HACI BEKTAŞ VELÎ ÖĞRETİSİNDE İTİKADİ UNSURLARIN MENŞEİ

Yıl 2011, Sayı: 59, 119 - 134, 04.09.2011

Sıddık Korkmaz

Öz

Hacı Bektaş Velî öğretisindeki itikadi unsurların İslam inancından kaynaklandığı her hangi bir tartışmaya gerek duyulmayacak derecede açık ve nettir. Bu unsurlar; İslam dininin temelini oluşturan tevhide dayalı Allah inancı, Kur’an-ı Kerim’i insanlığa tebliğ etmekle görevli olan Hz. Muhammed’in peygamberliğine işaret eden Nübüvvet ve bütün insanların öldükten sonra yeniden dirilecekleri, iyilerin iyilikleri ile ödüllendirileceği, kötülerin de kötülükleri ile cezalandırılacakları ilahî mahkeme anlamına gelen ahiret inancı olarak özetlenebilir. Çalışmamızda gelenek hâline gelmiş ve âmentü esasları arasında sayılan Kur’an, melekler ve kader konusu temel inanç esasları arasına alınmamıştır. Bunun sebebi, Hz. Peygamber’in nübüvvetinin gerekçesi olan Kur’an ve Kur’an’ın haber verdiği meleklere imanın aynı kategoride ele alınabilmesidir. Kader konusu ise aynı şekilde Kur’an’da yer almakla birlikte, yaygın şekliyle cebir ya da iradesizlik olarak değil, Allah’ın koymuş olduğu doğa kanunları Sünnetullah şeklinde yorumlanmalıdır. Hacı Bektaş’ın eserlerinde yer alan inanç unsurlarına göz atıldığında, onun Kur’an’a iyi derecede vâkıf olduğu, inanç esaslarını yorumlarken Kur’an’dan hareket ettiği ve bu çerçevede açıklamalar getirmeye çalıştığı görülmektedir. Hacı Bektaş Velî öğretisinde yer alan mezhebî unsurlar ona izafe edilen eserlere dayanıldığı sürece, Maturidilik ve başta Yesevilik olmak üzere, bölgede yaygın olan öteki İslam kültürünün mirası olduğunu göstermektedir. Bu öğretiyi besleyen kanallardan bir başkası da, Hacı Bektaş’ın eserlerinde yerini bulan ve çoğunluğu Bektaşilikle ilişkilendirilmesi gereken kadim Türk kültürünün izleridir. Bu oluşumu Caferilik ya da Şiiliğin uzantıymış gibi tasvir etmek mümkün değildir. Bu öğreti kendine özgü bir yapı arz etmekte, kaynağını da İslam dininden almakta ve Türk kültürü ile süslemektedir

Anahtar Kelimeler

Maturidi, Hacı Ahmet Yesevi, Hacı Bektaş Velî, Tevhid, Nübüvvet, Meâd

THE ORIGIN OF THE CREEDAL ELEMENTS IN HACI BEKTAS VELI’S TEACHINGS

Öz

It is an undisputedly clear and obvious fact that the creedal elements in the teachings of Hajji Bektash Veli stemmed from Islamic belief. These elements can be summarized as the monotheistic belief of God underlying the religion of Islam, the prophecy indicating the messengerhood of Muhammad who is commissioned by God to preach the Holy Qur’an to the whole humanity, the Hereafter where all people will be resurrected after death and the good people will be rewarded in return for their good deeds while the evil ones will be punished in return for their evil actions. Our paper does not cover the analysis of the tenets of the Holy Qur’an, the angels, and the fate or predestination, which are traditionally listed within the articles of Islamic creed. This is because the tenets of the Holy Qur’an, the reason for Muhammad’s mission of prophecy, and the angels whose existence is informed of by the Qur’an can be dealt with in the same category. As for the issue of fate, though it does occur in the Qur’an, it should be taken as the laws of nature set by God, not as fatalism or the lack of human will. A shallow glance at the creedal elements in Hajji Bektash’s works reveals that he has a deep knowledge of the Qur’an and bases his exposition of the tenets of Islamic creed on the Qur’an. As long as one relies on the writings attributed to Hajji Bektash, one can see that the doctrinal elements of his teachings are the extension of the Islamic doctrinal and Sufi schools dominant in the region like Maturidism and Yesevism. Another source of the Bektashi doctrine is the trace of pre-Islamic Turkish culture that should be associated mostly with the post-Bektashi tradition. It is not doctrinally correct to describe this traditon as an extension of Ja’farism or Shi’ism. On the contrary, this tradition has a peculiar character, finding its origin in Islamic belief and being tinged with pre-Islamic Turkish culture

Anahtar Kelimeler

Maturidi, Khwajah Ahmad Yasawi, Haci Bektas Veli, Monotheism, Prophethood, Resurrection

Kaynakça

• FIĞLALI, Ethem Ruhi, Türkiye’de Alevîlik Bektâşîlik, Selçuk Yayınları, III. Baskı, Ankara 1994.
• Hacı Bektaş Velî, Makâlât, neşr.: Esad Coşan, Ankara trz.; Esad Coşan neşrinden sad.:Hüseyin Özbay, Kültür Bakanlığı, Ankara 1996.; Türkçe’ye sad.: Abdurrahman Güzel, Akçağ Yayınları, II. Baskı, Ankara 2002.
• _____, “Şerhi Besmele”, haz.: Rüştü Şardağ, Her Yönü İle Hacı Bektâş-ı Veli İçerisinde, Karınca Matbaacılık, İzmir 1985.
• _____, Fatiha Tefsiri, haz.: Hüseyin Özcan, Horasan Yayınları, İstanbul 2008.
• _____, “Fevaid”, haz.: Hayati Uyar, Hazreti Ali’nin Din İle İlgili Sözleri ve Hacı Bektaş-ı Veli’nin Makâlât, Besmele Tefsiri ve Fevaid içerisinde, Devran Matbaacılık, Ankara 2005.
• _____, Makâlât-ı Gaybiyye ve Kelimât-ı Ayniye, haz.: Komisyon, Ankara 2004.
• HASLUCK, F. R. Bektaşîlik Tetkikleri, MEB, Ankara 2000.
• KORKMAZ, Seyfullah, “Ahmed Yesevî ve Hacı Bektaş Veli”, Erciyes Üniversitesi SBE Dergisi, Kayseri 2001.
• KÖPRÜLÜ, Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, DİB, Ankara 1991.
• _______; “Hacı Bektaş Velî”, İslam Ansiklopedisi, Eskişehir 1997.
• KUTLU, Sönmez, Alevîlik-Bektaşîlik Yazıları, Ankara Okulu, Ankara 2006.
• MÉLIKOFF, İréne, Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe, İstanbul 1999.
• MÂTÜRÎDİ, Ebû Mansur, Kitâbu’t-Tevhîd, trc. Bekir Topaloğlu, İSAM Yayınları, Ankara 2002.
• NOYAN, Bedri, Bektaşîlik Alevîlik Nedir?, Ankara 1987.
• OCAK, Ahmet Yaşar, Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, İletişim Yayınları, İstanbul 2000.
• ________, Türk Sufîliğine Bakışlar, İletişim Yayınları, İstanbul 2002.
• ÖZTÜRK, Yaşar Nuri, Tarihi Boyunca Bektaşilik, Yeni Boyut, İstanbul 1992.
• SERTOĞLU, Murat, Evliyalar Evliyası Hünkâr Hacı Bektaş-ı Velî, Şadırvan Yayınları, İstanbul 1966
• Vilayetnâme, Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî, haz.: Abdülbâki Gölpınarlı, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1958.
• YALÇIN, Aziz, Yorum Ve Açıklamalarla Makalat-ı Hacı Bektaş Veli, Der Yayınları, İstanbul 2000.
• YESEVİ, Hoca Ahmed, Divan-ı Hikmet, haz.: Hayati Bice, TDV Yayınları, Ankara 1993.