HAZRET-İ PÎR’E MİHMÂN OLANLAR

Yıl 2020, Sayı: 94, 37 - 60, 24.06.2020

Muhammed Ceyhan Murat Alandağlı

Öz

Tarih ve tarihî kaynak denince ilk olarak akla devletler ve onların resmî olarak ürettiği arşiv materyali gelmektedir. Bu durumda toplumun sesini sadece devletle olan irtibatı ölçüsünce duymak mümkün olmaktadır. Oysa günümüzde tarihçiler artık toplumların ve bireylerin ne düşündükleri, nasıl bir hayat yaşadıkları gibi daha spesifik sorulara cevap aramaktadır. Tam da bu noktada yeni tarih ve tarihçilik algısına katkı sunacak bir eser tarafımızdan tespit edilmiş ve yeni yaklaşımlar çerçevesinde analiz edilmiştir. Söz konusu eser; Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi’nde 2216 numara ile kayıtlı 13 Aralık 1921 - 29 Ağustos 1925 tarihleri arasını kapsayan Hacı Bektaş Veli Hazretleri Türbesinin Ziyaret Not Defteri isimli kaynaktır. Bu kaynak; Alevi ve Bektaşi toplumu için derin bir mana ve varlık vesilesi addedilen Hazret-i Pîrʼin dergâhına toplu ve bireysel olarak gelip misafir olanların bu kutsal mekândaki duygu ve düşüncelerini serbest olarak, oldukça safiyane bir şekilde kaleme aldıkları ve dile getirdikleri bir eserdir. Kaynaktaki veriler çerçevesinde ziyaretçilerin devletin çeşitli kademelerinde memur ve asker, sivil-sıradan vatandaş ve hatta yabancı ülke vatandaşları olanlar şeklinde sınıflandırılabilmektedir. Bu zenginlik, defteri oldukça önemli kılmaktadır. Nitekim bu vesile ile toplumun hem sivil kesiminin ve hem de devletin temsilcilerinin sesini bir arada duyma imkânı doğmuştur. Diğer taraftan kaynak bize dönemin dinî, siyasî, askerî ve içtimai hayatına ilişkin oldukça zengin bilgiler sunmaktadır. Bilhassa zaman dilimi bakımından bir devrin sonu ve başka bir devrin başlangıcına isabet eden bu defter; bir manada Osmanlının ölüm acısına Cumhuriyetin ise doğum sancına şahitlik etmesi, dönemin insanlarının duygu ve düşünceleri ile manevî hayatları ve itikadî duruşlarını yansıtması bakımından da farklı bir değeri hak etmektedir. Çalışmamızda, söz konusu defterden elde edilen veriler Alevilik ve Bektaşilik üzerine yazılan literatür desteğinde nitel ve nicel analiz yöntemi ile değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Alevilik, Bektaşilik, Hacı Bektaş Veli, dergâh, türbe, tekke, ziyaret defteri

The Guests of Hazrat Pîr

Öz

When the question is history and historical sources, states and the official archival materials come to mind at first. In that case, it is possible to hear the voice of the society to the degree of their contact with the state. Today, however, historians seek answers to such more specific questions as to what thesocieties and individuals think and what kind of lives they lead. At this juncture, we discover a new source that would contribute to a new historicism and it has been analyzed under the light of newapproaches. This source is The Visitor Guest Book of the Tomb of Hazrat Haji Bektashi Veli that is registered with the number 2216 in the General Directorate of Foundations and that covers the datesbetween 13rd December 1921 and 29st August 1925. This source is a work in which the guests who came, as a group or individually, to the convent of Hazrat Pīr, who is a cause of a deep meaning and existence for Alawi Bektashi society, freely and sincerely wrote down their feelings and ideas in thisholy place. According to the data, the visitors can be categorized as civil servants and military personnel from various official ranks, ordinary citizens and laymen and even citizens of foreign countries. This varietyis what makes this guest book so important. In this book, it is possible to hear the voices of the representatives of the state and the ordinary citizens together. Furthermore, this source provides us with a rich range of information on the religious, political, military and social life of the period.Especially, this book written in a period that was the end of an era and beginning of another deserves special attention, because it reflects the sentiments, opinions, spiritual, material and social lives of the people and it witnesses the pain of the death of the Ottomans and the pangs of birth of the Republic.In this study, the data from the guest book, with the support of the literature on Alawi-Bektashism, is evaluated with qualitative and quantitative analysis methods.

Anahtar Kelimeler

Alawism, Bektashism, Haji Bektashi Veli, dervish convent, tomb, lodge, guest book

Kaynakça

• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi 2216 numaralı Hacı Bektaş Velî Hazretleri Türbesi- nin Ziyaret Not Defteri (13 Kânûn-ı Evvel sene 1337 ilâ 29 Ağustos sene 1341)
• Altı, Aziz. (2019). “Nüfus Defterlerine Göre Pirevi (Hacı Bektaş Velî Tekkesi) (1830- 1846)”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırmaları Dergisi 90, 77-98.
• (2018). “III. Ahmet Dönemi’nde Pirevi Hacı Bektaş Velî Tekkesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırmaları Dergisi 87, 183-194.
• Bardakçı, Cemal. (1950). Milli, Tarihi, Dini, İçtimai, Siyasi İktisadi ve İdari Bakım- lardan Alevilik-Ahilik Bektaşilik. Ankara: Yeni Matbaa.
• Ceyhan, Muhammed ve Murat, Alandağlı. (2019). Hacı Bektâş-ı Velî Dergâhına Yüz Sürenler. Ankara: Pir Sultan Abdal 2 Temmuz Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınları.
• Değerli, Ayşe ve Yusuf, Küçükdağ. (2017). “Vesâik-i Bektaşiyân’da Yer Almayan Rumeli’deki Bektaşi Yapıları (1400-1826)”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 13, 105-136.
• Demirtaş, Hasan. (2020). Hacı Bektaş Velî Dergâhı Ziyaretçi Defteri (1921-1925). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Eyüboğlu, İsmet Zeki. (1983). “Hacı Bektaş Velî ve Bektaşilik”. Yurt Ansiklopedisi. İstanbul: Anadolu Yayınları. 6116-6117.
• Faroqhı, Suraiya. (2003). Anadolu’da Bektaşilik. Çev. Nasuh Barın. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Gülçiçek, Ali Duran. (2000). “Anadolu ve Balkanlar’daki Alevi Bektaşi Dergâhları (Tekke, Zaviye ve Türbeler) (13.-19. Yy)”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 16, 212-217.
• Hamzaj, İlir. (2019). Sâlih Niyâzî Dedebaba Hacı Bektaş Velî Dergâhı Son Postnişîni. İstanbul: Revak Kitabevi.
• Kızılkaya, Oktay. (2019). “Hacı Bektaş Velî Tekkesi’nin Ziyaretgâh Olma Süreci ve XIX. Yüzyılda Yapılan İnşaatlar”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma- ları Dergisi 92, 11-28.
• Komisyon. (1985). “Hacı Bektaş Velî”, Yeni Türk Ansiklopedisi, c. 3, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Küçük, Hülya. (2009). “Cumhuriyet ve Bektaşilik”. Geçmişten Günümüze Alevi-Bek- taşi Kültürü. Ed. Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 93- 107.
• Maden, Fahri. (2013), Bektaşi Tekkelerinin Kapatılması (1826) ve Bektaşiliğin Yasak- lı Yılları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (2009a). “Babaîler İsyanından Kızılbaşlığa: Anadolu’da İslam Heterodoksisinin Doğuşuna Kısa Bir Bakış”. Geçmişten Günümüze Alevi-Bek- taşi Kültürü. Ed. Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 38-57.
• (2009b). “Tarihsel Terminoloji (Bektaşilik, Kızılbaşlık, Alevilik)”. Geçmiş- ten Günümüze Alevi-Bektaşi Kültürü. Ed. Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 14-23.
• Özlü, Zeynel. (2014). “Bektaşi Tekkelerinin Gelirlerine Dair Gözlemler”. Türk Kül- türü ve Hacı Bektaşi Velî Araştırma Dergisi 69, 15-40.
• Öztürk, Mürsel. (1987). “Hacı Bektaş Velî”. Belleten. 198, 885-894.
• Soyyer, A. Yılmaz. (2009). “1826 Kapatılış Sürecinde Bektaşilik”. Geçmişten Günü- müze Alevi-Bektaşi Kültürü. Ed. Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 79-92.
• (2005). 19. Yüzyılda Bektaşilik. İzmir: Akademik Kitabevi.
• Sümer, Uğur. (2017). “Meşîhat Arşiv Kayıtlarında Hacı Bektaş Velî ve Bektaşilik İle İlgili Yazılı Kaynağın Tespiti”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Velî Araştırma Dergisi 83, 149-169.
• Şahin, Hasan. (2005). Geçmişten Günümüze Hacıbektaş ve Köyleri. Ankara: Asil Ya- yınları.
• Şirvânlı Fâtih Efendi. (2001). Gülzâr-ı Fütûhât (Bir Görgü Tanığının Kalemiyle Yeni- çeri Ocağı’nın Kaldırılışı). Haz: Mehmet Ali Beyhan. İstanbul: Kitabevi.
• Tanman, M. Baha. (1996). “Hacı Bektaş Velî Külliyesi”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 14. İstanbul. 459-471.
• Ulusay, A. Celâlettin. (1986). Hünkâr Hacı Bektaş Velî ve Alevi-Bektaşi Yolu. Ha- cıbektaş: Özel Yayınları.