KUTSALLAŞMA SÜRECİNE TİPOLOJİK BİR YAKLAŞIM: ZİYARET FENOMENİ ÖRNEĞİ

Yıl 2014, Sayı: 70, 121 - 138, 11.07.2014

Abdullah Özbolat

Öz

Bu makalenin konusu, ziyaret fenomeni örneğinde kutsallaşma sürecidir. Odak soru, şöyleifade edilebilir: “Ziyaret objeleri nasıl kutsallaşır?”. Çalışma, ziyaret fenomeni örneğindekutsallaşma sürecinin bir tipolojisini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışmanınulaştığı sonuç ziyaret fenomeni için kutsallaşma sürecine tipolojik bir model önerisidir.Kutsal ve kutsallaşma ayrımından hareket edilmektedir. Ziyaret fenomeni örneğindekutsallaşmanın tipolojisi somutlaşma, bağlanma, ritüel ve mit aşamalarından oluşmaktadır.Kutsallaşma süreciyle ilgili bu tipoloji, Hans Mol’un kimlik ve din konusundakiyaklaşımına dayanmaktadır. Çalışmanın teorik zemininde yazarın din olgusu için kavramsallaştırdığı “kimliğin kutsallaşması”ndaki dört aşamalı tasnif, ziyaret fenomenine uyarlanmıştır. İlk aşama somutlaşmada, bir fenomenle somutlaşan kutsal, görünür olmakta kutsalla irtibatlandırılmaktadır. İkinci aşama bağlanmada kutsallığı ispat niteliğinde kerametler ortaya çıkmakta, kutsallık atfedilen fenomen çevresinde kulaktan kulağa yayılan kerametler, toplumsal kabule yol açmaktadır. Kerametler ile kutsallık, toplumsal bir kabule dönüşmekte, kutsallaşmanın üçüncü aşamasında bu durumu ritüeller takip etmektedir. Kutsallaşma sürecinin son aşamasında ise, kutsallık atfedilen obje etrafında mitler oluşmaktadır. Bu tipolojide kutsalın uzaklaştırıcı özelliğinin bir yansıması olarak mitler, yasaklar olarak karşımıza çıkmakta ve bu yasaklar kutsalı koruma işlevi görmektedir. Kutsallaşma sürecinin ziyaret fenomeni örneğinde ele alındığı bu çalışmanın ilk bölümünde kutsal ve kutsallaşma kavramı ile kutsallaşmanın nasıl gerçekleştiği sorusuna cevap aranmış, ikinci bölümde ise kutsallaşma sürecinin dört aşamasının ziyaret fenomenine nasıl yansıdığı örneklenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kutsal, kutsallaşma, ziyaret fenomeni, somutlaşma, bağlanma, ritüel, mit

A TYPOLOGICAL APPROACH TO THE PROCESS OF SACRALIZATION:THE CASE OF VISITING PHENOMENON

Öz

Subject of this article is sacralization process in the the case of visiting phenomenon. The focus question can be expressed as “ how visiting objects sacralize?” The study aims to present a typology of the process of sacralization in the case of visiting phenomenon. It was reached the conclusion of the study is a model proposol to process of sacralization for visiting phenomenon. In this study moved on distinction between the sacred and the sanctification. Typology of sacralization consists of the stages of myth, ritual, commitment, and objectification in the case of visiting phenomenon. This typology related to the process of sacralization is based on approach of Hans Mol about religion and identity. In the theoretical basis of the study is adapted to visiting phenomenon a four-stage classification that conceptualized of author for religion as “sacralization of identity”. In the first stage, sacred embodied with phenomenon become visible and connected with sacred. The second stage, in the commitment, miracles come forward to prove sacredness purposefully and miracles that get about in the framework of phenomenon attributed to sacredness lead to social acceptance. Sacredness with miracle become a social acceptance and rituals follow in the third stage of sacralization. In the final stage of the process of sacralization, myth/legend is composed around the object attributed to sacredness. In this typology myths, as a reflection of quality of frightening of the sacred, confront as prohibitions and this prohibitions function effectively sacred. It is look for answer to the question of how sacralized and the concept of sacred and sacralization and in first chapter of this study that analyzed in the case of visiting phenomenon of process of sacralization

Anahtar Kelimeler

Sacred, sacralization, visiting phenomenon, objectification, commitment, ritual

Kaynakça

• ABERCROMBIE, N.; S. HILL; B. S. TURNER. (2000). The Penguin Dictionary of Sociology. England: Penguin Books.
• ARSLAN, M. (2002). “Sosyolojik Din Tanımları ve Din Olgusunu Anlamada Uygun Bir Kavram Olarak Kutsal”. Tabula Rasa. Yıl:2 S.6, 159-172.
• ASSMANN, J. (2001): Kültürel Bellek. çev: Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• COX, J. L. (2004). Kutsalı İfade Etmek. çev: Fuat Aydın. İstanbul: İz Yayıncılık.
• DEMİRCİ, K. (2002). “Kutsiyet Maddesi”. İslam Ansiklopedisi. C.26. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları. 495-496.
• ELIADE, M. (1964). Shamanism: The Archaic Techniques of Ecstasy. New York: Pantheon.
• ELIADE, M. (1991). Kutsal ve Dindışı. çev: Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Gece Yayınları.
• ELIADE M. (1993). Mitlerin Özellikleri. çev: Sema Rifat. İstanbul: Simavi Yayınları.
• ELIADE, M. (2003). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi. çev: Ali Berktay. C.1. İstanbul: Ka- balcı Yayınları.
• ELIADE, M. (2005). Dinler Tarihi İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi. çev: Mustafa Ünal, Kon- ya: Serhat Kitabevi.
• EMİROĞLU, K. ve S. AYDIN. (2003). Antropoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• GEERTZ, C. (1957). “Ethos, World-View and the Analysis of Sacred Symbols”. The Antioch Review. Vol.XVII. No.4. 421-437.
• GÜÇ, A. (1998). “Dinlerde Kütsal ve Kutsallık Anlayışı”. Dinler Tarihi Araştırmaları I içinde. Ankara: Dinler Tarihi Derneği Yayınları. 337-353.
• GÜNALTAY, M. Ş. (1996). “Ölüleri Kutsallaştırma : Türbeler ve Ziyaret Yerleri”. Sadeleşti- ren: Ahmet Gökbel. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S.1, 187-191.
• GÜNAY, Ü.; H. GÜNGÖR; A. TAŞTAN; H. SAYIM. (2001). Ziyaret Fenomeni Üzerine Bir Din Bilimi Araştırması -Kayseri Örneği-. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• GÜNDÜZ, Ş. (2009). “Kutsal Hakkında Konuşmak: Dinsel Söylemde Mitos”. Milel ve Nihal. C.6. S.1. 9-26.
• JOHNSON, A. G. (2000). The Blackwell Dictionary of Sociology. USA&UK: Blackwell Pub- lishers.
• KILIÇ, S. (2001). “Kutsalın Tezahürü ve Kur’an’da Taş Kavram Alanı”. Ekev Akademi Dergisi. C. 3. S. 1. 1-23.
• KİRMAN, M. A. (2004). Din Sosyolojisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Rağbet Yayınları.
• KÖSE, A. ve A. AYTEN. (2010). Türbeler Popüler Dindarlığın Durakları. İstanbul: Timaş Ya- yınları.
• KUŞCU, E. (2011). “Kutsal Kavramını Yeniden Düşünmek: Mana Modelinden Düzen Nos- yonuna Doğru”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. C.11. S.3. 165-186.
• MOL, H. (1922). The Fixed and the Fickle Religion and Identity in New Zealand, Waterloo. Ontario. Canada: Wilfrid Laurier University Press.
• MOL, Hans. (1976). Identity and The Sacred: A Sketch For A New Social-Scientific Theory of Religion. Oxford: Basil Blackwell.
• MOL, H. (1982). The Firm and the Formless: Religion and Identity in Aboriginal Australia. Waterloo, Ontario, Canada: Wilfrid Laurier University Press.
• SELÇUK, A. (2010). “Dede Mezarındaki Sır: Ziyaret Fenomeni ve Kutsalın Tezahürleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. S.56. 61-72.
• SUBAŞI, N. (2000). “Kutsal Tarih”in Dînî Sosyolojisi”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakül- tesi Dergisi. C.3. S.3. 63-83.
• SUNGUROĞLU, İ. (1958). Harput Yollarında. C.1, İstanbul: Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı Yayınları.
• VERGOTE, A. (2002). “Kutsal” çev: Halife Keskin, Asım Yapıcı. Çukurova Üniversitesi İla- hiyat Fakültesi Dergisi. C.2. S.2. 207-236.
• YAR, E. (1999). “Müslüman Düşüncesinde Olağanüstülük”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakül- tesi Dergisi. S. 4. 203-220.
• YILDIRIM, M. (2007). “Mircea Eliade’de “Kutsal ve Kutsal Zaman” Kavramı”. Dinî Araştır- malar. C.10. S.28. 59-82.