AN EVALUATION ON THE ZEKÎ’S DİVAN AND HIS KARBALA ELEGIES IN THE DİVAN

Yıl 2011, Sayı: 59, 239 - 252, 04.09.2011

Gülay Şahin

Öz

Karabala event resulting in martyrdom Hussein and accompanied by many people has left important effects in Turkish literature. In verse and prose, a large number of poetry genre which they describe this event or express the pain about this event in both written and oral literature has emerged. These literary products generally called “maktel” or “maktel-i Hüseyin” have been read and song for centuries. A large part of elegies in Divan poetry is related to Karbala event. Divan poets have expressed their sadness about death of Hz. Husein with elegies that they have been written such as “gazel”, “kaside”, “mesnevi” etc. forms of poetry. One of these poets is Zekî. Zekî who he is one of Divan poets of the nineteenth century have heavly used elements of Alawism-Bektashism in his poem. There are a large number of elegies that they tell Karbala tragedy in the Zekî’s Divan. In this article, first have been introduced Zekî and his Divan are introduced first, and then Karbala elegies of Divan poetry, and Zekî’s Karbala elegies in terms of form and content features are examined.

Anahtar Kelimeler

Divan poetry, Zekî, Alawism-Bektashism, Karbala Event, Elegy

ZEKÎ DİVANI VE DİVAN’DAKİ KERBELA MERSİYELERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Hz. Hüseyin’in ve beraberindeki pek çok kişinin şehit edilmesiyle sonuçlanan Kerbela olayı, Türk edebiyatında da önemli tesirler bırakmıştır. Hem yazılı hem sözlü edebiyatta bu olayın anlatıldığı veya olayla ilgili üzüntülerin dile getirildiği manzum ve mensur çok sayıda edebi tür ortaya çıkmıştır. Genel olarak “maktel” veya “maktel-i Hüseyin” olarak adlandırılan bu metinler, asırlardır okunmakta veya söylenmektedir. Divan şiirindeki mersiyelerin önemli bir kısmı Kerbela oayı ile ilgilidir. Divan şairleri, Hz. Hüseyin’in vefatına duydukları üzüntüyü gazel, kaside, mesnevi vb. nazım şekilleriyle kaleme aldıkları mersiyelerle dile getirmişlerdir. Bu şairlerinden birisi de Zekî’dir. 19. yüzyıl divan şairlerinden olan Zekî, şiirlerinde AlevîlikBektaşîlik unsurlarını yoğun bir şekilde kullanmıştır. Zekî Divânı’nda Kerbela faciasının anlatıldığı çok sayıda mersiye bulunmaktadır. Bu makalede, öncelikle Zekî ve Divan’ı tanıtılmış, Divan şiirindeki Kerbela mersiyesileri üzerinde durulmuş ve daha sonra Zekî’nin Kerbela konulu mersiyeleri şekil ve muhteva özellikleri açısından incelenmiştir

Anahtar Kelimeler

Divan Şiiri, Zekî, Alevîlik-Bektaşîlik, Kerbelâ Olayı, Mersiye

Kaynakça

• AND, Metin. (2002). Ritüelden Drama Kerbelâ-Muharrem-Ta’ziye. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ARSLAN, Mehmet ve ERDOĞAN, Mehtap (2009). Kerbelâ Mersiyeleri. Ankara: Grafiker Yayınları.
• ARSLAN, Mehmet ve AKSOYAK, i. Hakkı. (1996). “Gelibolulu Mustafâ Âlî’nin Kerbelâ Mersiyelerini Muhtevî Bir Risâlesi: “Subhatü’l-Abdâl”, Türklük Bilimi Araştırmaları, 2, 49-67.
• ARI, Ahmet. (2005). “Şeyh Galib’in Poetikası”. Osmanlı Araştırmaları, XXVI: 51-72.
• ABDÜLkaDİROĞLu, Abdülkerim. (1985). İsmail Beliğ Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l- Eş’âr. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
• BEŞE, M. Enver. (1941). “Anadolu Bektaşî Köylerinde Muharrem Ayini”. Halk Bilgisi Haberleri, 10(115), Mayıs: 158-160.
• BİLGEGİL, Kaya. (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri Belâgat. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• ÇAĞLAYAN, Bünyamin. (1997). Kerbelâ Mersiyeleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÇAPAN, Pervin. (2005). Mustafa Safâyî Efendi- Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş’âr) İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• ÇELEBİOĞLu, Âmil. (1999). Türk Mesnevî Edebiyatı 15. yy. Kadar (Sultan II. Murad Devri 824-855/1421-1451). İstanbul: Kitabevi.
• DİLÇİN, Cem. (1986). “Divan Şiirinde Gazel”. Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri). LII(415-417), Temmuz-Ağustos-Eylül: 78-247.
• GÜNGÖR, Şeyma. (2003). “Maktel-i Hüseyin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 27: 456-457.
• İPEKTEN, Haluk. vd. (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İSEN, Mustafa. (1994). Acıyı Bal Eylemek Türk Edebiyatında Mersiye. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İSEN, Mustafa. vd. (2003). Eski Türk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• KuRNAZ, Cemal ve TATÇI, Mustafa. (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâili, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• MENGİ, Mine. (1983). “Eski Edebiyatımızın Mersiyelerine Toplu Bir Bakış”. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, II, İzmir: 91-101.
• MENGİ, Mine. (1997). Eski Türk Edebiyatı Tarihi Edebiyat Tarihi Metinler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• NECEFZÂDE, Yakup Kenan. (1966). Ehl-i Beyt ve 12 İmam. İstanbul: Yeni Şark Maarif Kütüphanesi.
• NOYAN, Bedri. (1985). Bektâşilik Alevîlik Nedir? Ankara: Can Yayınları.
• NOYAN, Bedri. (1999). Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik II. Ankara: Ardıç Yayınları.
• ÖZKIRIMLI, Atilla. (1993). Toplumsal Bir Başkaldırının İdeolojisi Alevîlik-Bektaşîlik. İstanbul: Cem Yayınevi.
• ŞAHİN, Gülay. (2008). Zekî Divanı, İnceleme-Metin-Dizin. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstititüsü.
• YILMAZ, Kâşif. (2001). Güftî ve Teşrîfâtü’ş-Şu’arâsı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.