ALEVİLİK VE BEKTAŞİLİK İNANCINDA DEVRİYYELER

Yıl 2011, Sayı: 60, 141 - 158, 03.12.2011

Ali Rıza Gürzoğlu

Öz

İnsanlar, tarih boyunca duygu ve düşüncelerini farklı şekillerde ifade etmeye çalışmışlardır. Bunlardan en etkili anlatım şekli ise şüphesiz ki nazım yolu ile gerçekleşmiştir. Şiirlerde kişiler bazen günlük yaşamlarını, çektikleri sıkıntılarını, özlemlerini, bazen de inançlarını dile getirmişlerdir. Dinî konulardaki algılamaların anlatıldığı şiir türlerinden birisi de devriyye adı verilen nazım türüdür. Bu türün diğerlerinden en önemli ayırt edici özelliği yaratılışın başlangıcını, sonunu, varlığın nereden gelip nereye gittiğini ve bu ikisi arasındaki aşamaların tasavvufa göre izahını konu edinmek olarak özetlenebilir. İnsanın insan suretine gelinceye kadar geçirdiği evreler üstü kapalı bir şekilde ifade edilmiştir. Yaratılmışların görüntü âlemine çıkışının akl-ı külden olduğu, nihayetinin ise insan-ı kâmile ulaşmak olacağı tarif edilmiştir. Bu nedenle devriyyeler, tekke edebiyatının en karmaşık ve izahı en zor türlerinin başında gelir. Fakat tasavvufun bazı inceliklerini bilenler, konuyu daima doğru kavrayabilmişlerdir. Yetersiz bilgi ile bu tür şiirlere bakıldığında ilâhî hakikatler inkâr ediliyormuş gibi bir izlenim oluşabilmektedir. Alevi ve Bektaşi şairleri tarafından deyiş, nutuk, nefes, ayet, düvaz, mersiye ve devriyye adı altında yazılmış şiirlerin tümünde inanca yönelik konular işlenmektedir. Mutasavvıfların önemli bir kısmı şiirlerinde devriyyelere özel bir yer vermişlerdir. Bu da bizi tasavvuf ehlinin konuyla özel olarak ilgilendiği sonucuna götürmektedir. Bu yazımızda özellikle Bektaşilik-Alevilik inancında devriyyelerin yeri, şairlerden bazılarının konu ile ilgili şiirleri irdelenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Devir, devriyyeler, Alevilik ve Bektaşilikte şiir

DEVRIYYES IN ALEVISM AND BEKTASHISM

Öz

Mankind has always tried to express feelings and ideas in different ways. For sure, one of the most efficient ways is the poetry. In poems, human beings sometimes told about their daily lives, their problems and longings. Also the style of call-response which contains religious issues is called “devriyye”. The most important difference of this style can be summarized as it points out the beginning and ending of the genesis, the journey of existence and the relationship between those two steps according to sufism tasavvuf . The steps of human being’s spiritual development have been described implicitly. The inception of visual world derives from knowledge of God and at the end it is to enrich perfect human. Therefore, devriyyes are the most complex and the most difficult type of Tekke institution to explain. But people who are aware of some of the details of Sufism have always understood the subject correctly. When reading these poems without the required knowledge, they may be misunderstood and seem like denying Godly realities. Alevi and Bektashi poets have written poems named as deyis saying , nutuk oration , nefes Bektashi hymns , ayet verse , düvaz, mersiye elegy , devriyye” which always tell about tell about the practices of the beliefs. The majority of sufists gave a spacial place to devriyyes in their poems and this shows us the special interest of sufi masters on this subject.In this specific article, we are going to try to observe the “devriyyes” in Bektashism-Alevism and some examples from poets

Anahtar Kelimeler

Devir, Devriyyes, Poetry in Bektashism and Alevism

Kaynakça

• ÇAMUROĞLU, Reha (1993): Dönüyordu Bektaşilikte Zaman Kavrayışı, Metis Yayınları, İstanbul.
• EYÜBOĞLU, Sabahattin (1976): Yunus Emre, Cem Yayınevi, İstanbul.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki (1992): Melâmilik ve Melâmiler, Gri Yayınları.
• GÜMÜŞOĞLU, Dursun (2008): Ahmed Edîb Harâbî Dîvânı, Yaşamı ve Tüm Şiirleri, Can Yayınları.
• KOCA, Turgut (1990): Bektaşi Nefesleri ve Şairleri, Maarif Kütüphanesi, İstanbul.
• KÖPRÜLÜ, Fuad (1984): Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 5. baskı, Ankara.
• NOYAN, Bedri (1999): Bütün Yönleri ile Bektaşilik, Cilt 2, Ardıç Yayınları, Ankara.
• ------------------ (2000): Bütün Yönleri ile Bektaşilik, Cilt 3, Ardıç Yayınları, Ankara.
• ------------------ (2001): Bütün Yönleri ile Bektaşilik, Cilt 4, Ardıç Yayınları, Ankara.
• OCAK, Ahmet Yaşar (2005) Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• ÖZGÖKMEN, Murat (2009): Türk İslâm Edebiyatında İlâhiler, Nefesler ve Devriyyeler, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÖZMEN, İsmail (1998): Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi, T.C. Kültür Bakanlığı, 3. cilt, Ankara.