Kerbela Olayının Sözlü Geleneğe Yansıması: İmam Hasan ve İmam Hüseyin Destanı

Yıl 2011, Sayı: 60, 181 - 196, 03.12.2011

Halil İbrahim Şahin

Öz

Kerbela Olayı, yüzyıllardır edebiyatta ve özellikle de sosyal hafızada etkisini sürdüren önemli tarihî olaylardan birisidir. Kerbela’da Hz. Hüseyin’in şehit edilmesi, hem yazılı hem de sözlü edebiyatın çeşitli türlerinde ele alınmış ve ele alınmaya devam edilmektedir. Bu çalışmanın konusunu, Türkmenistan’da destan olarak anlatılmakta olan bir Kerbela hikâyesi olan İmam Hasan ve İmam Hüseyin destanı oluşturmaktadır. Nazım-nesir karışık bir şekle sahip bu destanda Kerbela’da vuku bulan olaylar, geleneksel bir üslupla anlatılmıştır. Makalede, öncelikle Kerbela Olayı’nın yazılı ve sözlü edebiyata yansımaları, Türkmenistan’daki destan geleneği, İmam Hasan ve İmam Hüseyin destanının Türkmen destan geleneğindeki yeri, epizot ve motif yapısı, şekil ve üslup özellikleri üzerinde durulmuştur. Yapılan tespit ve değerlendirmelerin sonunda Kerbela Olayı’nı anlatan pek çok hikâyenin özellikle Muharrem aylarında okunduğu veya anlatıldığı, Türkiye dışındaki bazı Türk topluluklarında da bu geleneğin yaşatılmakta olduğu, tarihî bir olaya dayalı olarak oluşmuş İmam Hasan ve İmam Hüseyin destanının Türkmen destan geleneğinin kurallarına göre şekillendiği ve destanda Türk kültürünün ortak motiflerinden faydalanıldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Kerbela Olayı, Hz. Hüseyin, Türkmenistan, destan

REFLECTION OF THE EVENT OF KARBALA IN ORAL TRADITION: EPIC OF IMAM HASSAN AND IMAM HUSSE

Öz

Its effect in literature and in particularly social memory enduring for centuries, Karbala incident is one of the important historical events. Hussein’s martyrdom have been studied and persisted to have been studied in both written and oral literature of various types. The subject of this study is Imam Hassan and Hussein epic told as an epic form in Turkmenistan. The events that took place in Karbala are told in a traditional manner in this epic with poetryprose mixed form. The reflections of Karbala in written and oral literature, epic tradition in Turkmenistan, the place of Imam Hassan and Hussein epic in Turkmenistan epic tradition, its episode and motif structure, and form and style properties are emphasized in this article. This study concludes that there exist a lot of stories telling Karbala event, and these are recited and described especially during Muharram, that this tradition is preserved in some Turkish community outside Turkey, that based on historic event, Imam Hassan and Imam Hussein epic are shaped in according to rules of Turkmenistan epic tradition and that the epic benefits from the common motifs of Turkish culture.

Anahtar Kelimeler

Karbala event, Hz. Hussein, Turkmenistan, epic

Kaynakça

• And, Metin (2002). Ritüelden Drama Kerbelâ-Muharrem-Ta’ziye. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Baymıradov, Bayram (1994). İmam Hasan ve İmam Hüseyin Halk Dessanı. Daşhovuz: Hıyal Neşiryatı
• Beşe, M. Enver. (1941). “Anadolu Bektaşi Köylerinde Muharrem Ayini”. Halk Bilgisi Haberleri, 10(115), Mayıs: 158-160.
• Çağlayan, Bünyamin (1997). Kerbelâ Mersiyeleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelebioğlu, Âmil (1999). Türk Mesnevî Edebiyatı 15. yy. Kadar (Sultan II. Murad Devri 824-855/1421-1451). İstanbul: Kitabevi.
• Çobanoğlu, Özkul (2000). Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergun, Metin (1994). “Kazak Halk Akınlarında (Şairlerinde) Rüya Motifi”, Millî Folklor, 3(23), Güz: 8-14.
• ----------------- (1995). “Manasçılar-1”. Türk Kültürü, 33(390), (23-33): 599-609.
• ----------------- (1996). “Karakalpak Âşık Tarzı Şiir Geleneği Üzerine Araştırmalar-1”. Türk Kültürü, XXXIV(397), Mayıs: 275-289.
• Fığlalı, Ethem Ruhi (1983). “İslâm Tarihinde Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin Dönemleri (Mezhepler Tarihi Açısından Tedkik)”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26: 353-370.
• Güngör, Şeyma (2003). “Maktel-i Hüseyin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 27, Ankara: 456-457.
• Günay, Umay (1986). Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Güzel, Abdurrahman (1999). Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Köksal, M. Asım (1984). İslâm Tarihi Hazret-i Hüseyin ve Kerbelâ Fâciası. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Köprülü, M. Fuat (1966a). “Türk Edebiyatı’nın Ermeni Edebiyatı Üzerindeki Tesirleri”. Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 239-269.
• Köprülü, M. Fuat (1966b). “Meddahlar”. Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 361-412.
• “Maktel” (1986). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler, İsimler, Eserler, Terimler. İstanbul: Dergâh Yayınları, 126.
• Noyan, Bedri (2000). Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik III. Cilt, Ankara: Ardıç Yayıncılık.
• ----------------- (t.y.). Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik. IV. Cilt, Ankara: Ardıç Yayıncılık.
• Ocak, Ahmet Yaşar (1989). Türk Folklorunda Kesik Baş (Tarih-Folklor İlişkisinden Bir Kesit). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Özkırımlı, Atilla (1993). Toplumsal Bir Başkaldırının İdeolojisi Alevîlik-Bektaşilik Araştırma- İnceleme. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Özmen, İsmail (2002). Teslim Abdal Hayatı ve Şiirleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Öztelli, Cahit (1978). Pir Sultan Abdal Bütün Şiirleri. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Pala, İskender (2004). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Şahin, Halil İbrahim (2004). Balıkesir Çepni Kültürü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ------------------------- (2009). Türkmenistan Sahası Destancılık Geleneği ve Türkmen Destanları. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yagmır, Oraz (1991). Gurt Yakup Beyik Ömürden Parçalar. Aşgabat: Altın Guşak Neşiryatı.
• Yörükan, Yusuf Ziya (2002). Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.