VARDAR YENİCELİ HAYÂLÎ BEY’İN DİVANINDA KALENDERÎLİK İZLER

Yıl 2013, Sayı: 68, 157 - 170, 12.12.2013

Serpil Akgül

Öz

Bilindiği üzere kültürümüzün bir parçası olan tasavvuf, divan şiirinin beslendiği kaynak- lardan biridir. Divan şairleri mensup oldukları tarikatlarla ilgili mefhumlara şiirlerinde yer vermişlerdir. Divan şairlerini etkileyen zümrelerden biri de Kalenderîliktir. Bu düşünce sistemi divan şiirinde de etkisini göstermiştir. On altıncı yüzyılın önde gelen divan şairleri arasında yer alan ve “arifler durağı” olarak anılan Vardar Yenicesi’nde yetişen bir şair olan Hayâlî Bey de Kalenderîliğe intisap etmiş divan şairlerinin başında gelmektedir. Tezkirelerde verilen bilgilerin yanı sıra Hayâlî Bey, bu durumu divanında yer alan şiirlerinde açıkça dile getirmiştir. Bu makalede öncelikle bir gazelinin makta beytinde Ma’nide nazm kişverinin tâcdâriyem/Sûretde gerçi başı açık bir kalenderem diyerek kendini başı açık bir Kalenderî olarak vasıflandıran divan şiirinin önemli temsilcilerinden olan Hayâlî Bey’in hayatı hakkında genel bilgi verildikten sonra divanında yer alan şiirlerinde Kalenderîlik akımının izleri seçilen örnek beyitler aracılığıyla tespit edilmeye çalışılmıştır. Daha sonra ise şairin “ocağı” redifli gazeli incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hayâlî, gazel, Kalenderîlik

THE IMPRESSİONS OF KALENDERILİK IN THE DIWAN OF VARDAR YENİCELİ HAYALİ BEY

Öz

As it is known, being one part of our culture, sufism is one of the sources of diwan poetry. Diwan poets included the conceptions of the sects of which they are members in their poems. This thought system showed its effects in the poems of both the members of this strand and in the diwan poetry. Hayâlî Bey, who is a poet brought up in Vardar Yenicesi that is known as the stop forthe enlightened and who is among the leading diwan poets of the sixteenth century, is also the primary figures of the diwan poets who joined Kalenderîlik. As well as the information given in the collection of biographies, Hayâlî Bey explicitly expressed this situation in his diwan poems. In this article, after firstly giving general information about the life of Hayâlî Bey who is one of the important representatives of diwan and who qualifies himself as a bareheaded Kalenderî by saying Ma’nide nazm kişverinin tâcdâriyem/Sûretde gerçi başı açık bir kalenderem in the end grain verse of a ghazel, the traces of the strands of Kalenderî in his diwan have been tried to be determined with the help of the chosen sample verses. Afterwards, the poet’s ghazel that had “ocağı” rhyme has been analyzed

Anahtar Kelimeler

Hayâlî, ghazel, Kalenderîlik

Kaynakça

• AYVERDİ, İ. (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Lugatı.
• AZAMAT, N. (2001). “Kalenderîyye” md., Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 24. İstanbul: 253-256.
• DEVELLİOĞLU, F. (2002). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• DİLÇİN, C. (1986). “Divan Şiirinde Gazel”. Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), 415-416-417: 78-247.
• ERSAL, M. (2011). “Çubuk Havzası Alevi Ocakları Bağlamında Alevi İnanç-Dede Ocak- larının Teşkilatlanması Üzerine Bir Değerlendirme”. II. Uluslararası Tarihten Bugüne Alevîlik Sempozyumu. Ankara: Cem Vakfı Ankara Şubesi Yayınları: 178-192.
• GENÇ, İ. (2000). Esrar Dede- Tezkire-i Şu‘arâ-yı Mevleviyye. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• GÖLPINARLI, A. (2004). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• ___ , Abdülbâki. (2005). Fuzûlî Dîvânı. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• ___ , Abdülbâki-BORATAV, Pertev Naili. (2010). Pir Sultan Abdal. İstanbul: Derin Yayın- ları.
• İPEKTEN, H. (1996). Divan Edebiyatında Edebî Muhitler. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• İSEN, M. (1990). Usûlî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ___ , (1994). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• ___ , Mustafa. (1998). Sehî Bey Tezkiresi Heşt-Behişt. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ___ , Mustafa. (1999). Latîfî Tezkiresi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KURNAZ, C. (1996). Hayâlî Bey Divânı’nın Tahlîli. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayın- ları.
• KUTLUK, İ. (1997). Beyânî Mustafa Bin Carullah, Tezkiretü’ş-Şuarâ. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• MENGİ, M. (2000). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• MUALLİM NACİ. (2000). Osmanlı Şairleri. Haz. Cemal Kurnaz. Ankara: Akçağ Yayınları.
• OCAK, A. Y. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• OKUYUCU, C. (2010). Divan Edebiyatı Estetiği. İstanbul: Kapı Yayınları.
• ONAY, A. T. (1993). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar. Haz. Cemâl Kurnaz. Ankara: Tür- kiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• PALA, İ. (1999). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ŞEMSEDDİN SÂMİ. (2010). Kamus-ı Türkî. Haz. Paşa Yavuzaslan. Ankara: Türk Dil Ku- rumu Yayınları.
• TARLAN, A. N. (1992a). Hayâlî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ___ , (1992b). Ahmet Paşa Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• YAMAN, A. (2011). “Alevilikte Ocak Kavramı: Anlam ve Tarihsel Arka Plan” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 60: 43-64.
• YILMAZ, K. (2001). Güftî ve Teşrîfâtü’ş-Şu’arâsı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• YILMAZ, H. K. (2002). Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• YÜKSEL, S. (1980). Şeyh Galip-Eserlerinin Dil ve Sanat Değeri. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• ZAVOTÇU, G. (2006). Divan Edebiyatı Kişiler-Kişilikler Sözlüğü. Ankara: Aydın Kitabevi.