NEZİHE ARAZ’IN “KUTLU MELEK” ADLI OYUNUNDA HACI BEKTAŞ VELİ KARAKTERİNİN, OYUN KİŞİSİ OLARAK ELE ALINIŞI VE İNCELENMESİ

Yıl 2013, Sayı: 68, 201 - 220, 12.12.2013

Birgül Yeşiloğlu Güler

Öz

Orta Asya’dan Anadolu’ya gönderdiği müritleriyle Türklüğün, Türk dilinin, İslamiyet’in, Alevi ve Bektaşi öğretisinin en güçlü isimlerinden olan Ahmed Yesevi ve öğrencisi Hacı Bektaş Velî; tarihi, dinî ve edebi kişilik olarak pek çok alanda araştırma konusu olmuştur. Adlarına sıklıkla din ve edebiyat alanlarında yapılan çalışma ve incelemelerde rastlanır. Türk Edebiyatı, Türk İslam ve Anadolu Alevi kültürünün önemli isimlerinden olan Hacı Bektaş Velî ve Ahmed Yesevi, Türk tiyatrosu metinlerinde kullanılmış mıdır? Kullanılmışsa, oyun kişisi olarak sahneye nasıl ve hangi yönleriyle aktarılmıştır? Bu çalışmada, Nezihe Araz’ın yazdığı “Kutlu Melek” adlı oyundan yola çıkılarak, tiyatro sanatının oyun kişisi olarak Ahmed Yesevi ve Hacı Bektaş Velî’yi nasıl değerlendirdiği sorusunun yanıtı aranmıştır. Oyun, Hacı Bektaş Velî’nin Anadolu birliğini kurması ve Türklerin Anadolu’ya yerleşmesine yardımcı olması için Asya’dan Anadolu’ya Ahmed Yesevi tarafından gönderilmesini ve yedi yıl süren bir yolculuktan sonra Anadolu’da bir Alevi köyüne gelerek öğretisini yaymak amacıyla eğitim ve öğretime başlamasını anlatır. Hacı Bektaş Velî’nin köyün “Bacılar” grubunun lideri “Kutlu Melek” ile birlikte Türklerin Anadolu’ya yerleşme sürecini sergileyen oyun, Hacı Bektaş Velî’nin Türk tiyatrosu metinlerinde oyun karakteri olarak ele alınmasının en iyi örneklerinden biridir.

Anahtar Kelimeler

Tiyatro, oyun kişisi, Nezihe Araz, Kutlu Melek, Hacı Bektaş Velî, Ahmed Yesevi

APPROACHING AND REVIEWING HACI BEKTAS VELÎ AS A CHARACTER OF THE STAGE PLAY NAMED ‘’KUTLU MELEK’’ WHICH IS WRITTEN BY NEZIHE ARAZ

Öz

strongest names of Turkish community, Turkish Language, the Muslim world, Alewi and Bektashi doctrines and his student Haci Bektashi Velî, have been searched in many fields as historical, religion and literary characters. Their names are often come across by the works and reviews related to religion and literature. Have Ahmed Yesevi and Haci Bektashi Velî who were the most important names of the Turkish literature, Turkish-Islam and Anatolian Alewi culture been used in theatre scripts? If they have been used, how and on which ways are they adapted as a character of the stage? In this review, the answer of the question that how Ahmed Yesevi and Haci Bektashi Velî have been evulated as the characters of drama, has been searched based on the stage play called ‘’ Kutlu Melek ‘’ which is written by Nezihe Araz. The text represents that Haci Bektashi Velî building up the Anatolian union and has been sent from Asia to Anatolia for helping the Turks to settle down to Anatolia and after a seven years of travelling his coming to an Alewi village and starting his education and training. This text which shows the time course of Haci Bektashi Velî’s settling down to Anatolia with Kutlu Melek who was the leader of the group ‘’ Bacılar ‘’ The Sisters and the Turks, one of the best examples of how Haci Bektashi Velî’s been evulated as a character of the stage play in the Turkish theatre scripts

Anahtar Kelimeler

Theatre, character of the play, Kutlu Melek, Nezihe Araz, Haci Bektaş Velî, Ahmed Yesevi

Kaynakça

• ARAZ, N. (1998). Kutlu Melek. Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• AŞIKPAŞAZADE, D. A. (1949). Tevarih-i Al-i Osman. Haz. Nihal Atsız. Türkiye Yayınevi, İstanbul.
• ÇELEBİ, E. (1995). Menakıbu’l-Kudsiyye fi Menasibi’l-Ünsiyye. Haz. İsmail E. Erünsal ve Ah- met Yaşar Ocak. Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• DURAN, H. (2010). “Velayetname’ ye Göre Hacı Bektaş Veli”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Ankara.
• EFLAKİ, A. , Menakıbu’l Arifin. Tercüme; Tahsin Yazıcı.
• EFLAKİ, A. (2001a). Ariflerin Menkıbeleri. Cilt I. Çeviren Tahsin Yazıcı. Milli Eğitim Bakan- lığı Yayınları, İstanbul.
• EFLAKİ, A. (2001b). Ariflerin Menkıbeleri. Cilt II. Çeviren Tahsin Yazıcı. Milli Eğitim Ba- kanlığı Yayınları, İstanbul.
• FIĞLALI, E. R. (2006). Türkiye’de Alevilik ve Bektaşilik. İlahiyat Vakfı Yayınları, İzmir.
• GÖLPINARLI, A. (1992). Alevi Bektaşi Nefesleri. İnkılap Kitabevi, İstanbul. ISBN:975-975- 10-0928-4
• GÖLPINARLI, A. (1995). Vilayet-Name. İnkılap Kitabevi, İstanbul. ISBN:978-975-10 0247-1
• GÜZEL, A. (1992). “Ahmet Yesevi’nin Fakr-Namesi İle Hacı Bektaş Veli’nin Makalatı Ara- sındaki Benzerlikler”, Milletlerarası Ahmed Yesevi Sempozyumu Bildirileri. Ankara.
• KORKMAZ, S. (2001). Ahmed Yesevi ve Hacı Bektaş Veli Aralarındaki Bağlar, Fikirleri, Tesirleri ve Türk İslam Edebiyatına Katkıları. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Sayı: 11. Erciyes Üniversitesi Yayınları. Kayseri.
• KÖPRÜLÜ, F. (1993). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Türk Tarih Kurumu Basımevi, 8. Baskı, Ankara.
• KURTOĞLU, O. (2011). “Ali Nihani’nin Manzum Hacı Bektaş-ı Veli Velayetnamesi ve Ve- layetnamedeki Hacı Bektaş-ı Veli Medhiyeleri”. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araş- tırma Dergisi. 5731.
• MERTOL, T. (2000). Tarihi Metin Çalışmalarında Usul: Menakıbu’l- Kudsiyye Üzerinde Bir Deneme. Deniz Kitabevi İstanbul.
• NOYAN, B.(2006). “Balım Sultan Erkannamesi Merkezli Geleneksel Bektaşiliğe Ait Bir Ri- tüel Örneği: İkrar”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Sayı 40. Ankara.
• OCAK, A. Y. (1983). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları 12. Baskı.
• SAY, Y. (2010 ). Şuca’eddin Veli (Sultan Varlığı) ve Velayetnamesi, T. C. Eskişehir Valiliği Yayınları, Sistem Ofset Matbaacılık, 978-605-363-673-1, Ankara.
• SEZGİN, A. (1990). Hacı Bektaş Veli ve Bektaşilik. Ankara.
• SEYİDOĞLU, B. (1995). Mitoloji Üzerine Araştırmalar, Metinler- Tahliller. Bizim Gençlik Yayınları, Kayseri.
• TEKİN, A.(2012). Türk’ün Tarihi. Kariyer Yayıncılık, İstanbul.
• YILDIRIM, R. (2009). “Hacı Bektaş Veli ve İlk Osmanlılar: AşıkpaşazAde’ye Eleştirel Bir Bakış”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı 51. Ankara.