ANADOLU’DA BİR VEFAÎ ŞEYHİ: TAHRİR DEFTERLERİ IŞIĞINDA DEDE KARKIN HAKKINDA BAZI DEĞERLENDİRMELER

Yıl 2011, Sayı: 59, 147 - 158, 04.09.2011

Sadullah Gülten

Öz

Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında etkili bir rol oynayan Dede Karkın’ın hayatına ve faaliyetlerine dair günümüze çok az bilgi ulaşmıştır. Bu bilgiler Menâkıbu’l-Kudsiyye Fî Menâsıbi’l-Ünsiyye ve Vilayetnâme gibi menâkıbnâmelerde yer almaktadır. Dede Karkın’ın hayatının menkıbelerle iç içe geçmiş olması onun hayatının ve faaliyetlerinin aydınlatılmasını engellemiştir. Dede Karkın’ın hayatının ve faaliyetlerinin tam olarak aydınlatılabilmesi menkıbevî bilgilerin yanında tarihî vesikaların da kullanılmasına bağlıdır. Bu noktada, Selçuklular dönemine de ait bazı bilgileri ihtiva etmesi bakımından tahrir defterleri müstesna bir öneme sahiptir. Bu cümleden olarak, makalede Dede Karkın ile ilgili menkıbevî bilgilerin yanı sıra Maraş, Mardin ve Hamid sancaklarına ait tahrir defterlerinden yararlanılarak Dede Karkın’ın Anadolu’nun neresine yerleşmiş olabileceği ve bir tarikat kurup kurmadığı meseleleri üzerinde durulmuştur. Çalışmanın kaynakları ise yukarıda belirtilen menâkıbnâmeler ile Maraş sancağına ait TD 108, TD 116, TD 168, TD 402, TD 419 ve TD 998; Mardin sancağına ait TD 64, TD 117, TD 200 ve TD 998; Hamid sancağına ait TD 30, TD 51, TD 121, TD 176, TD 438 ve MAD 3331 numaralı tahrir defterleridir.

Anahtar Kelimeler

Dede Karkın, Zaviye, Tahrir Defterleri

A VEFAI SHEIKH IN ANATOLIA: SOME CONSIDERATIONS ABOUT DEDE KARKIN IN THE LIGHT OF TAHRIR DAFTARS

Öz

There are just a few information about Dede Karkın’s life and actions who had got an important role İslamization and Turkification of Anatolia. The information we’ve got in our hands came from Vilayatnama and Menâkıbu’l-Kudsiyye Fî Menâsıbi’l-Ünsiyye. It is hard to determine the right and wrong in the real life of Dede Karkın’s cause his life is mixed with truth and myth. We only can take Dede Karkın’s life under the truth’s light by using historical material with myhtical material. At this point Tahrir Daftar’s has got an exceptional place cause they’ve got information about Saljukian era. So we used Mardin, Marash and Hamid Tahrir Daftar’s to determine if Dede Karkın established a religious order and where exactly was he settled in Anatolia. Sources of our research are the Menakıbname’s mentioned and; 64, TD 117, TD 200 and TD 998 numbered Mardin Daftars, TD 30, TD 51, TD 121, TD 176, TD 438 numbered Hamid Daftars, TD 108, TD 116, TD 168, TD 402, TD 419 Marash Daftars and the MAD Maliyeden Mudavvar 3331 Daftar.

Anahtar Kelimeler

Dede Karkın, Zaviya, Tahrir Daftars

Kaynakça

• 1. Tahrir Defterleri (TD): 30, 64, 121, 176, 200, 402, 419, 994.
• 2. Maliyeden Müdevver Defterler (MAD): 3331.
• 438 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri 937/1530. I, Ankara, 1993: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay.
• 998 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Diyar-ı Bekr ve Arap ve Zü’l- Kadiriyye Defteri 937/1530.
• I, Ankara, 1998: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay.
• 998 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Diyar-i Bekr ve Arap ve Zü’l- Kadiriyye Defteri 937/1530.
• II, Ankara, 1999: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay
• ARIKAN, Zeki (1988). XV-XVI. Yüzyıllarda Hamid Sancağı. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• AKSÜT, Hamza (2002). Anadolu Aleviliğinin Sosyal ve Coğrafi Kökenleri. Ankara: Yurt Kitap Yay.
• ------------------ (2009). Aleviler, Ankara: Yurt Kitap Yay.
• BARKAN, Ö. Lütfi (1942). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler; İstila Devirlerinin KolonizatörTürk Dervişleri ve Zaviyeler”. Vakıflar Dergisi, Cilt II.
• BELDİCEANU-STEİNHERR, İréne (2010). “Osmanlı Tapu-Tahrir Defterleri Işığında Bektaşiler (XV.-XVI. Yüzyıllar)”. Çev. İzzet Çıvgın, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Sayı 3.
• Dede Kargın/ Şiirler (1999). Haz. Rahime Kışlal-Ali Yeşilyurt, Mersin.
• DEDEKARGINOĞLU, Hüseyin (2010). Dede Garkın Süreğinde Cem. Ankara: Yurt Kitap Yay.
• TİRHANİ Ebu Bekr-i (2001). Kitab-ı Diyarbekiriyye. Çev. Mürsel Öztürk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• ÇELEBİ, Elvan (1995). Menâkıbu’l Kudsiyye Fî Menâsıbi’l-Ünsiyye. Haz. İ. E. Erünsal-A.Y. Ocak, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• GÖYÜNÇ, Nejat (1991). XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• HALAÇOĞLU, Yusuf (1997). XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• İNALCIK, Halil (2000). “Âşıkpaşazâde Tarihi Nasıl Okunmalı?”. Söğüt’ten İstanbul’a, Derleyenler. Oktay Özel-Mehmet Öz. Ankara: İmge Kitabevi
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad (1991). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad (1984). Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu. Ankara: Atay Kültür Yay.
• OCAK, Ahmet Yaşar (1999). “Din ve Düşünce”. Osmanlı Medeniyeti Tarihi, C.I, Ed. E. İhsanoğlu, İstanbul: Feza Gazetecilik A.Ş.
• ----------------------------- (2000). Babaîler İsyanı. İstanbul: Dergah Yay.
• ----------------------------- (2002a). Popüler İslam’ın Balkanlar’daki Destani Öncüsü: Sarı Saltık. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay
• ----------------------------- (2002b). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yay.
• ----------------------------- (2006). “Türkiye Selçukluları Döneminde ve Sonrasında Vefaî Tarikatı”. Belleten, C. LXX.
• OCAK, Ahmet Y.-FARUKİ, S. (1986). “Zaviye”. Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, C.13, İstanbul.
• ÖNDER, Mehmet (1966). Anadolu Efsaneleri. Ankara.
• SİVRİKAYA, Sümeyra (2008). Geçmişten Günümüze Karkın. Konya: Ankara Ofset
• SOLAK, İbrahim (1996). Kanuni Döneminde Elbistan Kazası. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisan Tezi, Konya.
• ----------------------------- (2004). XVI. Yüzyılda Maraş Kazası. Ankara: Akçağ Yay.
• SÜMER, Faruk (2001). “Karkın”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 23, İstanbul.
• ----------------------------- (1953). “Bozoklu Oğuz Boylarına Dair”. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Dergisi, XI. Cit I. Sayıdan ayrı basım, Ankara.
• TAŞĞIN, Ahmet (2009). “Safevî Osmanlı Savaşı’ndan İtibaren Dinî Söylemin Siyasal Propaganda Aracı Olarak Kullanılması: Dede Kargın Örneği”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı 49, Ankara. ss. 209-223.
• TOGAN, Zeki Velidi (1982). Oğuz Destanı, Reşüdiddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili, İstanbul: Enderun Kitabevi
• Vilâyet-nâme, Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî (1958): Haz. Abdulbaki Gölpınarlı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi