ALEVİLİKTE YOLA GİRİŞ GELENEKLERİNİN KARŞILAŞTIRMALI OLARAK İNCELENMESİ

Yıl 2011, Sayı: 60, 17 - 42, 03.12.2011

Hüseyin Türk Mustafa Çapar

Öz

Dine/yola giriş ritüeli, aynı zamanda bilinçli bir kültürleme örneği olarak da değerlendirilebilir. Kültürleme, insanın çocuk veya ergin olarak kendi kültüründe etkinlik kazanması ve eğitim süreci sırasında karşılaştığı bilinçli ve bilinç dışı şartlandırmalar olarak tanımlanmaktadır. Kültürleme sürecinde bireye erken yaşlarda bilinçli olarak öğretilen bilgiler, çocuğun gelecek yaşamında derin ve kalıcı etkiler oluşturabilmektedir. Yola giriş ritüelleri sonrasında çocuk, yeni bir statüyle topluma dönüş yapmaktadır. O, artık ergin bir Alevi birey olarak kabul edilmekte ve hatta dinî ritüellere katılabilmektedir. Bu özellikleri bakımından amcalık geleneği yaşayan çoğu ilkel toplulukta da varlığını sürdüren erginleme ritüellerine benzetilebilir. Dine/yola giriş törenleri, bir topluluğu birbirine bağlayan toplumsal değer ve fonksiyonlarının yanı sıra, inancın sürekliliğinin sağlanması bakımından da oldukça önemlidir. Bu çalışmada, Alevilik-Bektaşilik ile Nusayrilikte gizli bilginin kuşaklar arasında aktarılmasını sağlayan yola giriş geleneği ve bu gelenekle ilgili olarak yapılan cem törenleri toplu namaz sosyal antropolojik bir yaklaşımla alan araştırması ve kaynak tarama biçiminde karşılaştırmalı olarak incelenmiştir

Anahtar Kelimeler

Yola giriş, Alevilik, Ritüel, Nusayrilik

COMPARATIVE STUDYING ON INTRODUCTORY RITUAL RELIGION IN ALAVIES

Öz

Introductory ritual to religion can also be considered as an example of conscious and planned enculturation. Enculturation can be defined as an acquisition of proficiency of oneself in his culture as a youngster or adult including a number of conscious and / or unconscious conditioning acquired throughout the training period. Teachings given to the individual through enculturation period in early age are likely to form deep and indelible effects on the further stages of the youngster’s life. The teenager will go in a new position in the community after these rituals. Henceforth he will be considered as an adult Alevi member who could even take part in other religious rituals. In this connection, the tradition can be compared to rituals of puberty practised in most primitive communities. Introductory ritual to religion is very important; because of consisting of common value and functions connecting to one another of peoples in community and providing of continuity of their religion. In this study, introductory tradition to religion which provide to transfer of secret acknowledge among Alawi-Bektashi and Nusayri generations and cem ceremonies in concern with this tradition are investigated as comparatively with the way of literature review and “fieldwork” technique.

Anahtar Kelimeler

Introductory to religion, Ritual, Alevism, Nusayriye

Kaynakça

• Aslanoğlu, İbrahim. (1999). “Cibali Ocağı Dedesi ve Taliplerinin Alevîlikle İlgili Görüşleri.” Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S. 12, http://www.hbvdergisi.gazi.edu.tr/ui/ dergiler/12-115-138.pdf (indirme: 10.11.2010).
• Baha Said. (2003). “Anadolu’da Gizli Mabetlerden: Nusayriler ve Mezheplerinin Sırları.” (Haz. İsmail Görkem), Yol, S. 21: 25-37.
• Başgöz, İlhan. (1990). “Köy Aleviliği’nin Özellikleri.” Kimliğini Haykıran Alevilik (Ed. Lütfi Kaleli), İstanbul: Habora Kitabevi Yayınları.
• Birdoğan, Nejat. (1995). Anadolu’nun Gizli Kültürü Alevilik, İstanbul: Berfin Yayınları. Birge, J. Kingsley. (1991). Bektaşilik Tarihi, (Çev. Reha Çamuroğlu), İstanbul: Ant Yayınları.
• Bozkurt, Fuat. (2003). “Aleviliğin Yeniden Yapılanma Sürecinde Toplum-Devlet İlişkisi.” T. Olsson, E. Özdalga, C. Raudvere (Eds). Alevi Kimliği. (Çev. B. K. Torun ve H. Torun), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları: 104-114.
• Eliade, Mircea. (1991). Kutsal ve Dindışı, (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay), İstanbul: Gece Yayınları.
• Er, Piri. (1998). Geleneksel Anadolu Aleviliği. Ankara: Ervak yayınları..
• Eriş, Eyüp (2003). “Bergama Tarihinde İnanç Coğrafyası”, Bergama Belleten Özel Sayı 12, http://berzob.org/berksav/belleten12.pdf (Tarih: 13.10.2010).
• Güvenç, Bozkurt. (1984). İnsan ve Kültür, İstanbul: Remzi Kitabevi Hacı Bektaş Velî. (1996). Makâlât (Haz. Esat Coşan, Sadeleştiren Hüseyin Özbay), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Hökelekli, H. (1998). Din Psikolojisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Korkmaz, Esat (Yayına Hazırlayan). (1997). İmam Cafer Buyruğu, İstanbul: Ant Yayınları.
• ------------------- (2000) Anadolu Aleviliği, İstanbul: Berfin Yayınları.
• Keser, İnan. (2003). Gelenek, Aile, Etnik Köken, Tarih ve Din Açısından Nusayrîler: Arap Aleviliği, İstanbul: Çiviyazıları Yayınevi.
• Kottak, Conrad Phillip. 2001: Antropoloji, İnsan Çeşitliliğine Bir bakış, Ankara: Ütopya Yayınları.
• Mélikoff, Irène. (2003). “Bektaşilik/Kızılbaşlık: Tarihsel Bölünme ve Sonuçları.” T. Olsson, E. Özdalga, C. Raudvere (Eds). Alevi Kimliği. (Çev. B. K. Torun ve H. Torun), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları: 3-11.
• ------------------- (2006). Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe, İstanbul: Cumhuriyet Kitapları Yayınları.
• Morris, Brian. (2004). Din Üzerine Antroplojik Düşünceler, (Çev. Tayfun Atay), Ankara: İmge Kitabevi.
• Olsson, Tord. (2003). “Dağlıların ve Şehirlilerin ‘İrfan’ı Suriyeli Alevilerin ya da Nusayrilerin Mezhebi.” T. Olsson, E. Özdalga, C. Raudvere (Eds). Alevi Kimliği. (Çev. B. K. Torun ve H. Torun), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları: 215-237.
• Örnek, Sedat Veyis. (1971a). Etnoloji Sözlüğü, Ankara: A.Ü. D.T.C.Fak yayını.
• ------------------- (1971b). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Selçuk, Ali. (2004). “Mersin Tahtacılarında Kurban Fenomeni.” Alevilik (Ed. İsmail Engin, Havva Engin), İstanbul: Kitap Yayınevi: 299-320.
• Soyyer, A. Yılmaz. (2004). “19. Yüzyılda Yapılan İki Bektaşi Nasib/İkrar Ayini.” Alevilik (Ed. İsmail Engin, Havva Engin), İstanbul: Kitap Yayınevi: 259-297.
• Subaşı, Necdet. (2004). “Gündelik Hayat, Modernlik ve Aleviler.” Alevilik (Ed. İsmail Engin, Havva Engin), İstanbul: Kitap Yayınevi: 69-76.
• Turner, Victor. W. (1967). Aspectsof Ndembu Rituel. Ithaca: Cornell University Pres.
• ------------------- (1974). The Ritual Process. Harmondsworth: Penguin Boks.
• Türk, Hüseyin. (2005). Nusayrîlik: İnanç Sistemleri ve Kültürel Özellikleri, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• ------------------- (2001). “Hatay’da Gadir Bayramı.”, Folklor/Edebiyat, Sayı 26: 89-96.
• Van Gennep, A. (1965). The Rites of Passage. Londra: Routlage and Kegan Paul.
• Yılmaz, Hacı. (2009a). “Ahmet Sırrı Dedebaba’nın ‘Bektaşî Tarikatı’”. Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S. 10, http://www.hbvdergisi.gazi.edu.tr/ui/dergiler/10-27-49.pdf (tarih: 10.11.2010).
• ------------------- (2009b). “Bektaşi İlmihali.” Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S. 12, http:// www.hbvdergisi.gazi.edu.tr/ui/dergiler/12-51-63.pdf, (indirme: 10.11.2010).
• Yörükân, Yusuf Ziya. (2002). Anadolu’da ve Alevîler ve Tahtacılar, (Eklerle Yayına Hazırlayan Turhan Yörükân), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.