CAN VE TEN KAVRAMLARI BAĞLAMINDA GARİB-NÂMEDE İNSANA BAKIŞ

Yıl 2010, Sayı: 55, 357 - 370, 28.01.2013

Ömer Özkan

Öz

Garib-nâme, Türk dilinin önemli bir eseri olmasının yanında, 14. yüzyıl Anadolu’sunun düşünce dünyasını yansıtan değerli bir vesika niteliği taşır. Özellikle bu asır Anadolu’sunda hâkim tasavvuf öğretisinin, eserin ana dokusunu oluşturduğu söylenebilir. Âşık Paşa’ya göre bütün bilgilerin temeli “kendüyi bilmek”tir ki bir anlamda Garib-nâme’nin her bölümü, bu gerçekliğin açıklaması üzerine bina edilmiştir. Ona göre insan kitabını hakkıyla tanıyan kişi kainat kitabını da bilip kavrayacaktır. Hakikati kavrayan kişi ise insanın aslında tüm âlemin küçük bir kopyası olduğu gerçeğini fark edecektir. Garib-nâme’de insanı, çok basit bir tasnifle “can” ve “ten” olmak üzere iki ana kısma ayıran Âşık Paşa; bir anlamda, insanın bu iki farklı yönünü bütün eser boyunca somut ve bildik örneklerle izaha girişecektir. “Cân” onun görünmeyen yönüne; “ten” de görünen yönüne karşılık gösterilecek ve küçük kainat olarak vasıflandırılan insandaki bu iki yönde, kainattaki cisimlenmiş varlıkların karşılıkları gösterilecektir. Çalışmamızda, Garib-nâme’nin yaklaşık her bölümün her kıssasında karşımıza çıkan bu iki önemli kavramı; Âşık Paşa’nın, en sade insanın dahi kavrayıp anlaması gayretiyle şekillendirdiği, somutlaştırma ve örneklendirme ağırlıklı üslûbu çerçevesinde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

tasavvuf, cân, ten, insan, kainat

VIEW TO HUMAN CONCEPTS OF SOUL AND BODY IN GARIB-NÂME

Öz

Garib-nâme is an important work of Turkish literature and tells us observation of forteenth century. So it is a valuable document. Especially it reflects thought of Islamic sufism in Anatolia in forteenth century. To Aşık Paşa source of all information is self-knowledge. We can easily say that each section of Garib-nâme had been based on explanation of this reality. Aşık Paşa says that person who knows book of human being easily is going to know book of the cosmos. Asık Pasa divides human being two basic parts as soul and body in Garib-nâme. He tells these two parts of human beings all along the work. According to him, soul is invisible or interior part of human being, but body is physical or visible part of human being. And there is an opposite of everything in cosmos in human being. Because human being is a small cosmos. In this article, it had been dealt with these two consepts, body and soul in style of explanation that founded sampling and embodying of Aşık Paşa.

Anahtar Kelimeler

sufism, soul, body, human being, cosmos

Kaynakça

• Abu’l-Alâ Afîfî (1975), Muhyiddin-i Arabî’nin Tasavvuf Felsefesi, (Çev. Mehmet Dağ), Ankara.
• Âşık Paşa (2000), Garib-nâme I/1, I/2, II/1, II/2, (hzl. Kemal Yavuz), Ankara.
• Can, Şefik (1991), Mevlânâ’nın Rubâîleri, Ankara.
• Ferit Kam (1994), Vahdet-i Vücûd, (hzl. Ethem Cebecioğlu), Ankara.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (2000), Tasavvuf, İstanbul.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1989), Divan-ı Kebirden Seçmeler, İstanbul.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1991), Mesnevi I, İstanbul.
• Hacı Bektâş Velî, Makâlât, Konya B.Yz. Eserler, N.71 Hançerlioğlu, Orhan (1970), Felsefe Sözlüğü, İstanbul.
• Kaplan, Mehmet (1995), “Âşık Paşa ve Birlik Fikri”, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, İstanbul.
• Köprülü, Fuad (Tarihsiz), “Âşık Paşa”, MEV İslam Ansiklopedisi, C.I, s.701-706, İstanbul. Kut, Günay (1991), “Âşık Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.I, s.1-3, İstanbul.
• Peyami Safa (1961), Mistisizm, İstanbul.
• Soysal, Orhan (2002), Eski Türk Edebiyatı Metinleri, İstanbul.
• Sunar, Cavit (1975), Tasavvuf Tarihi, Ankara.
• Sunar, Cavit (1974), Tasavvuf Felsefesi veya Gerçek Felsefe, Ankara.
• Uludağ, Süleyman (1996), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul.
• Uludağ, Süleyman (1999), Kuşeyrî Risalesi, İstanbul.