TOKAT NEBİKÖY YÖRESEL KADIN-ERKEK GİYİMİNDE ALEVÎLİKTEKİ ÜÇLEME, DÖRT KAPI-KIRK MAKAM VE ON İKİ İMAM KAVRAMLARININ YANSIMALARI

Yıl 2011, Sayı: 60, 245 - 264, 03.12.2011

Emine Nas Gülizar Çelebilik Aliye Demirbaş

Öz

Zengin kültürel değerlere sahip Tokat ve çevresinde, geleneksel yaşam tarzının devamı olarak yöresel giyimlerin halk tarafından yaygın bir şekilde kullanıldığı gözlemlenmektedir. Çalışma; Türkmen ve Alevi kültürlerinin sentezlenerek bir arada yaşatıldığı Tokat İline bağlı Nebiköy’e odaklıdır. Yerel giyimleri ile özgün bir yöre olan Nebiköy’de; halk kültürü dinamiklerinin etkisine bağlı olarak donatılan kadın-erkek giyimleri, Anadolu giyim kuşamında zengin bir mozaiği yansıtmakta ve karakteristik özellikler barındırmaktadır. Bu kapsamda çalışma; Alevi inancındaki üçleme, dört kapı-kırk makam ve on iki imam kavramlarının sembolik olarak giyimler üzerindeki renk ve motiflere yansıtıldığına dair tespitleri ortaya çıkartmak amaçlıdır. Sosyal yapısı içinde Alevi inanç ve geleneklerinden beslenen etno-kültürel özelliği ile Nebiköy, Anadolu’nun zengin yöresel giyim anlayışı içinde özgün bir üslup sergilemektedir.

Anahtar Kelimeler

Tokat, Nebiköy, Alevi, giyim, üçleme, dört kapı-kırk makam, on iki imam

THE REFLECTIONS OF TRINITY, FOUR DOOR FOURTY AUTHORITY, AND TWELVE IMAM CONCEPTS IN ALEVISM ON TRADITIONAL MEN/WOMEN CLOTHING IN NEBIKOY TOKAT

Öz

It is observed that,in Tokat and surroundings which has cultural values,traditional garments are used by folk commonly as a continuance of traditional lifestyle.Study is focused on Nebiköy bounded up in Tokat, where Turkoman and Alevi cultures being lived together by being synthesized. As an original region with its’ local garments, men and women wear is equipped with depending on the dynamics of folk culture reflects a rich mosaic in Anatolian apparel and hosted characteristic qualifications in Nebiköy.On this scope,study is aimed to find out the determination,relating to the reflection of the motifs and colours on the clothings as symbolic of concepts as trinity, four door fourty authority, and twelve imam in Alevi belief. Nebiköy is presenting an original style in its’ social structure, feeding by Alevi beliefs and traditions with its’ ethno-cultural qualification in the understanding of rich regional clothing of Anatolia

Anahtar Kelimeler

Tokat, Nebiköy, Alevi, garment, trinity, four door fourty authority, twelve imam

Kaynakça

• ARSEVEN, C., Esad. (1983). “Aba”. Sanat Ansiklopedisi, Cilt: 4. İstanbul.
• ARTUN, Erman. (2000). “Halk Kültürü ve Folklorun Türk Kültüründeki Yerine Kültürel
• Değişim ve Gelişim Açısından Bakış”, Adana Halk Kültürü Araştırmaları 1.
• T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. Adana.
• ARTUN, Erman. (2001). “Küreselleşmenin Geleneksel Halk Kültürüne Etkisi”, VI. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, Küreselleşme ve Geleneksel KültürSeksiyon Bildirileri. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. Ankara.
• ARTUN, Erman. (2008). Halk Kültürü Araştırmaları. Kitabevi Yayınları. İstanbul.
• BARIŞTA, Örcün. (1997). Türk İşlemelerinden Teknikler. No: 2. Gazi Üniversitesi Mesleki Yaygın Eğitim Fakültesi Yayınları. Ankara.
• BAŞER, Güngör. (1983). Kumaş Tasarımı ve Analizi. Eğitim Basımevi, İstanbul.
• BAYAT, Ali Haydar. (2000). Türk Kültüründe Üçlü Sözler. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını. İstanbul.
• BAYAT, Fuzuli. (2008). “Sosyo-Kültürel ve Sosyo-Ekonomik Bağlamda Yengi Kün (Nevruz): Mitolojik Olgudan Mitolojik Kurguya”. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Sayı: 7 (1). s. 139-148. Gaziantep.
• BEYZAT, Esen. (1990).Tokat Bölgesi Geleneksel Giyimleri . Feryal Matbaası. Ankara.
• BİRDOĞAN, Nejat. (2006). Anadolu’nun Gizli Kültürü Alevilik. Kaynak Yayınları. İstanbul.
• BOZGEYİK, Burhan. (2000). Oniki İmam ve Alevilik. Türdav Yayınları. İstanbul.
• CASSIRER, Ernst. (1950). The Myth of The State. (ed. Charles William Hendel). Yale University Press. New Haven.
• ÇAMUROĞLU, Reha. (1995). “Alevism in Turkey and Comparable Sycretistic Religious Communities İn The Near East İn The Past And Present”. Syncretistic Religious Communities in the Near East Collected Papers of the International Symposium, 14-17 April 1995. pp. 25-34. Berlin.
• ÇAYCI, Ahmet. (2002). Anadolu Selçuklu Sanatında Gezegen ve Burç Tasvirleri. Kültür Bakanlığı Yayınları. Ankara.
• DENİZ, Bekir. (1982). “Karadeniz Bölgesi’nde İlginç Bir Dokuma Çeşidi Dasdar”. Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi. Cilt: I. Arkeoloji ve Sanat Yayınları. s.31-35. İstanbul.
• DİNÇ, Ahmet-ÇAKIR, Ramazan. (2008).Türkmen Kültürü ve Türkmenlerin Sosyo İktisadi Düşüncesi. Ayrıkotu Yayınları. İstanbul.
• DURBİLMEZ, Bayram. (2007). “Kırım Türk Halk Anlatılarında sayı Simgeciliği”. Milli Folklor. Yıl: 19. Sayı: 76. Geleneksel Yayıncılık. Ankara. s. 177-190.
• DURBİLMEZ, Bayram. (2009). “Türk Kültüründe ve Fütüvvet-nâmelerde Dört Sayısı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Sayı: 52. Gazi Üniversitesi Yayınları. Ankara. s. 71-86.
• DURBİLMEZ, Bayram. (2011). “Batı Trakya Türk Halk Kültüründe Mitolojik Sayılar”. Journal of World of Turks. Vol: 3. No: 1. Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları. Sivas. s . 77-93.
• ENGİN, İsmail-ERHARD, Franz. (2001). Aleviler - İnanç ve Gelenekler. Cilt: 2. Deutsches Orient-Institut. Hamburg.
• ERAVŞAR, Osman. (2004). Tokat Tarihi Su Yapıları. Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Konya.
• ERONÇ, Perihan. (1984). Giyim Süsleme Teknikleri. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. İstanbul.
• ERÖZ, Mehmet. (1990). Türkiye’de Alevilik ve Bektaşilik. Kültür Bakanlığı Yayınları. Ankara.
• ERSAL, Mehmet. (2011). “Alevi İnanç Sistemindeki Ritüelik Özel Terimler: Musahiplik”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages. Literature and History of Turkish or Turkic. Vol: 6/1 Spring. Turkey. p. 1058-1083.
• ERSEVEN, İ., Cem. (1996). “Budizm ve Bektâşilikte Ortak Motifler”. Bilim ve Ütopya. Sayı: XXVI. Ağustos. Kaynak Yayınları. İstanbul. s. 16-17.
• EYÜPOĞLU, İ. Zeki. (2010). Bütün Yönleri ile Bektaşilik. Der Yayınları. İstanbul.
• FIĞLALI, Ruhi. (1995). “Ana Hatlarıyla Alevilik”. Günümüzde Alevilik ve Bektaşilik. (Panel.22.02.1992). Türk Diyanet Vakfı Yayınları: 177. Ankara.
• GÖKBİLGİN, Tayyib. (1979). “Tokat”. İslam Ansiklopedisi. Cilt: XII, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. İstanbul. s. 401-412.
• GÜNAY, Umay. (1999). “Osmanlı İmparatorluğu ve Türk Halk Kültürü”. Osmanlı Kültür ve Sanat. Cilt.9. Yeni Türkiye Yayınları. Ankara.
• GÜRBÜZ, Erdoğan. (2007). Kültür Varlıkları. (Editör: Selahattin Adıgüzel).
• Tokat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları. Tokat.
• GÜVENÇ, A. Özgür. (2009). “Kırk Sayısının Halk Edebiyatı Ürünlerinde Kullanımı Üzerine Bir İnceleme”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. Sayı: 4. Atatürk Üniversitesi Yayınları. Erzurum. s.85-97.
• GÜZEL, Abdurrahman. (2002). Hacı Bektaş Veli ve Makalat. Akçağ Yayınları. Ankara.
• HACI BEKTAŞ VELİ. (1996). Makalat. (Haz. Esad Coşan). Kültür Bakanlığı Yayınları. Ankara.
• Studies. Vol: 28/1. Harvard University Press. USA. pp. 241-247.
• ÖZKAN, İsa. (2009). “Ergenekon Destanı Hakkında”. Türk Yurdu. Cilt:29. Sayı: 265. Eylül Türk Yurdu Yayınları. Ankara. s.43-47.
• ÖZKARCI, Mehmet. (1995). “Eski Türkçe’de Kullanılan Dokuma ve Giyim Terimleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Sayı: XIII. Atatürk Üniversitesi Yayınları. Erzurum. s. 289-344.
• SALMAN, Fikri. (2004). “Türk Kumaş Sanatında Görülen Geleneksel Kumaş Çeşitlerimiz”. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi / Journal Of Fıne Arts Faculty. Sayı: 6. Atatürk Üniversitesi Yayınları. Erzurum. s. 13-42.
• SCHİMMEL, Annemarie. (2000). Sayıların Gizemi, (Çev. Mustafa KÜPÜŞOĞLU). 2. Baskı. Kabalcı Yayınları. İstanbul.
• SKIDELSKY, Edward. (2008). Ernst Cassirer: The Last Philosopher of Culture, Princeton Universty Press, New Jersey.
• TYRCHNIEWICZ, Peggy – HICKS, Bill. (1979). Ethnic Folk Costumes in Canada. Hyperion Press. New York.
• TOURNEFORT, J., P. (1718). Relation d’un Voyage du Levant:fait par ordre du…, Aux dépens de La Compagnie. Amsterdam.
• TURAN, Şerafettin. (1994). Türk Kültür Tarihi. Bilgi Yayınları. Ankara.
• TÜRKDOĞAN, Orhan. (1995). Alevi-Bektaşi Kimliği: Sosyo-Antropolojik Araştırma, Timaş Yayınları. İstanbul.
• TÜRKİYE’DE HALK AĞZINDAN DERLEME SÖZLÜĞÜ. (1978). Cilt: 10. Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara.
• ÜZÜM, İlyas. (1997). Günümüz Aleviliği, İsam Yayınları. İstanbul.
• YAMAN, Mehmet. (1993). Alevilik (İnanç, Edeb, Erkan), Berfin Yayınları. İstanbul.
• YILDIRIM, Dursun. (2002). “Ergenekon Destanı”. Türkler. Sayı:3. Yeni Türkiye Yayınları. Ankara. s. 527-543.
• ZELYUT, Rıza. (1990). Özkaynaklarına Göre Alevilik. Anadolu Kültür Yayınları. Ankara. KAYNAK KİŞİLER
• Duran Çiçek, Tokat/ Nebiköy 1955 - İstanbul Nebiköy Derneği Başkanı
• Altun Çiçek, Tokat/ Nebiköy 1960 - Ev Hanımı
• Fatma Çiçek, Tokat/ Nebiköy 1928 - Ev Hanımı
• Mustafa Çiçek, Tokat/ Nebiköy 1962 - Çiftçi
• Kiraz Çiçek, Tokat/ Nebiköy 1953 - Ev Hanımı
• Ali Bektaş, Tokat/ Nebiköy 1963 - Muhtar
• Akgül Bektaş, Tokat/ Nebiköy 1945 - Ev Hanımı
• Emine Bektaş, Tokat/ Kınık Köyü 1964 - Ev Hanımı
• Döne Arslan, Tokat/ Nebiköy 1949 - Ev Hanımı
• Hüseyin Arslan, Tokat/ Nebiköy 1949 - Emekli
• Esmegül Aydın, 1942 Nebiköy - Ev Hanımı
• Dudu Aydın, 1951 Nebiköy - Ev Hanımı
• Halil Aydın, 1961 Nebiköy - Çiftçi
• Ayşe Aydın, 1959 Nebiköy -Ev Hanımı
• Ayşe Gülen, Tokat/ Nebiköy 1951 - Ev Hanımı
• Nuray Yıldız, Tokat/ Uzun Belen Köyü 1978 - Ev Hanımı