İNGİLİZ KAYITLARINDA ALEVİLER VE BEKTAŞİLER

Yıl 2011, Sayı: 59, 195 - 220, 04.09.2011

Ahmet Beşe Selahattin Tozlu

Öz

Bu çalışmanın konusu, Osmanlı Devleti vatandaşları olarak yaşayan Alevi ve Bektaşiler hakkında 19. yüzyıl ortaları ile 20. yüzyıl başlarına ait bazı İngiliz kayıtlarıdır. Söz konusu kayıtların ilklerinde, Aleviler, “Kızılbaş” olarak geçmektedir. “Alevi” tanımlamasına ancak 19. yüzyılın sonlarında rastlanmaktadır. Dolayısıyla kaynakların kayıtlarına sadık kalınmış ve hangi kelime geçiyor ise o kelime kullanılmıştır. Bektaşilere dair kayıtlarda bu türlü bir sorun yoktur. Anlaşıldığı kadarıyla Alevi ve Bektaşiler aslında birbirlerine benzeyen bir İslami yorumu benimsemişlerdir. Alevilerin Bektaşilere ve özellikle Bektaşi babalarına büyük saygısı vardır. Bu saygının nedeni Bektaşilerin inanç konusundaki entelektüel derinliklerinden kaynaklanabilir. Diğer yandan hem Alevi hem de Bektaşiler kapalı birer topluluk olarak yaşamaktadırlar. Bu ise onların yeterince keşfedilmesini engelleyen bir durumdur. Diğer Batılı araştırmacılar gibi, İngilizler de Alevi ve Bektaşileri yazarken sürekli Hristiyanlık inançlarına atıfta bulunmaktadırlar. Oysa Alevi ve Bektaşiler İslam inançları çerçevesinde değerlendirilmesi gereken unsurlardır

Anahtar Kelimeler

Alevi (Kızılbaş), Bektaşi, Anadolu, Osmanlı Devleti, 19.-20. Yüzyıllar, İngiliz Kayıtları.

ALEVIS AND BEKTASHIS IN ENGLISH DOCUMENTS

Öz

This study centers on numerous English documents upon Alevis and Bektashis who lived within Anatolia as Ottoman citizens around the second half of 19th and early 20th centuries. The early documents in question entitled Alevis as ‘Kizilbash,’ and the name ‘Alevi’ was not used until the late 19th century. Thus, such terms are used in its original form so as to be loyal to the documents examined in this study. It is understood that Alevi community shows considerable respect toward Bektashis and Bektashi Babas faith leaders . The reason might stem from the intellectual depth of Bektashis. Alevis and Bektashis, however, have identified themselves with similar interpretation of Islam religion, and they have been living their faith close to their communities. This has prevented outsiders to acknowledge and easily discover these distinctive communities. English researchers, as other Western explorers, have failed to draw boundaries between Alevi and Bektashi faith and that of Christianity. Alevis and Bektashis, in essence, should have been approached in terms of Islamic structure

Anahtar Kelimeler

Alevi (Kizilbash), Bektashi, Anatolia (Asia Minor), Ottoman State, Late19th and Early 20th Centuries, English Documents.

Kaynakça

• ALKAN, Necmettin (2010), “Alman Kaynaklarına Göre Osmanlı Nusayrileri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, Gazi Üniv. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yay., Ankara, s. 135-148.
• BEŞE, Ahmet (2010), “İngiliz ve Amerikan Kaynaklarında Nusayriler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, Gazi Üniv. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yay., Ankara, s. 159-182.
• BROWN, John P. (1868), The Dervishes; or, Oriental Spiritualism, London: Trubner and Co.
• BROWNE, Edward G. (1907), “Further Notes on the Literature of the Hurufis and Their Connection with the Bektashi Order of Dervishes,” Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, (July 1907) s. 533-581.
• CMG, 1866 (The Church Missionar Gleaner, Vol. XVI, Londra: Church Missionary House, s. 70-71).
• CROWFOOT, J. W. (1900), “Survivals Among the Kappadokian Kizilbash (Bektash),” The Journal of the Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, 30, 1900, s. 305-320.
• DALYELL, Robert A. O. (1866), “Report by Mr. Antoine Magack and Sir Robert Dalyell, on the Commerce of Erzeroom, for the Year 1863”, Commercial Reports Received at The Foreign Office from Her Majesty’s Consuls During the Year 1865, London, s. 433-460.
• GH, 1864 (Golden Hours, Londra: William Macintosh and Co., 1864, s. 121-123).
• HASLUCK, F. W. (1914), “Ambiguous Sanctuaries and Bektashi Propaganda,” The Annual of the British School in Athens, 20 (1913-1914), s. 99-119.
• HASLUCK, F. W. (1916), “Geographical Distribution of the Bektashi,” The Annual of the British School at Athens, 21 (1914/1915-1915-1916), s. 84-124.
• Hoca İshak Harputi (1291/1875), Kâşifü’l-Esrâr ve Dâfi’ü’l-Eşrâr, İstanbul.
• Huntington, Ellsworth (1902/I), “The Valley of the Upper Euphrates River and Its People,” Bulletin of the American Geographical Society, 34/5 (1902), s. 384-393.
• HUNTINGTON, Ellsworth (1902/II), “Through the Great Canon of the Euphrates,” The Geographical Journal, 20/2 (Ağustos, 1902), s. 175-200.
• MH, April 1863 (The Missionary Herald, Vol. LIX, Boston: T. R. Marvin and Son, 1863, s. 116-118).
• MH, Oct. 1863 (The Missionary Herald, Vol. LIX, Boston: T. R. Marvin and Son, 1863, s. 309-312).
• MM, 1864 (The Missionary Magazine, Vol. XLIV, Boston: Missionary Rooms, 1864, s. 184- 186).
• SEEL, Molyneux L. (1914), “A Journey in Dersim,” in The Geographical Journal, 44/1 (July 1914) s. 49-68.
• ŞIMŞIR, Bilal N. (1986), İngiliz Belgelerinde Osmanlı Ermenileri (1856-1880), çev. Şinasi Orel, Bilgi Yay., İstanbul.
• TAYLOR, J. G. (1868), “Journal of a Tour in Armenia, Kurdistan, and Upper Mesopotamia, with Notes of Researches in the Deyrsim Dagh, in 1866,” The Journal of the Royal Geographical Society, H. W. Bates, ed., 38, London: John Murray, s. 281-361.
• TOZLU, Selahattin (2010), “Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Kızıldeli (Seyyid Ali Sultan) Zaviyesi (1826-1852)”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 53, Gazi Üniv. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yay., Ankara, s. 127-151.
• TROWBRIDGE, Stephen Van Rensselaer (1909), “The Alevis, or Deifiers of Ali,” The Harvard Theological Review (Cambridge Üniversitesi Yayınlarının Harvard İlahiyat Okulu adına çıkardığı sayı), 2/3 (Jul., 1909), s. 340-353.
• Van-Lennep, Henry, John (1870/I), Travels in Little-Known Parts of Asia Minor: With Illustrations of Biblical Literature and Researches in Archeology, Vol. I (Orijinal Basım, Londra: John Murray), Memphis, Tennessee: General Books, 2010.
• Van-Lennep, Henry, John (1870/II), Travels in Little-Known Parts of Asia Minor: With Illustrations of Biblical Literature and Researches in Archeology, Vol. II (Orijinal Basım, Londra: John Murray), Memphis, Tennessee: General Books, 2010.