. Kalem işi Osmanlı mimarisinde özellikle Batılılaşma döneminin etkisiyle gelişmiş ve değişikliklere maruz kalmıştır. Bu süslemelerin yapının inşa edildiği tarih ve mimari üslup özelliklerine göre özellikler taşıması, yapıldıkları dönemin sosyo- ekonomik ve sosyo- kültürel özelliklerini yansıtması, resim sanatının Osmanlı sanatı içindeki gelişimini aktarması sebebiyle yeri ve önemi büyüktür. Bilhassa 19. yüzyılda yapılan duvar resimleri Batı etkisi ile gelişen ve değişen Osmanlı resim sanatının en önemli örneklerini oluşturmaktadır. Bu duvar resimlerinin önemli örneklerine ise Balkanlardaki Osmanlı mimarlık eserlerinde rastlamak mümkündür. Bu çalışma kapsamında Osmanlı İmparatorluğunun Balkanlarda önemli bir ticaret merkezi konumunda olan ve önemli dini yapılara ev sahipliği yapan Kalkandelen şehrinde, süsleme özellikleri ile Osmanlı mimarisinde önemli yeri bulunan Alaca Camii örneği üzerinde 19. yüzyılda Batı etkisi ile gelişen ve değişen Osmanlı duvar resmi sanatının özellikleri, içerdikleri duvar resimleri Alaca Camii’ndeki duvar resmi örnekleri ile benzerlikler taşıyan diğer örnekler ile karşılaştırılarak belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Duvar resmi, Barok ve Rokoko süslemeler, Alaca Cami, Osmanlı mimarisi, cami tezyinatı

WALL PAINTING ART IN 19TH CENTURY OTTOMAN RELIGIOUS ARCHITECTURE: KALKANDELEN ALACA MOSQUE EXAMPLE FROM BALKANS

Öz

Wall ornaments named as “hand carved” constitutes one of the important aesthetic elements of Turkish – Islamic architecture. Hand carved pieces of art developed in Ottoman architecture especially due to Westernization period effect and was subject to changes. The place and importance of these ornaments is significant as they carry properties of historical and architecture styles of the date they were created and as they reflect the development of painting art in Ottoman art and architecture. Especially the wall paintings made in 19th century constitute the most important examples of Ottoman painting art which developed and changed due to Western effect. In these landscape paintings related to Istanbul were emphasized the characteristics of the development of Ottoman society in all respects and all the paintings were made in architecture and they were effective in emphasizing the outer mass and enriching the interior. These wall paintings were applied especially in housings and religious buildings as the symbol of admiration for the capital city of Istanbul. It is possible to encounter important examples of these wall paintings in which the style features of Turkish-Islamic art and Baroque and Rococo arts in Ottoman architectural works in Balkans. Under the scope of this study in Kalkandelen city which was an important trade centre of Ottoman Empire and hosted important religious buildings, properties of Ottoman wall painting art which was developed and changed in 19th century by Western effect, was determined by comparing the wall paintings in its inventory with other examples similar to wall paintings in Alaca Mosque which has an important place in Ottoman architecture with its ornament properties

Anahtar Kelimeler

Wall painting, Baroque and Rococo ornaments, Alaca Mosque, Ottoman architecture, mosque ornament

Kaynakça

• Akın, Nur. (2001). Balkanlarda Osmanlı Dönemi Konutları. İstanbul: Literatür Yayınları.
• Arseven, Celal Esad.(1990). Sanat Ansiklopedisi. Ankara: MEB Yayınları.
• Aslanapa, Oktay. (1996). Osmanlı Mimarisi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• kedonya Şehirleri ve Özellikleri”. Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, (3) 1, 63-102.
• Öndin, Nilüfer. (2000). “Türk Manzara Resmi”. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi. (1) 2, 199- 211.
• Özer, Mustafa.(2006). Üsküp’te Türk Mimarisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özkan, Ali. “Arnavutluk’un Üç Simgesi: Hacı Ethem Bey Camii, Saat Kulesi ve İskender Bey Heykeli”. Turkish Studies. 8/2, 217-237.
• Özsayıner, Z. Cihan. (2012). “Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi’ndeki Kutsal Kent Tasvirleri”. Milli Saraylar Dergisi, (10), 145-153.
• Pala, İskender. (1996). “Mühr-i Süleyman”. TDV Türk İslam Ansiklopedisi. c. 31. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s.526.
• Pavlov, Zoran. (2008). Macedonian Cultural Heritage Ottoman Monuments. Üsküp: Cultural Heritage Protection Office.
• Renda, Günsel. (1977). Batılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı 1700-1850. Ankara: Hacet- tepe Üniversitesi Yayınları.
• Sezgin, HALUK. (1999). “Balkanlardaki Osmanlı Kültür Mirası”. Osmanlı Mimarlığının 7 Yüzyılı Uluslarüstü Bir Miras. İstanbul: YEM Yayınları, 336-342.
• Taşkesen, A. Nermin. (2011). “Amasya II. Beyazıd Camisi Şadırvanı Duvar Resimlerinin Restorasyonu ve İkonografik Çözümlemesi”. Vakıflar Dergisi. s.35, 177-189.
• Tekinal, P. Şahin. (2002). “Batılılaşma Dönemi Duvar Resmi”, Türkler Ansiklopedisi. c. 15, Ankara.
• Tunçel, Gül. (2012). “Türk Sanatı Tarihinde Kalkandelen (Tetova) Alaca Camii Hazîresi’n- deki Osmanlı Şâhideleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. (64), 15-30.
• Turan, Ömer. (1996). “Makedonya’da Türk Kültürü ve İzleri”. Bilig. (3) 96, 21-32.
• Uçar, Mehmet. (2013). “Bekârlar Camii Duvar Resimleri”. The Journal of Academic Social Science Studies. 6/7, 1161-1184.
• Zdravković, Ivan. (1964). Izbor gradje za provačuvane spomenika IslamskeaArhitektura u Ju- goslavja. Belgrad.
• Url-1: Tekinalp, P.Ş. Batılılaşma dönemi duvar resmi. https://www.tarihtarih.com/?Sy- f=26&Syz=353025. Erişim tarihi: 15.07.2015.
• Url-2: http://whereismacedonia.org/where-to-go-in-macedonia/mosques-and-muslim-ar- chitecture-in-macedonia/719-sarena-dzamija-tetovo. Erişim tarihi: 15.07.2015.
• Url-3:http://islamic-arts.org/2013/sarena-dzamija-the-colorful-mosque-of-tetovo/. Eri- şim tarihi: 15.07.2015
• Url-4:http://www.thefreelibrary.com/The+multi-colored+mosque+in+Teto- vo.-a0375951523. Erişim tarihi: 15.07.2015.
• Url-5: www.yüzakı dergisi.com/2015/10/balkanziyareti-2.html. Erişim tarihi: 15.07.2015.
• Url-6: http://www.aljebakphoto.com/photo-blog/decorated-mosque-tetovo. Erişim tarihi: 15.07.2015
• Url-7: http://aliburakbeyza.blogspot.com.tr/2013_03_01_archive.html. Erişim tarihi: 15.07.2015.
• Url-8: https://tr.pinterest.com/pin/373587731567608334/. Erişim tarihi: 15.07.2015.
• Url-9: https://www.flickr.com/photos/archer10/10796889505/in/photostream/). Erişim tarihi: 15.07.2015.
• Url-10:http://web.archive.org/web/20131023055927/http://kshk.gov.al/index. php?fq=brenda&gj=gj2&kid=19, “Religious Buildings with the “Culture Monument Status”. Republic of Albania National Committee for Cult. 23 Ekim 2013 tarihinde kay- nağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2010.
• Url-11: http://www.albanianhistory.net/1908_Vlora/index.html. 15.07.2015
• Url-12: http://pictures.traveladventures.org/images/berat-mangalem11. 15.07.2015.
• Url-13: http://3.bp.blogspot.com/_Pbyj8AFBjrI/TNXOoAwvTBI/AAAAAAAAAuM/_ VE8i2qU-q8/s1600/DSCN3345.JPG. 15.07.2015
• Url-14: http://macedonia-timeless.com/img/Sultanmuratxamija.SM.jpg
• Url-15: http://mw2.google.com/mw-panoramio/photos/medium/123013714.jpg
• Url-16: http://www.panoramio.com/photo/75884332