DİNÎ İNANÇLARI VE ÖZELLİKLERİ BAKIMINDAN NUSAYRÎLİK

Yıl 2010, Sayı: 54, 17 - 48, 28.01.2013

M. Hanefi Palabıyık

Öz

Nusayrîliği ve Nusayrîleri tanımak için, onların inançlarından ve nasıl bir toplum olarak görüldüğünden bahsetmek zaruridir. Bu yüzden, tarihî, dinî ve mezhebî eserler yanında sosyoloji ve antropoloji alanında yapılmış çalışmalara da başvurmak gerekmektedir. Bu yazılı eserlerde yer alan çağdaş Nusayrîlerin ve şeyhlerinin doğrudan kendi iddia ve ifadelerini, Sünni, tarihî-dinî eserlerinkiyle mukayeseli olarak değerlendirmeye çalıştık. Nusayrîlik, hakkında yapılan çalışmalarda karşılaştırmalı bir bakış açısının, bu inanç grubunun daha iyi anlaşılması, diğerleri ile olan ortaklık ya da farklılıklarının görülmesini ortaya çıkaracaktır. Konu ile ilgili temel kaynaklar esas alınarak yapılan bu karşılaştırmada, sözlü kültür kaynaklarına da temas edilmiş olması, olanla olması gerekenin daha iyi değerlendirilmesini sağlayacaktır. İslami ilimler terminolojisinde değişik şekillerde adlandırılan inanç grupları içerisinde Nusayrîliğin kendine özgü bir yapısı olduğu görülmektedir. Bu topluluğun tanımlanma ve inanç unsurlarını gerekçelendirmede kullandıkları kaynakların büyük bir kısmının rivayetlere dayandığı göz önüne alındığında Nusayrîlik üzerine yapılacak bilimsel çalışmalarda bu durumun önemi fark edilecektir

Anahtar Kelimeler

Nusayrîlik, Nusayrîler, Ehl-i Beyt, Alevilik, Mezhep, Fırka, İslam, Bâtıni

NUSAYRISM FROM THE VIEWPOINT OF ITS RELIGIOUS BELIEFS AND CHARACTERISTICS

Öz

In order to know the Nusayrîsm and Nusayrîs, to discuss their belief and what kind of a society they are a obligation for understanding this term. Because of that, in this study, we have looked to the anthropological and sociological studies besides historical and sectarian studies. We have tried to evaluate Nusayri’s and their sheikh’s arguments directly and statements of contemporary. Also, Nusayrîs and their sheikhs written works have been compared with that of Sunni, historical and religious works in this study.Based on esoteric interpretation, Nusayris in the same parallel with the religious communities named as “mücessime and müşebbihe” anthropomorphism in Islamic sciences terminology. The claims and arguments on which was built based on some beliefs that have basis on both weak and fictional hadith and rumors or on esoteric interpretations which are extreme. In this respect, it seems to be impossible to associate Nusayrîsm and its opinions with the interpretations of other Islamic communities like Sunnism and Shiism. That is important because of Nusayrîs accept themselves as members of Ahl Al-Bayt Sect, but they differ too much from these sects based on Ahl Al-Bayt. They have emphasized that they have not too many differences with Sunnis, but as shown on studies, they have too many differences between themselves. In this case, what is right is that Nusayrîs should not associate themselves with others but to accept their originality, independence and difference. In Islamic terminology, Nusayris have accepted a group that have a original structure. When terms and religious elements have been identified, the fact that man of sources about Nusayri”s are based on narratives or rumors should have been taken into account

Anahtar Kelimeler

Nusayrîsm, Nusayrîs, Ahl Al-Bayt, Alawism, Sect, Party, Islam, Esoteric

Kaynakça

• (Metin içerisinde dipnotlarda verilen kaynak ve araştırmalar, hemen hemen sadece Nusayrîlerin iddialarını kullanan ve saha araştırmalarını içeren eserlerdir. Başta Ansiklopedi maddeleri olmak üzere aşağıda verilen eserler ise, metin içerisindeki bilgilerin hemen hepsinin dağınık olarak serpiştirildiği eserlerdir.)
• Ahmet Cevdet Paşa, (1309). Târih-i Cevdet, Tertib-i Cedîd, Dersaadet: Matbaa-i Osmaniyye, 2. baskı, I,332-334 (Sad. ve Yay. Haz.: Dündar Günday-Mümin Çevik, (1972), Sabah Gazetesi, İstanbul: Hikmet Neşriyat, I,443-446)
• Aslan, Cahit, (2005). Fellahların Sosyolojisi, Arapuşakları, Nusayrîler, Hasibiler, Kilaziler, Haydariler, Arap Alevileri, Adana: Karahan Yay.
• Bağdâdî, Ebu Mansûr Abdulkaahir b. Tâhir, (1991). Mezhepler Arasındaki Farklar (elFark Beyne’l-Fırak), çev. E. Ruhi Fığlalı, Ankara: TDV. Yay.
• Baha Said Bey, (2000). Türkiye’de Alevi-Bektaşi, Ahi ve Nusayrî Zümreleri, yay. haz.: İsmail Görkem, Kültür Bak. Yay., Ankara, s. 171-185
• Bar-Asher, Meir M.. “Nosayris” maddesi, Encyclopaedia Iranica, http://www.iranica.com/ articles/nosayris, 10.02.2010
• Batur, Raşit, (2002). Nusayrîliğin Teşekkülü ve İnanç Sistemi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniv. Sosyal Bilimler Enst.
• Çağatay, Neşet-Çubukçu, İ. Agah, (1985). İslâm Mezhepleri Târihi, Ankara: A.Ü. İlah. Fak. Yay., 2. baskı, s. 67-75
• Dalkıran, Sayın, (2003). “Tarih-i Cevdet’te İslâm Mezhepleri II (Dürzîlik ve Nusayrîlik)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, yıl 10, 2003, sayı 21, Erzurum, s. 201-217
• Dalkıran, Sayın, (2005). Aklın Büyük Yanılgısı Tanrılaştırma, İstanbul: Yedirenk Yay., s. 172-178
• Ebu Zehra, Muhammed, (1983). İslam’da Siyasî ve İtikadî Mezhepler Tarihi I, çev. H. Karakaya-K. Aytekin, İstanbul: Hisar Yay., s. 68-70
• Eskiocak, Nasreddin, (2006). “Röportaj”, Ayhan Aydın, Günümüz Alevi, Bektaşi, Mevlevi, Nusayrî İnanç ve Toplum Önderlerinin Görüş ve Düşünceleri, İstanbul: Cem Vakfı Yay., s. 429-470
• Eş’arî, Ebû’l- Hasen, (2005). İlk Dönem İslam Mezhepleri (Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, çev. M. Dalkılıç-Ö. Aydın, Kabalcı Yay., İstanbul
• Fığlalı, Ethem Ruhi, (1996). Çağımızda İtikadi İslâm Mezhepleri, İstanbul: Selçuk Yay., 6. baskı, s. 180-192
• Gölpınarlı, Abdulbaki, (1969). 100 Soruda Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatlar, İstanbul: Gerçek Yay., s. 133-137
• Gölpınarlı, Abdülbâkıy, (1987). Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şiilik, İstanbul: Der Yay., 2. baskı
• el-Hindî, Alâuddin Ali el-Muttakî b. Hüsamiddîn, (1989/1409). Kenzu’l- Ummâl fîSüneni’l- Ekvâl ve’l- Ef ’âl I-XVIII, Beyrut: Müessesetu’r- Risale,
• İlhan, Avni, (1992). “Bâtıniyye” maddesi, DİA, İstanbul: TDV Yay., V,190-194
• İrfan Abdülhamîd Fettah, (1995). “Nusayrîyye”, çev. Avni İlhan, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İzmir: yıl: 1995, sayı: IX, s. 329-361
• İzmirli İsmail Hakkı, (1339-1343). Yeni İlm-i Kelâm I-II, İstanbul: Evkâf-ı İslâmiye Mat., I,172-173
• Kandemir, M. Yaşar, (1989). “Ali-İlmî Şahsiyeti, Fazileti” maddesi, DİA, İstanbul: TDV Yay., II,375-378
• Keser, İnan, (2002). Nusayrîler, Arap Aleviliği, İstanbul: Çiviyazıları Yay.
• Kummî/Nevbahtî, (2004). Şii Fırkalar (Kitâbu’l-Makâlât ve’l-Fırak/Fıraku’ş-Şîa), çev. Hasan Onat vdd., Ankara: Ankara Okulu Yay.
• Laoust, Henry, (1999). İslâm’da Ayrılıkçı Görüşler, çev. E.R. Fığlalı-S. Hizmetli, İstanbul: Pınar Yay.
• Massignon, Louis (1993). “Nusayrîler” maddesi, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: MEB Yay., IX,365-370
• Öktem, Niyazi, (1999). “Anadolu Alevîliğinin Senkretik Yapısı”, Tarihi ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Alevîler Bektaşîler Nusayrîler, İstanbul: Ensar Neşriyat, 61, İslâmî İlimler Araştırma Vakfı, Tartışmalı İlmî Toplantılar Dizisi: 28, Milletlerarası İlmî Toplantılar Dizisi: 4, s. 221-239
• Öz, Mustafa, (1999). “Nusayrîyye”, Tarihi ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Alevîler Bektaşîler Nusayrîler, İstanbul: Ensar Neşriyat: 61, İslâmî İlimler Araştırma Vakfı, Tartışmalı İlmî Toplantılar Dizisi: 28, Milletlerarası İlmî Toplantılar Dizisi: 4, s. 181-193
• Öz, Mustafa, (2007). “Sefir” maddesi, DİA, İstanbul: TDV Yay., XXXVI,304 Parmaksızoğlu, İsmet, (1989), “Nusayrî” maddesi, Türk Ansiklopedisi, Ankara: MEB Yay., XXV,352-353
• Sarıkaya, Mehmet Saffet, (2001). İslam Düşünce Tarihinde Mezhepler, Isparta, s. 209-215
• Sehir Muhammed Ali Fil, (1990). en-Nusayrîyye, Kahire: Dârü’l-Menar Sertel, Ergin, (2005). Dini ve Etnik Kimlikleriyle Nusayrîler (Arap Alevileri), Ankara: Ütopya Yay.
• Sinanoğlu, Abdulhamid, (1997). Nusayrîlerin İnanç Dünyası ve Kutsal Kitabı (Çağımızda Bâtınilik Örneği), İstanbul: Esra Yay.
• Şapolyo, Enver Behnan, (1964). Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, İstanbul: Türkiye Yay., s. 380-384
• Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerim, (2006). Dinler ve Mezhepler Tarihi (el-Milel ve’nNihal), çev. Muharrem Tan, İstanbul: Yeni Akademi Yay.
• Tankut, Hasan Reşit, (1938). Nusayrîler ve Nusayrîlik Hakkında, Ulus Basımevi, Ankara
• Tavîl, Muhammed Emîn Gâlib, (2004). Nusayrîler Arap Alevilerin Tarihi, çev. İsmail Özdemir, İstanbul: Çiviyazıları Yay., 2. baskı
• Turan, Ahmet, (1993). İslâm Mezhepleri Târihi, Samsun: Eser Mat., s. 149-158
• Turan, Ahmet, (1996). “Kitâbu’l-Mecmu‘u’nun Tercümesi”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Samsun: yıl: 1996, sayı 8, s. 5-18
• Türk, Hüseyin, (2005). Anadolu’nun Gizli İnancı Nusayrîlik, İnanç Sistemleri ve Kültürel Özellikleri, İstanbul: Kaknüs Yay.
• Uluçay, Ömer, (1996). Arap Aleviliği, Nusayrîlik, Adana: Gözde Yay.
• Uluçay, Ömer, (2001). Tarihte Nusayrîlik, Adana: Gözde Yay.
• Uluçay, Ömer, (2003). Nusayrîlik, İnanç Esasları-Tenasuh (Reenkarnasyon), Adana: Karahan Yay.
• Üzüm, İlyas, (1999). M. Öz’ün “Nusayrîyye”, başlıklı tebliğinin Müzakeresi, Tarihi ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’deAlevîler Bektaşîler Nusayrîler, İstanbul: Ensar Neşriyat: 61, İslâmî İlimler Araştırma Vakfı, Tartışmalı İlmî Toplantılar Dizisi: 28, Milletlerarası İlmî Toplantılar Dizisi: 4, s. 199-208.
• Üzüm, İlyas, (2000). “Türkiye’de Alevî/Nusayrî Önderlerinin Eserlerinde İnanç Konularına Yaklaşım”, İslam Araştırmaları Dergisi, İstanbul: İSAM Yay., yıl: 2000, sayı: 4, s. 173-187
• Üzüm, İlyas, (2007). “Nusayrîlik” maddesi, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yay., XXXIII/270-274
• Yurdagür, Metin, (1991). “Bab” maddesi, DİA, İstanbul: TDV Yay., IV,359
• Yâkût el-Hamevî, (1965). Ebû Abdillah b. Abdillah, Kitâbu Mu’cemi’l-Buldân I-VI, Tahran: Mektebetu’l-Esedî, (neşr.: F. Wüstenfeld, Leipzig, 1866)