ÇIKRIKLAR DURUNCA’DA ALEVİLİK VE HZ. ALİ MOTİFİ

Yıl 2011, Sayı: 59, 353 - 372, 04.09.2011

Canan Sevinç

Öz

Bu makalede, Sadri Ethem Ertem’in ilk romanı Çıkrıklar Durunca’da, ucuz Avrupa kumaşı nedeniyle el dokumacılığı yapamayan Alevi köyü Adaköy’ün, Hz. Ali dergâhı etrafında hükûmete isyanı ele alınmıştır. Bu yönüyle roman, Alevilik ve Hz. Ali motifine dair birtakım unsurlar içermektedir. Bunlar; velayet, uluhiyyet, Ali-Allahîler, tenasüh, teslis akidesi içinde Hz. Ali, dua istimdat olarak romanın kurgusuna dahil edilmiştir. Yanı sıra “eline, beline, diline sahip ol.” düsturu; “üçler, yediler, kırklar” kültü; “Zülfikar” simgesi çerçevesinde Alevi kültürünün temel inanç akideleri de romana yansımıştır. Diğer taraftan eser, Atatürk Dönemi’nde yazılmış bir roman olarak, Osmanlı’nın ekonomi politikalarını da eleştirmektedir. Bahsi geçen eleştirel tutum bağlamında, Batı’ya tanınan kapitülasyonlar nedeniyle fabrika üretimi malların Osmanlı iç pazarını ele geçirmesi ve bunun sonucunda alt yapı-üst yapı ilişkilerinin derinden sarsılması, Çıkrıklar Durunca’da merkezi idare-eşraf-köylü sarmalında ele alınır. Sonuç itibarıyla; Çıkrıklar Durunca, Anadolu köylüsünün üzerindeki eşraf baskısını Anadolu’daki bir Alevi dergâhından hareketle işleyen tezli bir romandır.

Anahtar Kelimeler

Hz. Ali motifi, Alevilik, Çıkrıklar Durunca

ALAWISM AND THE MOTIF OF HZ. ALİ IN ÇIKRIKLAR DURUNCA

Öz

In this article it is discussed that the rise against government in the first novel of Çıkrıklar Durunca written by Sadri Ethem Ertem where Adaköy does not work about textile because of cheap European cloth. In this respect this novel includes some elements of Alevism and the motif of Hz. Ali. These are: “velayet”, “uluhiyyet”, “Ali-Allahîler”, “tenasüh”, as in the “teslis akidesi Hz. Ali”, prayer istimdat have been included as a fictional novel. As well as the motto of “eline, beline, diline sahip ol.”; “üçler, yediler, kırklar” cult; “Zülfikar” symbol within the framework of the basic beliefs of Alevi culture distinction reflected in the novel. On the other hand the work criticizes that politics of Ottoman’s economy as a novel written in Atatürk Period. Mentioned in the context of a critical attitude to the West recognized factory production of goods because of the capitulations of the Ottoman capture of the internal market and the resulting sub-structure-superstructure relations deeply shaken, Çıkrıklar Durunca gentry-peasant helix are considered as the central administration. As a result, Çıkrıklar Durunca, the dervish lodge an Alevi of Anatolia Anatolian peasants movement on the issue of gentry functioning of a novel thesis.

Anahtar Kelimeler

The motif of Hz. Ali, Alevism, Çıkrıklar Durunca

Kaynakça

• Ahmad, Feroz. (1996). İttihatçılıktan Kemalizme. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Alangu, Tahir. (1968). Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman (1919-1930). C.1, İstanbul, İstanbul Matbaası
• Arslanoğlu, İbrahim. (2001). “Alevilikte Temel İnanç Unsurları ve Pratikler”. Hacı Bektaş Velî Dergisi, 20: 33-134.
• Aytaş, Gıyasettin. (1999a). “Nur Baba Romanında Yozlaşan Bektaşi Tekkesi”. Hacı Bektaş Velî Dergisi, 9: 65-74.
• Aytaş, Gıyasettin. (1999b). “‘Bektaşi Kız’ Adlı Roman Hakkında Bazı Tespitler”. Hacı Bektaş Velî Dergisi, 11: 53-60.
• Bahadır, İbrahim. (2004). “Alevî-Bektaşî İnancına Göre Kadın.” Hacı Bektaş Velî Dergisi, 32: 13-28.
• Barkan, Ömer Lütfi. (1942). “Kolanizatör Türk Dervişleri.” Vakıflar Dergisi: 322-365.
• Bozkurt, Fuat. (1990). Aleviliğin Toplumsal Boyutları. İstanbul: Tekin Yayınları.
• Cebecioğlu, Ethem. (1991). “Bâciyân-ı Rûm”, Türk Aile Ansiklopedisi, C.III, Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları.
• Güzel, Abdurrahman. (1983). “Bektaşilik ve Bektaşi Şiiri.” Şükrü Elçin Armağanı, Ankara: H.Ü. Edebiyat Fakültesi.
• ----------------------------- (1972). Ali in der Bektaschi-Dichtung, namentlich jener des Sechsehende Jahrhunderts (XVI. Yüzyıl Bektaşi Edebiyatı’nda Hz. Ali Motifi). Wien.
• Kalafat, Yaşar. (1998). Kuzey Azerbaycan Doğu Anadolu ve Kuzey Irak’ta Eski Türk Dini İzleri, Dini Folklorik Tabakalaşma. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ------------------- (1999). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Kurt, Mustafa. (2000). “‘Çıkrıklar Durunca’ Başlayan Sadri Ertem.” Türk Yurdu Türk Romanı Özel Sayısı, 153-154: 344.
• Kutluay, Yaşar. (1965). İslam ve Yahudi Mezhepleri. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Noyan, Bedri. (1976). Demir Baba Vilâyetnamesi. İstanbul: Can Yayınları.
• ----------------- (t.y.). Hacı Bektaş-ı Velî ve Bektaşilik. (Prof. Dr. Abdurrahman Güzel’in hususi kütüphanesinden.)
• Öz, Baki. (1997). Bektâşîlik Nedir. İstanbul: Derin Yayınları.
• Özcan, Hüseyin. (2007). Sosyo-Kültürel Boyutlarıyla Alevilik. Tarihi, Kültürel, Folklorik ve Aktüel Boyutlarıyla Alevilik. Abant Platformu’nda bildiri olarak sunulmuştur.
• Özköse, Kadir. (2003). “Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında Tasavvufî Zümre ve Akımların Rolü.” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VII / 1: 249-179.
• Parlak, Mustafa. (2003). Sadri E. Ertem’in Romanlarının Tahlili, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Matbaası.
• Samancıgil, Kemal - Erişen, İhsan Mesut. (1966). Hacı Bektaş-ı Velî ve Alevilik Tarihi, İstanbul: Ay Yayınevi.