İNANÇ VE ÜRETİM BAĞLAMINDA HACIBEKTAŞ TAŞ İŞÇİLİĞİ

Yıl 2013, Sayı: 68, 221 - 238, 12.12.2013

Dilek Akbulut

Öz

Taş kültü, Türk mitolojisinde ağaç ve dağ kültleriyle beraber tabiat kültünü oluşturmuş ve dağ kültünün bir parçası kabul edilmiştir. Taş, zaman içinde İslami pratikte de yerini korumuş, kimi zaman derviş giyiminin bir parçası olarak kendini var etmiştir. Bektaşi geleneğinde yer alan teslim taşı, palheng ve kanberiyye de bunun örneklerindendir. Öte yan- dan Hacıbektaş ilçesi, taş işçiliğinin inanç ekseninde geliştiği bir merkez durumuna gelmiştir. İlk taş loncasının Hacıbektaş Dergâhında kurulduğu söylenegelmektedir. Babadan oğula geçen bu zanaat geleneği, günümüzde hediyelik eşya üretimi ve kaplama -tezgah- mezar üret- imi kollarında devam ettirilmektedir. Bölgenin turistik potansiyeliyle desteklenen hediyelik eşya üretimi, yurtdışı kaynaklı malzeme ve ürünlerle yok olmaya yüz tutarken sayıları gittikçe azalan taş ustaları ya kaplama ve mezar üretimine ya da farklı iş kollarına yönelmektedir. Bu çalışmanın amacı, Hacıbektaş taş işçiliğinin inanç ekseninde nasıl şekillendiğini ve güncel pazar ve üretim şartlarındaki durumunu incelemektir. İnceleme kapsamında Hacıbektaş il- çesinde bulunan taş ustaları, hediyelik eşya dükkânı sahipleri ve Hacıbektaş Müzesi yetkili- leri ile mülakatlar yürütülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Taş işçiliği, zanaat, taş kültü, hediyelik eşya

HACIBEKTAŞ STONEWORK WITHIN THE CONTEXT OF FAITH AND PRODUCTION

Öz

Stone cult forms the nature cult in the Turkish mythology together with tree and mountain cults and is regarded as a part of the mountain cult. During the transition from shamanism to Islam, stone preserved its place in religious practice and became a part of the dervish attire. The stone of surrender, palheng and kanberiyye which take place in the Bektashi tradition are examples of such. Meanwhile, Hacıbektaş province became a center where stonework is developed around faith. The first craft guild for stonework is said to be founded in Hacıbektaş lodge. The craft tradition, which descends from father to son, is carried on either with souvenir production or bench –stall– grave production at present day. While souvenir production, which is supported with the touristic potential of the region, is about to disappear with the imported material and items, the few remaining craft masters tend to shift to either stall-grave production or other branches of business. The aim of the study is to investigate how the stonework became a faith based craft and to scrutinize the current state of the craft in Hacıbektaş in recent market and production conditions. Within the framework of the study, interviews were conducted with the stonework masters, the souvenir shop owners, and the staff of Hacıbektaş Museum

Anahtar Kelimeler

Stonework, craft, stone cult, souvenir

Kaynakça

• AGAH, Y. (2002). Tarikat Kıyafetlerinde Sembolizm. İstanbul: Ocak Yayıncılık.
• AKBULUT, D. (2009). “Geleneksel nesnelerin endüstriyel ürünlere dönüşümünde zanaat ve endüstri ilişkileri” Tasarım ve ya Kriz 4. Ulusal Tasarım Kongresi Bildiri Kitabı. 8-9 Ekim 2009. der. Alpay ER, Hümanur BAĞLI, Ece ARIBURUN, Özge MERZALI ÇELİKOĞLU, Koray GELMEZ, İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü.
• ATASOY, N. (2000). Derviş Çeyizi: Türkiye’de Tarikat Giyim-Kuşam Tarihi. İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı.
• BAYAT, F. (2007). Türk Mitolojik Sistemi 2. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• BELK, R. W., WALLENDORF, M., ve SHERRY Jr., J. F. (1989). “The sacred and the profane in consumer behavior: theodicy on the odyssey” The Journal of Consumer Research.16 (1): 1-38.
• BIRGE, J. K. (1937). The Bektashi Order of Dervishes. Bristol: Burleigh Press.
• COHEN, E. (1988). “Authenticity and Commoditization in Tourism”. Annals of Tourism Research. 15: 371-386.
• EYUBOĞLU, İ. Z. (2010). Bütün Yönleriyle Bektaşilik. İstanbul: Derin Yayınları.
• HILLMAN, W. (2012). “Revisiting the concept of (objective) authenticity”. www.tasa.org. au/conferences/conferencepapers07/papers/26.pdf. Erişim tarihi: 28.10.2012.
• JULIER, G. (2008). The Culture of Design. Londra: Sage Publications.
• MCDANNELL, C. (1995). Material Christinity, Religion and Popular Culture in America, New Haven & London: Yale University Press.
• MELIKOFF, I. (2007). Kırklar’ın Cemi’nde. çev: Turan Alptekin. İstanbul: Demos Yayınları.
• OCAK, A. Y. (1983). Bektaşi Menakıbnamelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• RANSON, B. (1989). “Craftwork, ideology and craft life cycle”. Journal of Design History. 2(2-3): 77-92.
• RUSHDIE, S. (1991). Imaginary Homelands: Essays and Criticism 1981–1991. London: Granta.
• SHEN, M. J. (2011). “The effects of globalized authenticity on souvenir”. International Journal of Innovative Management, Information and Production. 2 (1): 68-76.
• SÖZENGİL, T. M. (1991). Tarih Boyunca Alevilik. İstanbul: Çözen Yayıncılık.
• SWANSSON, K. K. ve HORRIDGE, P. E. (2006). “Travel motivations and souvenir purchase indicators”. Tourism Management. 27 (2006): 671-683.
• UÇKUN, R. K. (1998). “Hacı Bektaş Veli Vilayetnamesinde Taş ve Kaya ile ilgili İnançlar”. 1. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Sempozyumu Bildirileri. 22-24 Ekim 1998. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi.