TÜRK DÜŞÜNCE DÜNYASINDA HAZRET-İ ALİ

Yıl 2011, Sayı: 60, 85 - 104, 03.12.2011

Necati Demir

Öz

Hz. Muhammed’in yakını olması, İslamiyetin yayılmasında birinci derecede rol alması ve dördüncü halife olması sebepleriyle Hz. Ali’nin dünya tarihinde çok önemli bir yeri vardır. Hz. Ali, yiğit ve bilim sahibi olmakla da öne çıkmıştır. Bununla birlikte uğradığı haksızlıklar, sırtından vurularak şehit olması, çocuklarının canice şehit edilmesi gibi olaylar bütün dünyayı derinden etkilemiştir. Onun “Zülfikar” adlı kılıcı kahramanlığının sembolü olmuştur. Kur’an ve hadisler konusundaki bilgisi, biliminin sembolü olarak tarihteki yerini almıştır. Bütün bunlardan dolayı ölümünden bu yana yaklaşık 1350 yıl geçmesine rağmen o, unutulmamıştır. Aksine geçen zaman içinde şahsiyeti, yaşayış tarzı, kahramanlığı, adaleti ve bilimi Türk milletinin her ferdine örnek teşkil etmiştir. Bu özelliklerinden hareketle Türk milletinde Hz. Ali ile ilgili bir düşünce dünyası şekillenmiştir. Hatta Türk milleti, Hz. Ali’yi gönlünün ve düşünce dünyasının merkezine yerleştirmiştir. Onunla ilgili şekillenen Türk düşünce dünyası, tarih içerisinde belirgin bir biçimde yazılı ve sözlü edebiyatımıza aksetmiştir. Biz, Türk düşünce dünyasında Hz. Ali’nin yerini belirleyebilmek için Karahanlı Dönemi’nde kaleme alınmış eserleri, Dede Korkut Hikâyeleri’ni, Menakıb-ı Hacı Bektaş Velî’yi, Anadolu’da teşekkül etmiş Türk destanlarını, Divan Edebiyatı çerçevesinde kaleme alınmış divanları taradık. Ayrıca Anadolu’dan derlenmiş efsaneleri gözden geçirdik. Bu eserlerden hareketle Hz. Ali ile ilgili şekillenen Türk düşünce dünyasını tespit etmeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Hz. Ali, Alevilik, Türklük, İslamiyet

HZ. ALI IN THE WORLD OF TURKISH THOUGHT

Öz

As a relative of Muhammad, and the fourth caliph of Islam, Hazret-i Ali takes a primary role in İslamic world. Also, he is important for wold literature as a brave man and wise. Ali has a very important place in world history. However, suffered injustice, Ali was shot and martyred from his back, and his children were also martyred, all that effected the Islamic world deeply. “His sword, called “Zulfikar” was a symbol of heroism. His knowledge of the Koran and the hadith, and with his scientific ability, he became a symbol in history. Nearly 1350 years have passed since his death, never forgotten them though because he is not forgotten for Turkish thought. Turks has considered Hz. Ali one of the center image of their idea word. It can be possible to see this effect on literature. In this research, we analysed works written in Karahan’s Period as Story of Dede Korkut, Menakıb-ı Haci Bektas Veli, Turk Sagas in Anatolia and Divans in Divan Literature. Also we reviewed some sagas collected from Anatolia for this purpose. Ali determined the location of the works have been drafted, story of Dede Korkut, Menakıb-ı Haci Bektas Veli, who formed in Anatolia Turkish sagas, have been drafted within the framework of the Divan Literature. In addition, we reviewed the legends compiled from Anatolia and tried to determine idea world of Turks on the axis of Hz. Ali.

Anahtar Kelimeler

Ali, Alevism, Turkishness, Islamism

Kaynakça

• ARAT, R. Rahmeti. (1979). Kutadgu Bilig, Ankara: TDK Yayınları.
• ARAT, R. Rahmeti. (1992). Ahmed b. Mahmud Yükneki - Atabetü’l Hakayık, Ankara: TDK Yayınları.
• DEMİR, Necati. (2006). Dânişmend Gazi Destanı, Ankara: Destan Yayınları.
• DEMİR, Necati-Erdem, M. Dursun (2007); Battal Gazi Destanı, Ankara: Hece Yayınları.
• DEMİR, Necati-Erdem, M. Dursun (2007); Saltık Gazi Destanı, Ankara: Destan Yayınları.
• DEMİR, Necati (2007). Müseyyeb Gazi Destanı, Ankara: Destan Yayınları.
• DEMİR ve diğerleri, (2007), Ebâ Müslim-nâme, Ankara: Destan Yayınları.
• Ebu Bekr-i Tihrani. (2001). Kitab-ı Diyarbekriyye, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ERGİN, M. (1989), Dede Korkut Kitabı I, Ankara: TDK Yayınları.
• FIĞLALI, E. Ruhi (1989), Ali, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki. (1958). Menakıb-ı Hacı Bektaş-ı Velî, İstanbul: İnkılap ve Aka yayınları.
• KARAHAN Leyla. (1994). Erzurumlu Darir, Kıssa-i Yusuf, Ankara: TDK Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, F. (1991) Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara.
• MANSUROĞLU, Mecdut. (1947). Anadolu Türkçesi (XIII. Asır) Dehhanî ve Manzumeleri, İstanbul: Burhaneddin Erenler Matbaası.
• ÖZEN, Kutlu. (2001). Sivas Efsaneleri, Sivas: Dilek Ofset Matbaacılık.
• TATÇI, Mustafa. (1990). Yunus Emre Divanı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.