BEKTAŞİLİK VE ALEVİLİKTE HIRKANIN ÖNEMİ

Yıl 2011, Sayı: 60, 395 - 410, 03.12.2011

Dursun Gümüşoğlu

Öz

İnsanlık tarihinin başlangıcından günümüze kadar her zaman düşünceler, inançlar gibi soyut şeyler sembollerle ifade edilmeye çalışılmıştır. İslam’ı varlığın birliği temelinde açıklayan anlayış ve felsefeye bağlı bir yorumu olan tasavvufun da bunun dışında kalması mümkün değildir. Bu anlayış temelinde anlatılmak istenenler bazen açık bazen dolaylı şekillerde ifade edilmiştir. Bunu yaparken sözlü anlatım ve bedensel birtakım hareketlerin yanı sıra özel giysi ve eşyaların da kullanıldığı görülmektedir. Tasavvuf tarihi boyunca hayderî, tennure, rida, asa, seccâde, post, taç, kemer ve hırka gibi semboller, tarikatların algılama ve kabullerine göre hep var olmuş ve bunlara çeşitli anlamlar yüklenmiştir. Günümüzde Alevilik ve Bektaşilik bazen birlikte bazen ayrı ayrı telaffuz edilmektedir. İslam’ın tasavvufî bir yorumu olan Aleviliği ve Bektaşiliği de yukarıda adı geçen sembollerden ayrı düşünmek mümkün değildir. Zamanımıza ulaşan fotoğraflarda Bektaşi babalarının Kisve-i Ruhânî veya Libâs-ı Fâhire olarak isimlendirdikleri giysileri, dinî törenlerde ibadet esnasında kullandıkları bilinmektedir. Günümüzde de Bektaşi babaları bu kıyafetleri aynı amaçlarla kullanmaya devam etmektedirler. Anadolu Aleviliği, diğer bir ifadeyle Kızılbaşlık olarak tabir edilen toplulukların inanç önderleri olan dedelerin de hırka, taç gibi sembolleri vaktiyle kullanmış olmalarına, literatürlerinde bulunmasına rağmen günümüze ulaşmadığı, kesintiye uğradığı görülmektedir. Bu çalışmada, belge ve kaynakların ışığında mutasavvıflara göre tasavvufî sembollerden biri olan hırkanın; ayet, hadis ve menâkıbnâmelerdeki izleri, önemi, tarihsel dayanakları, kullanılma nedenleri ve Alevilik ve Bektaşiliğin yanı sıra diğer tasavvufî ekollerin meseleye nasıl baktıkları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bektaşilik, Alevilik, tasavvuf, tarikat, hırka, semboller

IMPORTANCE AND THE PLACE OF ‘HIRKA’ IN ALEVİSM AND BEKTASHISM

Öz

From the beginning of human history, the beliefs and thoughts have been explained by symbols. It is not possible for Sufism to stay out of out of this cannon, since it improves an understanding and interpretation of Islam. Certain things have been expressed directly but sometimes indirectly. Symbols like “hayderî, tennure, rida, asa, seccâde, post, taç crown , kemer, hırka” have always existed in the history of Sufism according to the sufi perception of Sufi orders’s perception and they have been donated with certain meaningsIn this article,we will try to point out the importance of “hirka” the dervish coat in hadiths, verses, sagas, historical proofs, reason of usage, understanding in different sufi orders.Today, Alevism and Bektashism are sometimes mentioned in the same manner and sometimes separately. As a sufi interpretation of Islam; Alevism and Bektashism cannot be separated from symbols. Bektashi baba costumes called “Kisve-i Ruhânî” or “Libâs-ı Fâhire” are clearly seen in the old photos during they practices of rituals and religious ceremonies. Today, bektashi babas keep wearing the same costumes for the same purpose. The dedes, religious leaders of Anatolian Alevism, in other words “Kızılbas” communities, also used the dervish coat and crown during history. But later, this tradition has been interrupted and cannot be seen today despite its existence in literature in the litterature. Hirka issue will be examined in this article from the view of Alevism, Bektashism and other sufi orders related to documents and resources

Anahtar Kelimeler

Bektashism, Alevism, Sufism, Tariqah, Crown, Symbols

Kaynakça

• ÂGÂH BİN SALİH EL İSTANBULÎ, Yahya (2005). Tarikat Kıyafetlerinde Sembolizm, Ocak yayınları, 2. baskı, İstanbul.
• AYTEKİN, Sefer (Tarihsiz) Buyruk, Emek Basım-Yayınevi, Ankara
• DEVELİOĞLU, Ferit (1998) Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lugat, 15. Baskı, Ankara
• DURAN, Hamiye ve GÜMÜŞOĞLU, Dursun (2010). Hünkâr Hacı Bektaş Velî Velayetnâmesi, Ankara.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki (1963). Mevlevî Âdâb ve Erkânı, İnkılap ve Aka Kitapevleri, İs- tanbul.
• GÜRTAŞ, Ahmet (1995), Şeyh Mehmed Süreyya, Tarikat-i Aliyye-i Bektaşiyye, Türkiye Di- yanet Vakfı yayınları 176, Ankara
• İSAM, T (1998). Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 17, İstanbul.
• KAPLAN, Doğan (2010). Yazılı Kaynaklarına Göre Alevilik, Türkiye Diyanet Vakfı, 1. baskı, Ankara.
• KARA, Mustafa (1992). Tasavvuf ve Tarikatlar, İletişim Yayınları, İstanbul.
• KOCA, Turgut (1998). Pir Nefes Üstad, Bektaşi Kültür Derneği Yayınları 2, Ankara.
• NOYAN DEDEBABA, Bedri (1998). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik, Ardıç Yayın- ları, c. 1, Ankara.
• ------------------------------------- (2006). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik, Ardıç Yayın- ları, c. 1, Ankara.
• ------------------------------------- (2010). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik, Ardıç Yayın- ları, c. 8, Ankara.
• SÜSLÜ, Özden (1989). Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri, Ankara
• ÖZTELLİ, Cahit (1971). Pîr Sultan Abdal Bütün Şiirleri, Milliyet Yayınları.
• ÖZTÜRK, Yaşar Nuri (1990). Tasavvufun Ruhu ve Tarikatlar, Yeni Boyut Yayınları, İstanbul
• PALA, İskender (2009), Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, 18. Baskı, İstanbul
• PALABIYIK, Hanefi M (2010). Dinî inançları ve özellikleri bakımından Nusayrîlik, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi.
• SUNAR, Cavit (1975). Melâmîlik ve Bektaşilik, Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Ya- yınları.
• TAŞĞIN, Ahmet (2003). Şeyh Sâfî Buyruğu (Menâkıbu’l-Esrâr Behçetü’l-Ahrâr), Rehda Widenbürück Çevresi Alevî Kültür Derneği Yönetim Kurulu, Ankara.
• ULUÇ, Tahir (2001). Tasavvuf Geleneğinde Hırka Giymek ve Giydirmek, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ULUDAĞ, Süleyman (2001). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.