XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NİN ALEVİ TOPLUMUNA BAKIŞI ORDU ÖRNEĞİ

Yıl 2011, Sayı: 59, 71 - 90, 04.09.2011

Hava Selçuk

Öz

Bu çalışmada II. Meşrutiyet Döneminde XX. yüzyılın başlarında Ordu ve çevresinde yaşayan Kızılbaş olarak adlandırılan Alevi Çepni Türklerini Sünnileştirmeye yönelik uygulanan Osmanlı politikası ele alınmıştır. Maarif Eğitim , Mülkiye Sivil idare ve Meşihat Şeyhülislamlık teşkilatlarının birlikte hareket ederek burada yaşayan Alevi zümrelerini inançlarında vazgeçirmek için eğitime önem verilmesi gerektiği üzerinde durulmuş; bu nedenle yeni okulların açılması ve iyi din eğitimi almış hocaların görevlendirilmesi bu politikanın temelini oluşturmuştur. Bu politika ile aynı zamanda bölgedeki Alevilerin Hristiyan misyonerler tarafından Hristiyanlaştırılmasının engellenmesi temel prensipleri olmuştur. Çalışmamızın temel kaynağını Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinde bulunan Ordu kazasına ait merkez ile vilayet arasında geçen yazışmaların yer aldığı belgeler oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çepni, Alevi, Ordu, Osmanlı, Sünnileştirme Politikası, Kızılbaş

THE VIEW OF OTTOMAN STATE ABOUT ALEVI COMMUNITY IN 20th CENTURY Ordu sample

Öz

Throughout this study, the Ottoman politics conducting an intense sunnization forcing to convert into Sunni tradition campaign on the Alevi Cepni Turks, called Kizilbas, living in Ordu and in and around Ordu during the 2nd Constitutional Period early 20th century has been assessed in an elaborate method. In order to dissuade Alevi communities of the related region from their faith, a great deal of importance was given to educational activities under the joint initiative of the institutions Maârif the educational system of the age , mulkiye civil administration and mesihat Seyhülislamlık, the chief of religious affairs , and accordingly some certain steps such as opening new schools and charging the well-trained men of religion formed the backbone of this policy. This policy also aimed at hindering the Christianization of Alevi communites in the region by the Christian missionaries. The main data source of the study consists of some documents at Prime Ministry Ottoman Archives containing the correspondence occurred between the capital and the province, of Ordu.

Anahtar Kelimeler

Cepni, Alevi, Ordu, Ottoman, Sunnization policy, Kizilbas

Kaynakça

• BOA, DH.MUİ. , Dosya No:29/-2, Gömlek No:26, 05/M /1328.
• BOA, MF.MKT., Dosya No: 848, Gömlek No: 62, 17 S 1323
• BOA, MV. 23/46, 1304.Z.2
• BOA, Y..PRK.ASK., Dosya No: 43, Gömlek no: 104, 27 R 130
• ASLAN, M.Abdullah -MelekTOPARLAK (2010): “ XIX. Yüzyılın II. Yarısında Ordu Kazası ile Çevresinde Trabzon Salnamelerine Göre Müslüman ve Gayrimüslimler Açısından Sayılarla Eğitim-Öğretim” , A.Ü.Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 44 Erzurum, 307-324.
• BABINGER Franz – Fuat KÖPRÜLÜ (1996): Anadolu’da İslamiyet, İnsan Yayınları, İstanbul.
• BATUK, Cengiz -Süleyman TURAN (2005): “Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesinde Misyonerlik Faaliyetleri”, Dinler Tarihçileri Gözüyle Türkiye’de Misyonerlik, Türkiye Dinler Tarihi Derneği yayını, Ankara, 313-332.
• BİRDOĞAN, Nejat(1995): Anadolu ve Balkanlar’da Alevi Yerleşmesi, Ocaklar-Dedeler-Soyağaçlar, Mozaik yayınları, İstanbul.
• BOSTAN, Hanefi (2002): XV.-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadî Hayat, T.T.K., yayını, Ankara, 311-312.
• BOSTAN, M. Hanefi (2002): “Anadolu’da Çepni İskânı”, Türkler, Yeni Türkiye yayınları, Ankara, C.6, 299-311.
• BULUT Hali İbrahim -Murat ÇETİN (2010): “Gölkaya Alevîlerinin Dinî İnanç Ve Yaşantıları”, e-makâlât Mezhep Araştırmaları, III/2 (Güz), 165-206 Civil Administration Units Municipalities Villages, Turkey 2002.
• www.illeridaresi.gov.tr/ortak_icerik/illeridaresi/mevzuat/Turkiye-Mib.pdf-01.02.2011
• DEMİR, Necati (2002): “Hacıemiroğulları Beyliği”, Türkler, C.6, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 824-829.
• EBUL’GAZİ BAHADIR HAN, Şecere-i Terakime, Haz: Muharrem Ergin, Tercüman 1001 Temel Eser.
• ERGÜN, Mustafa(1996): II.Meşrutiyet Dönemi Eğitim Hareketleri (1908-1914), Ankara http://www.egitim.aku.edu.tr/mesrutiyet.pdf 27.01.2011
• FAROQHİ, Suraiya (2003): Anadolu’da Bektaşilik, Çev: Nasuh Barun, Simurg Yayınları, İstanbul.
• GÜNŞEN, Ahmet (2009). “Türkiye Türkçesi Ağızlarında “Alevi-Bektaşi” Anlamlı Söz Varlığı Üzerine” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 52, 101-124.
• İNAN, Kenan (2003): “ Trabzon’un Osmanlılar Tarafından Fethi”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı: 14, 71-84.
• MELİKOFF, İrene (2007): Kırklar’ın Cemi’nde, Çev: Turan Alptekin, Demos Yayınları, İstanbul.
• MELİKOFF, İrene (2009): Uyur İdik Uyandırdılar, Çev: Turan Alptekin, Demos Yayınları, İstanbul.
• OCAK, Ahmet Yaşar (1980) : XIII. Yüzyılda Anadolu’da Babaîler İsyanı, Dergah Yayınları, İstanbul.
• OKUR Mehmet -Veysel USTA (2009): “ Karadeniz Bölgesi’nin Demografik Yapısına Dair Bir İnceleme”, History Studies, Volume 1/1, 35-70.
• SEYMAN, Adil (2006), Balkanlar’da Alevi Bektaşilik, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• SÜMER, Faruk (1992): Çepniler - Anadolu’nun Bir Türk Yurdu Haline Gelmesinde Önemli Rol Oynayan Oğuz Boyu, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul.
• YALÇIN, Alemdar -Başak UYSAL(2005): “Karadeniz Çepnileri:2 Eskiköy”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 35, 37-42.
• YILDIRIM, Rıza (2010): “Bektaşî Kime Derler: “Bektaşî” Kavramının Kapsamı ve Sınırları Üzerine Bir Tarihsel Analiz Denemesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S:55, 23-58.
• YOLALICI, M.Emin (1994): “Maârif Salnamelerine Göre Trabzon Eğitim ve Öğretim Kurumları”, OTAM, Sayı: 5, 435-473.