Bektaşî Fıkraları ve Gülme Teorileri

Yıl 2010, Sayı: 55, 255 - 268, 28.01.2013

Halil İbrahim Şahin

Öz

Üstünlük, uyumsuzluk ve rahatlama gibi gülme teorilerinin kullanıldığı bu makalede Bektaşî fıkralarındaki gülmeye neden olan durumlarla ilgili tespit ve değerlendirmeler yapılmıştır. İnsana has bir olgu olan gülmenin kökenlerini ve sebeplerini araştıran gülme teorileriyle Bektaşî fıkraları incelendiğinde bu fıkralardaki gülme durumlarının, yerel olduğu kadar evrensel niteliklere de sahip olduğu görülmüştür. Üstünlük teorisinin prensipleriyle uyumlu fıkralardaki Bektaşî, Nasreddin Hoca gibi muhataplarının haksız saldırılarını bertaraf ederek onlara üstünlük sağlamakta ve bu durum da fıkrayı dinleyenlerin gülme duygularını harekete geçirmektedir. Bektaşî fıkralarındaki mizahı açıklamada uyumsuzluk teorisinin de önemli bir katkısı vardır, çünkü Bektaşî fıkralarında gülmeye neden olan pek çok durum, uyumsuzluktan kaynaklanmaktadır. Özellikle Bektaşî’nin dinÎ konulardaki farklı bakış açısı, Bektaşîlik kültürünün dışında kalanların dini ve kültürel birikimi ile uyumsuz olduğundan çoğunlukla gülmeye neden olmaktadır. Bazı fıkralarda hem Bektaşî tipinin hem de dinleyicinin rahatlama duygularının gülmeye zemin hazırladığını da söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Bektaşîlik, Mizah, Fıkra, Gülme Teorisi

BEKTASHI ANECDOTES AND LAUGHTER THEORIES

Öz

The situations that cause laughing in Bektashi anecdotes and assessments are presented in this article by using laugh theories like excellence, non-compliance and relaxation. By studying Studying the help of tehories the help of laugh, a phenomenon theories which evaluate the origins and causes of laugh a phenomenon peculiar to human being, it is seen that Bektashi anecdotes have both local and universal nature. Consistent with the principles of excellence theory, Bektashi’s resistance to the attacks of Nasreddin Hodja jokes causes his aun anoctodes to be superior. Nasreddin Hodja’s attacks cause them to be superior. This activates anecdote feelings of people listening to very jokes. The theory of non-compliance is an important contribution in explaining humors in Bektashi anecdotes since many cases causing to laugh is due to incompatibility. Especially Bektashi’s different perspective in 1 Yrd. Doç. Dr. Balıkesir Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü El-mek: [e-mail] matters cause to laugh because of people out of Bektashi culture’s incompatibility with religious and cultural accumulation. It is possible to say that both Bektashi type and listeners' relief feelings prepare the ground for laughing

Anahtar Kelimeler

Bektashism, humor, anecdote, laughter theory

Kaynakça

• Baudelaire, Charles. (1997). Gülmenin Özü. çev.: İrfan Yalçın. İstanbul: İris Yayıncılık.
• Bergson, Henri. (1996). Gülme Komiğin Anlamı Üzerine Deneme. çev.: Yaşar Avunç. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Boratav, Pertev Naili. (1991). “Bektaşî ile Bektaşî Fıkraları Üzerine”. Folklor ve Edebiyat (1982) II. İstanbul: Adam Yayınları, 318-327.
• Boratav, Pertev Naili. (2006). Nasreddin Hoca. İstanbul: Kırmızı Yayınları. Çobanoğlu, Özkul. (1999). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Duymaz, Ali (1994). “Mahallî Bir Zümre Tipi: Çepni Fıkraları”. Prof. Dr. Saim Sakaoğlu’na 55. Yıl Armağanı. Kayseri: Bizim Gençlik Yayınları, 205-211.
• Duymaz, Ali. (2008). “Fıkraların Birden Fazla Tipe Bağlanma Nedenleri: Nasreddin Hoca ve Bektaşî/Çepni Örneği”. Doğumunun 800. Yılında Nasreddin Hoca Sempozyumu. 24-25 Ekim İstanbul. (Yayımlanmamış Bildiri).
• Eker, Gülün Öğüt. (2003). “Fıkralar”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı Türk Dünyası Edebiyat Tarihi. Cilt III. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 63-130.
• Ekici, Metin. (2000). “Gülme, Mizah ve Mahalli Bir Fıkranın Kültürel ve Edebi Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme”. II. Balıkesir Kültür Araştırmaları Sempozyumu. 31 Mayıs-2 Haziran. (Yayımlanmamış Bildiri)
• Ekici, Metin. (2004). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Morreall, John. (1997). Gülmeyi Ciddiye Almak. çev.: Kubilay Aysevener-Şenay Soyer. İstanbul: İris Yayıncılık.
• Noyan, Bedri. (1998). Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik. I. Cilt. Ankara: Ardıç Yayınları. Rozenthal, Franz. (1997). Erken İslâm’da Mizah. İstanbul: İris Yayıncılık.
• Sakaoğlu, Saim ve Alptekin, Ali Berat. (2009). Nasreddin Hoca. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Türkmen, Fikret. (1996). “Mizah Teorileri ve Nasrettin Hoca Fıkraları”. V. Uluslararası Türk Halk Kültürü Kongresi Seksiyon Bildirileri. Ankara, 263-270.
• Türkmen, Fikret. (1997). “Günümüzde Mizah Teorileri ve Nasreddin Hoca Fıkraları”. Türk Yurdu Dergisi. 114, Şubat 1997, 21-24.
• Türkmen, Fikret. (1999). Nasreddin Hoca Latifelerinin Şerhi (Burhaniye Tercümesi). İzmir: Akademi Kitabevi.
• Türkmen, Fikret. (2002). “Gülme Teorileri ve Bursa Yöresi Yörük Fıkralarının Analizi”. Bursa Halk Kültürü I. Bursa Halk Kültürü Sempozyumu (4-6 Nisan 2002) Bildiri Kitabı. Cilt 2, Bursa, 367-375.
• Yıldırım, Dursun. (1999). Türk Edebiyatında Bektaşî Fıkraları. Ankara: Akçağ Yayınları.