NESÎMÎ’NİN MAHLASLARI PROBLEMİ

Yıl 2013, Sayı: 68, 171 - 200, 12.12.2013

Özer Şenödeyici

Öz

XIV. yüzyılın önemli isimlerinden biri olan Nesîmî, Türk edebiyatında Hurufîliği savunma- daki şiddeti ve feci ölümü etrafında oluşturulan efsanevî rivayetlerle tanınmaktadır. Onun acılı ölümü, bilhassa Alevî-Bektaşî zümrelerin dikkatini çekmiş ve Nesîmî, Alevilerin yedi ulu şairinden biri olarak anılmaya başlamıştır. Türk edebiyatı tarihini olduğu kadar Türk inanç tarihini de ilgilendiren Hurufîlik akımının önemli temsilcilerinden biri olan bu şairin gerçek kimliği hakkında bilinenler oldukça azdır. Hatta onun kullandığı mahlaslar bile tartışmalı bir durumdadır. Bu önemli eksiklik, Nesîmî’nin şiirlerinin tümüyle tespit edilebilmesine engel teşkil etmektedir. Tarihî ve modern kaynaklarda Nesîmî’nin farklı mahlaslar kullandığını if- ade eden söylemler bulunmaktadır. Çalışmada bu veriler derlenmiş ve ortaya çıkan sonuçlar- dan hareketle şairin hangi mahlasları kullanmış olabileceği üzerinde durulmuştur. Farklı kaynaklarda şairle nispetle anılan Nesîmî, Hüseynî, Seyyid, Seyyid Nesîmî, Hâşimî, Şirâzî, Na‘îmî, İmâd mahlasları değerlendirilmeye tâbi tutulmuş, onun mahlassız yazmış olabileceği ihtimali de göz ardı edilmemiştir. Bu sayede, Nesîmî’nin kullandığı iddia edilen tüm mahlaslar derli toplu bir hâle getirilmiştir. Alternatiflerin içinden Hüseynî, şair tarafından kullanılmış olabilecek ikinci bir mahlas olarak ön plâna çıkarılmış, diğerleri içinse yeterli delilin bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Böylece şairin biyografisine bazı bilgiler ve yeni sorular ilave edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mahlas, Nesîmî, Hurufîlik, Bektaşilik, divan, yazma eser

THE PROBLEM OF NESÎMÎ’S PENNAMES

Öz

Nesîmî, one of the important figures in the 16th century, is known in Turkish Literature as a radical supporter of hurufism and also because of legendary rumors about his tragic death. His tragic death, especially, attracted the attention of Alawi-Bektashi community and since that time Nesimi has been regarded as one of the seven divine poets of Alawi belief. Information about the true identity of the poet who was one of the main representatives of Hurufism movement that interests in the Turkish religion history as well as Turkish literature history, is very unsufficient. Even, his pennames are not known clearly. This important deficiency hinders the identification of Nesîmî’s all poems. There are some clues that the poet used different pennames according to historical and contemporary sources. In this paper, the information has been compiled, and it has focused on which pennames that the poet could be used by means of these results. Nesîmî, Hüseynî, Seyyid, Seyyid Nesîmî, Hâşîmî, Şirâzî, Na’îmî, İmad pennames in different sources have been evaluated and also it has not been ignored that he may have never used a penname. In this way, all pennames Nesîmî is said to have used have been collected. It is concluded that Hüseynî, of these alternatives, may have been used by the poet as a second penname; but for the others, sufficient evidence could not be found. Thus, some information and new questions have been added to the biography of the poet

Anahtar Kelimeler

Penname, Nesîmî, Hurifism, Bektashism, diwan, manuscript

Kaynakça

• AKÜN, Ö. F. (1994). “Divan Edebiyatı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. IX, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 389-427.
• ARENDONK, C. V. (1979). “Şerîf”, İslâm Ansiklopedisi, C. XI, İstanbul: Millî Eği- tim Bakanlığı Yayınları, s. 435-442.
• AYAN, H. (1973). “Kul Nesîmî’ye Ait Olduğu Sanılan Şiirler”, Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, S. 6, Erzurum, s. 21-33.
• AYAN, H. (1990). Nesîmî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• AYAN, H. (2002). Nesîmî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkit- li Metni. 2 cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CANIM, R. (2000). Latîfî - Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratu’n-Nuzamâ, İnceleme-Me- tin. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• CANPOLAT, M. (1995). Mecmû‘atü’n-Nezâ’ir, Metin-Dizin-Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DEĞİRMENÇAY, V. (2013). İmâdüddin Nesîmî ve Farsça Divanı’nın Türkçe Çeviri- si. İstanbul: Kurtuba Kitap.
• GÖLPINARLI, A. (1953). Nesîmî-Usûlî-Rûhî Hayatı Sanatı Şiirleri. İstanbul: Varlık Yayınları.
• GÖLPINARLI, A. (1989). Hurufîlik Metinleri Kataloğu. Ankara: Türk Tarih Kurumu – Basımevi.
• HEYET (1993). “Nesîmî”. Azerbaycan Türk Edebiyatı. C. 2. 58-87.
• İPEKTEN, H. (1999). Nâilî Hayatı Sanatı Eserleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İSEN, M. (1990). Usûlî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARAHAN, A. (1971). “Nesîmî”, Türk Ansiklopedisi, C. 16, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, s. 202-203.
• KEHREMANOV, C. (2005). Azerbaycan Klassik Edebiyyatından Seçmeler. C. 2, Bakü: Şark-Garb Yayınları.
• KERİMLİ, T.; Araslı, H. (2004). İmadeddin Nesîmî, Seçilmiş Eserleri. C. 1, Bakü: Lider Neşriyat.
• KILIÇ, F. (1994). Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ, İnceleme-Tenkitli Metin. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). GÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• KORTANTAMER, T. (2010). “Nesîmî”, Çev.: A. Uğur Nalcıoğlu, Atatürk Üniversite- si Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 42, Erzurum, s. 119-122.
• KURTOĞLU, O. (2006). “Divan Şiirinde Mahlas Değiştiren ve Birden Fazla Mahlas Kullanan Şairler”. Bilig. S. 38 (Yaz), s. 71-91.
• Dîvânu es-Seyyid Hüseynî eş-Şehîr bi-Nesîmî. Millî Kütüphane Yazmaları 06 Mil Yz A 2399/6.
• Nesîmî Divanı. Millî Kütüphane Yazmaları 06 Mil Yz A 3445.
• Kitâb-ı Seyyid Nesîmî el-Hüseynî. Millî Kütüphane Yazmaları 06 Hk 108.
• Dîvân-ı Hazret-i Seyyid Nesîmî. 06 Mil Yz A 9399.
• Nesîmî Divanı. İran Kütübhâne-i Meclis-i Şûrâ-yı Millî 8441.
• Usûlî Divanı. Millî Kütüphane Yazmaları 06 Mil Yz A 4641.
• Nesîmî Divanı (Farsça). İran Meclis-i Sinâ Kütüphanesi 14193.