OSMANLI ARŞİV BELGELERİNDE ADANA, TARSUS VE MERSİN BÖLGESİ NUSAYRÎLERİ 19-20. YÜZYIL

Yıl 2010, Sayı: 54, 49 - 78, 28.01.2013

Ali Sinan Bilgili

Öz

Bu makalede Adana, Tarsus ve Mersin Nusayrîleri hakkında Osmanlı arşiv belgelerinde yer alan bilgiler işlenmiştir. Nusayrîler hakkındaki merkezî yönetim Sadaret, Hariciye Nezareti, Maarif Nezareti ile bölge yöneticileri vali, mutasarrıf, Maarif Müdürü ve merkezî yönetim ile yabancı devlet sefaret ve konsoloslukları Amerikan Sefareti ve Mersin Konsolosluğu arasında cereyan eden yazışmalar, araştırmanın kaynağını oluşturmaktadır. Araştırmanın yöntemi, arşiv belgelerinin günümüz harflerine transkripsiyonu ve elde edilen bulguların değerlendirilmesi şeklindedir. Bu değerlendirme sonucunda bahsedilen bölgede yaşayan Nusayrîlere merkezî yönetimin bakış açısı, Nusayrîler üzerindeki misyonerlik faaliyetleri, bölgedeki diğer gruplarla ilişkileri ortaya koyulmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Adana, Tarsus, Mersin, Nusayrî, 19. yüzyıl, II. Abdülhamid, Dr. David Metheny, Mersin Protestan Kız Mektebi

THE NUSAIRIS OF ADANA, TARSUS AND MERSİN PROVINCES IN OTTOMAN ARCHIVE DOCUMENTS 19-20th CENTURY

Öz

The information given in the Ottoman archive documents on Nusairis of Adana, Tarsus and Mersin are examined in this article. The main sources of this research includes the documents and official letters between central administration Vice Presidency, Foreign Affairs Office, National Education Office , regional administration Governor, Mayor, Director of Education , and foreign consulates American Ambassador and Mersin Consulate . The method of this investigation is the transcription of these documents and their result evaluation. The way of look and the treatment of central State Administration, the activities of missionaries towards this society, living in above mentioned areas, are examined in the light of these evaluations. The activities of the missionaries and the relations of Nusairis with them are especially reflected in this article.

Anahtar Kelimeler

Adana, Tarsos, Mersin, Nusairi, 19-20th century, Abdulhamid II, Dr. David Metheny, Mersin Protestant Girl School

Kaynakça

• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO): 1021/76555; 142/10630; 648/48555; 314/23495; 201/15050
• Cevdet Maliye (C. ML): 11/461
• Dâhiliye İdare-i Umumiye (DH. İ. UM): 20-25/14-54
• Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH. MKT): 1670/20; 1691/55; 1368/44; 31/9; 1741/10; 1817/63; 1958/80; 1993/3; 2049/13
• Dâhiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR): 68/8
• İradeler Maarif (İ. MF): 2/1311/R-1;
• İradeler Meclis-i Mahsus (İ. MMS): 114/4867
• İradeler Mesail-i Mühimme (İ. MSM): 76/2173-2174-2175
• Kamil Kepeci Defterleri, Cizye Muhasebesi Kalemi (KKD): 3914
• Kamil Kepeci Defterleri, Ruûs Defterleri (KK Ruus): 209
• Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT): 237/20
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD): 7534
• Meclis-i Vâlâ Riyâseti Belgeleri (MVL): 258/20
• Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV): 54/37-55/15
• Mühimme Defterleri (MD): 1; 31; 34; 63
• Sadaret Amedi Kalemi Evrakı (A. AMD): 5/6; 83/17
• Sadaret Mektubî Kalemi Evrakı (A. MKT): 139/12
• Sadaret Mektubî Kalemi Meclis-i Vâlâ Evrakı (A. MKT. MVL): 74/84
• Sadaret Mektubî Kalemi Umum Vilayet Evrakı (A. MKT. UM): 22/11; 169/55
• Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A. MKT. MHM): 700/5; 757/110; 349/68; 357/39
• Tapu-Tahrir Defterleri (TD): 229
• Yıldız Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y. PRK. BŞK): 58/35
• Yıldız Esas Evrakı (Y. EE): 129/79
• Yıldız Maarif Nezareti Maruzatı (Y. PRK. MF): 3/11
• Yıldız Mütenevvî Maruzat Evrakı (Y. MTV): 87/44
• Yıldız Perakende Evrakı Adliye Ve Mezahib Nezareti Maruzatı (Y. PRK. AZN): 4/57
• Yıldız Perakende Evrakı Umum Vilayetler Tahriratı (Y. PRK. UM): 19/58-70; 49/76
• 2-Tapu-Kadastro Genel Müdürlüğü, Kuyud-ı Kadime Arşivi (TKGM KKA) Tapu-Tahrir Defterleri (TD): 134
• AKGÜNDÜZ, Ahmet-BAŞ,Yaşar-TEKİN,Rahmi-KAŞIKÇI,Osman, (1993), Arşiv Belgeleri Işığında Tarsus Tarihi ve Eshâb-ı Kehf, İstanbul.
• AYTAR, İbrahim Halil, (2006), 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Tarsus’ta Yaşayan Gayrimüslimlerin Sosyo-Ekonomik Yapıya Etkileri, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• BİLGİLİ, Ali Sinan, (2001), Osmanlı Döneminde Tarsus Sancağı ve Tarsus Türkmenleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• DEDE, Mevlüt, (2008), Osmanlı Aile Arastırmaları Bakımından Adana Ve Çankırı Ser’iyye Sicillerinin Karsılastırmalı İncelenmesi (1215-1293\1800–1876), Cumhuriyet Üniversitesi Basılmamış Yüksek Lisans Tezi
• DİA, (2002), “Kıptîler”, DİA, XXV, 424-426, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• DÜZGÜN, Çiğdem (2007), Şer’iyye Sicillerine Göre Tarsus’ta Gayrimüslimler, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• ENER, Kasım, (1990), Tarih Boyunca Adana Ovasına (Çukurova’ya) Bir Bakış, Adana. Handwörterbuch des Islam im Auftrag der Koninklijke Akademie van Wetenschappen, Amsterdam, herausgegeben von A.J. Wensinck und J.H. Kramers. Leiden 1941.
• HONIGMANN, E., (1993), “Lazkiye”, İA, VII, 22-25, İstanbul: MEB Yay.
• KARLANGIÇ, Osman (2007), 73 Numaralı Adana Şer’iyye Sicili (H. 1263-1264/M. 1847- 1848) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• KARPAT, Kemal H. (2010), Osmanlı Nüfusu 1830-1914, İstanbul: Timaş Yay.
• KESER, İnan, (2006), Kentsel Dinamikler Ve Kamusal Alan Farklılaşması: Adana Nusayrîleri, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• KURT, Yılmaz, (1990), “1572 tarihli Adana Mufassal Tahrir Defterine Göre Adana’nın Sosyo-Ekonomik Tarihi Üzerine Bir Araştırma”, Belleten, LIV/209, 179-211
• KURT, Yılmaz (2005), Çukurova Tarihinin Kaynakları-II, 1547 Tarihli Adana Sancağı Mufassal Tahrir Defteri, Ankara: TTK Yay
• KURT, Yılmaz (2005), Çukurova Tarihinin Kaynakları-III, 1572 Tarihli Adana Sancağı Mufassal Tahrir Defteri, Ankara: TTK Yay.
• MASSIGNON, Louis, (1993), “Nusayrîler”, İA, IX, 365-370, İstanbul: MEB Yay.
• MELEK, Abdurrahman, (1986), Hatay Nasıl Kuruldu, Ankara: TTK Yay.
• MUTLU, Fikri, (1940), “Mersin Şehri Ne Zaman ve Nasıl Kuruldu”, Mersin Halkevi Dergisi, III/35.
• OĞUZ. İbrahim, (2006), Tarsus Şer’iyye Sicillerine Göre Mersin Kenti’nin Kuruluş Öyküsü, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• ORTAYLI, İlber, (2006). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: Alkım Yay.
• TÜRK, Hüseyin, (2010), Anadolu’nun Gizli İnancıNusayrîlik, İnanç Sistemleri ve Kültürel Özellikleri, İstanbul: Kaknüs Yay.
• ÜZÜM, İlyas, (2007), “Nusayrîlik”, DİA, XXXIII, 270-274, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• YAMAN (Şahin), Arzu, (2006), 287 Numaralı Tarsus Şer’iyye Sicili H.1240- 1244/M.1824-1828, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
• www.phillyrpc.org/BroomallRPC/Articles/ottomanmissions.htm