TÜRKMENLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜNE DAIR BIR KESIT; ERSARI BAY VE MUINÜ’L MÜRID

Yıl 2020, Sayı: 94, 117 - 130, 24.06.2020

Selcen Özyurt Ulutaş

Öz

Dünya tarihinde, toplumları ve onların kaderlerini etkileyen olaylar hayli nadirdir. Bu bakımdan Türklerin İslamiyet’i kabulleri başta Ortadoğu olmak üzere Avrupa’nın ve dahi dünya tarihini şekillendiren ender olaylardandır. Ancak bu süreç yani Türklerin İslamiyet’i tanımaları ve kabul süreçleri çok katmanlı bir konudur. Zira kadim bir kültürün mensubu ve mirasçısı olan Türklerin İslamiyet ile tanışmaları, inançlarında köklü değişimi kabulleri dikkatle tetkike muhtaçtır. İlgili konuya dair farklı çalışmalar yapılsa da cevabı halen tam olarak verilememiş birçok soru araştırılmayı beklemektedir. Öte yandan dinin bireysel yönü kadar toplumsal boyutu olması hasebiyle İslamlaşmanın yaşandığı devrin siyasi ve askerî şartları Türklerin İslamiyet’i kabullerinde çok önemli olmuştur. Çalışmaya konu olan Ersarı Bay ve onun ricasıyla yazılan Muinü’l Mürid adlı eser işte Türklerin bu süreçlerine önemli bir ışık tutmaktadır. Türkmenlere yolbaşçılık yapan ve bugün nüfusları bir buçuk milyona yaklaşan Ersarı Boyunun mensupları onun liderliğine ve aldığı kararlara halen minnettardır. Çünkü Ersarı Bay’ın, Moğol seferleri sonrası oluşan hercümerç içerisinde aldığı kararlar binlerce insanın hayatını kurtarmasına vesile olmuştur. Cengiz Han’ın batı seferleri sonucu oluşan yeni siyasi ve sosyal yapıyı en doğru şekilde okuyan Ersarı Bay, yalnızca kendi boyu için değil Türk tarihi içinde kıymetli bir eserin ortaya çıkmasına vesile olmuştur. Çalışmamızda XII. yüzyılın şartları, Moğol akınlarının sonuçları ve Ersarı Bay’ın tarihi şekillendiren kararını nasıl aldığına bakılacaktır. Akabinde de Muinü’l Mürid aracılığı ile konar-göçer Türkmenlere İslamiyet’in nasıl anlatıldığı tetkik edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Türkmen, Ersarı, Moğol, Muinü’l Mürid, İslamiyet, Orta Asya

A Section on the Acceptance of Turkmens’s Islamic; Ersarı Bay and Muinü’l Mürid

Öz

The conversion of the Turks to Islam is considered as one of the main events that had an effect on shaping the world history. However, the adoption of Islam, i.e. the process of Islamization of theTurks is a multi-layered subject. There are still many questions that are not answered properly, thus waiting to be investigated. The nature of the political and military conditions of the period is very important in evaluating the process of Islamization of the Turks. The work titled Mu‘īn al-Murīd written by Ersarı Bay’s request sheds an important light on this subject. The members of the ErsarıTribe, mostly living in Turkmenistan and whose population is around one and a half million today, are still grateful for Ersarı Bay’s leadership and the decisions he took, in terms of Islamization. In thisstudy, the conditions of the 12th century, the results of the Mongol raids and how Ersarı Bay made his decision that affected the history will be examined. Subsequently, we will take a closer look at how Islam is explained to the nomadic Turkmens by means of Mu‘īn al-Murīd.

Anahtar Kelimeler

Turkmen, Ersarı Bay, Mongolian, Mu‘īn al-Murīd, Islam, Central Asia

Kaynakça

• Akgül, Yusuf. (1999). “Hoca Ahmet Yesevi’nin Hazar Ötesi Türkmenlerine Tesiri ve Bu Çerçevede Bazı Tespitler”. Bilig. 8: 47- 63.
• Amancolov K vd. (1996). Türki Halkların Tarihi. Almatı.
• Ataniyazov, Soltanğa. (1999). “Türkmen Boylarının Geçmişi, Yayılışı, Bugünkü Durumu ve Geleceği”. Bilig. 10: 1- 30.
• Ataniyazov, Soltanşa. (2010). Şecere, Türkmenin Soyağacı. Çev. Seyitnazar Arnazarov- Nergis Biray. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Aydınlı, Osman. (2009). “Semerkant”. İslam Ansiklopedisi. C. 36. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bayrak, M. Orhan. (2002). Türk İmparatorlukları Tarihi (M.Ö. 220-M.S. 1922). İstanbul: Bilge Karınca Yayınları.
• Cüveyni, Alaaddin Ata Melik. (2013). Tarih-i Cihan Güşa. Çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çeçen, Anıl. (1986). Türk Devletleri. İstanbul: İnkılâp Kitapevi.
• Çürük, M. Selcen. (2005). “Mu’înü’l- Mürîd (Giriş- Metin- Notlar- Açıklamalar- Dizin)”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• D’ohsson, A. Konstantin. (2010). Moğol Tarihi Denizler İmparatoru Cengiz. Çev. Bahadır Apaydın. İstanbul: Nesnel Yayınları.
• Ebu’l Gazi Bahadır Han. (1996). Şecere-i Terakime (Türklerin Soy Kütüğü). Yay. Haz. Muharrem Ergin. Tercüman 1001 Temel Eser.
• Grousset, Rene. (2006). Bozkır İmparatorluğu. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Günay, Ünver- Güngör, Harun. (2009). Başlangıçlarından Günümüze Türklerin Dini Tarihi. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Güngör, Erol. (1992). Tarihte Türkler. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• İbnü’l Esir. (1985). El Kâmil Fi’t-Tarih Tercümesi İslam Tarihi C. XII. çev. Abdülkerim Özaydın- Ahmet Ağırakça. İstanbul: Bahar Yayınları.
• İslâm (2014). Mu’inü’l Mürid. Hazırlayanlar. Recep Toparlı-Mustafa Argunşah. Ankara: Tük Dil Kurumu Yayınları.
• Karatayev, Oljobay vd. (2018). “Halk Bilimi Kaynaklarına Göre Anlatılar Çerçevesinde Kırgız ve Oğuzlar Arasındaki Tarihî Etnik İlişkiler”. Milli Folklor 119: 17- 30.
• Köprülü, Fuat. (1980). Türk Edebiyat Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Moğolların Gizli Tarihi I (2010) çev. Ahmet Temir, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özaydın, Abdülkerim. (1997). “Harizm”. İslam Ansiklopedisi. C. 16. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özdemir, H. Ahmet. (2005). “Tâhirü’l-Mevlevî ve Cengiz ve Hülâgû Mezalimi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 11: 135-169.
• Stebler Çavuş, M. Zeliha. (2007). “Ali Ulvi Elöve’nin Şiirlerinin Eğitsel Açıdan İncelenmesi”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Togan, Zeki Velidi. (1928). “Harezm’de yazılmış Eski Türkçe Eserler”. Türkiyat Mecmuası. (1926). II: 315-345
• Turan, Osman. (2009). Selçuklular Tarihi ve Türk- İslâm Medeniyeti. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Vurgun, Seda Yılmaz. (2014). “Kongratlar Hanedanlığı Döneminde Yeni Ürgenç Şehri”. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 5 (1): 303-320.
• Yusupov, Hemra vd. (1996). “Ersarı Baba Hakkındaki Rivayetler ve Hakikat”. Bilig. Türkiye Türkçesine Aktaran: Yusuf Akgül. 3: 155-161.
• Yuvalı, Abdülkadir (1988). “Yakındoğu Tarihi Üzerindeki Moğol Tesirleri (XIII. Yüzyıl)”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 3: 64- 74.