19. YÜZYILIN İLK YARISINDAKİ BEKTAŞİLİĞE ROMAN PENCERESİNDEN BAKMAK: ÇERAĞLAR UYANIRKEN

Yıl 2013, Sayı: 68, 75 - 88, 12.12.2013

Hasan Yürek

Öz

Bir edebî tür olarak roman, ortaya çıktığı andan itibaren tarihsel gerçeklere de yer vermiştir. Dolayısıyla pek çok tarihsel süreç ya da gelişme anlatıcı aracılığıyla aktarılır. A. Yılmaz Soyyer’in Çerağlar Uyanırken başlıklı eseri de bu kapsamda değerlendirilebilecek romanlardandır. Bektaşilik üzerine bilimsel çalışmalar da kaleme alan yazar, edebî eseri de Bektaşilik üzerine değerlendirmeler yapmak için kullanır. Bu çalışma, belirtilen edebî eseri, A. Yılmaz Soyyer’in 19. yüzyılda Bektaşiliğin zorlu bir sürecini anlattığı romanı kapsamaktadır. 1826’da yeniçeriliğin kaldırılmasının ardından Bektaşi tekkeleri de kapatılmış ve Bektaşiler zorlu bir süreç yaşamıştır. Daha sonra baskıların azalmasıyla da Bektaşilik resmî olmayan yollardan varlığını sürdürmüştür. Çalışmanın amacı edebî eserden hareketle 19. yüzyılın ilk yarısındaki Bektaşilik hakkında yapılan değerlendirmeleri ortaya koymaktır. Bunun yanında bir tarikat olarak Bektaşilik ve Bektaşilerle ilgili yer verilen özellikler de ele alınacaktır. Çalışmada öncelikle, romanın geçtiği dönemdeki Bektaşiliğin genel durumunu anlatan bir giriş yapılacak, ardından tarihsel gelişmelerden romana yansıyanlar ele alınacaktır. Bunun sonrasında da Bektaşilikle, Bektaşilerle ilgili verilen bilgiler üzerinde durulacaktır. Bu değerlendirmelerin ardından da sonuç kısmı verilecektir. Böylece tarihsel bir gerçekliğin, sürecin romana nasıl yansıdığı ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler

Çerağlar Uyanırken, bektaşilik, A. Yılmaz Soyyer, 19. yüzyıl, roman

A VIEW ON BEKTASHISM IN THE FIRST HALF OF THE 19TH CENTURY THROUGH A NOVEL: ÇERAĞLAR UYANIRKEN

Öz

As a literary genre, novel keeps some hints about historical facts within. Hence in a novel one can realize some historical developments or processes by the expressions of the narrator. The novel “Çerağlar Uyanırken”, which was written by A. Yılmaz Soyyer, is one of the novels of this kind. The author of the novel is also known by some academic studies on Bektashism. Thus with this background he uses his novel to make some evaluations about Bektashism. This article focuses on this novel which involves the hard times of Bektashism in the 19th century. As is known after the abolishment of Janissaries in 1826, Bektashism was also suppressed and Bektashis faced difficult situations. After a while the pressure decreased and Bektashism continued its existence under unofficial conditions. This study aims to reveal some evaluations about Bektashism in the first half of the 19th century based on this novel. In addition features about Bektashis and Bektashism as a sect are discussed. This article firstly begins with an introduction that describes the general situation of Bektashism of the time that the novel narrates about. Then reflections of the historical events to the novel are discussed. Afterwards information given about Bektashism and Bektashis in the novel is presented. Thus with the conclusion part it is aimed to explain how historical realities and processes are reflected to this novel

Anahtar Kelimeler

Çerağlar Uyanırken, bektashism, A. Yılmaz Soyyer, 19th century, novel

Kaynakça

• ALKAN, M. (2011). “Hacı Bektaş-ı Velî Tekkesine Nakşibendi Bir Şeyhin Tayini: Merkezi Bir Dayatma ve Sosyal Tepki”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Velî Araştırma Dergisi. S:57: 213-223.
• BERKES, N. (2006). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• BİRGE, K. J. (1991). Bektaşilik Tarihi. çev: Reha Çamuroğlu. İstanbul: Ant Yayınları.
• ÇAMUROĞLU, R. (1994). Yeniçeriliğin Bektaşiliği ve Vaka-i Şerriye. İstanbul: Ant Yayınları.
• EYÜBOĞLU, İ. Z. (1993). Bütün Yönleriyle Bektaşilik. İstanbul: Der Yayınları.
• KORKMAZ, E. (1993). Alevi-Bektaşi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ant Yayınları.
• OCAK, A.Y. (2010). “Bektaşilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ÖZ, B. (1997). Bektaşilik Nedir. İstanbul: Der Yayınları.
• ÖZTÜRK, Y.N. (1998). Tarih Boyunca Bektaşilik. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları.
• SAMANCIGİL, K. (1945). Bektaşilik Tarihi. İstanbul: Tecelli Matbaası.
• SOYYER, A. Y. (2005). 19. Yüzyılda Bektaşilik. İzmir: Akademi Kitabevi.
• SOYYER, A. Y. (2008). Çerağlar Uyanırken. İstanbul: Doğan Kitap.
• SOYYER, A. Y. (2009). “1826 Kapatılma Sürecinde Bektaşilik”. Geçmişten Günümüze Alevi Bektaşi Kültürü. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• YALÇIN, A. Siyasal ve Sosyal Değişmeler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı. 5.b. Ankara: Akçağ Yayınları.