DEDE GARKIN OCAĞI’NIN DİYARBAKIR KOLU VE DİYARBAKIR KOLUNDAN ALINAN İKİ YENİ BELGE ÜZERİNE TARİHÎ VE EDEBÎ BİR İNCELEME

Yıl 2016, Sayı: 77, 37 - 76, 15.03.2016

Bülent Akın Ozan Yılmaz

Öz

Kurucu pirinin 12. yüzyıl sonları ile 13. yüzyıl başlarında yaşadığı bilinen ve yazılı belgelerüzerinden takip edilebilen tarihi göz önünde bulundurulduğunda ilk yapılanan Alevi ocaklarıarasında yer alan Dede Garkın Ocağı hakkında yapılan araştırmalar, bu ocağa mensupdede ve talip topluluklarının en eski yerleşim yerlerinin Güneydoğu Anadolu Bölgesi olduğunugöstermektedir. Mardin ve Şanlıurfa illerinin yanı sıra, ocağın bugün hâlen etkin olduğu,mensuplarının yaşadığı ve talip topluluklarının yerleşik bulunduğu Diyarbakır ilinin Aleviocaklarının, mürşit ocaklarının ve Dede Garkın Ocağı’nın tarihî süreç içerisinde yapılandığıilk yerleşim yerlerinin başında geldiği bilinmektedir. Bu makalede, Dede Garkın Ocağı’nınDiyarbakır koluna mensup dede ailelerinin şahsi arşivlerinden alınan iki belgenin bir şecerenâmeve bir hilafet icâzetnâmesi incelenmesiyle elde edilen verilerin yanı sıra, tapu tahrirkayıtları ile saha çalışmalarımızda gerçekleştirdiğimiz mülakatlardan edindiğimiz bilgilerinışığında, ocağın yöredeki tarihi, ritüelik açıdan dede-dede ve dede-talip ilişkisi bağlamındaetkinlik ve yetkinlik alanı ve günümüzdeki durumuna ışık tutulmaya çalışılmıştır. Ayrıcaocağın Diyarbakır koluna mensup dedelerin şahsi arşivlerinden alınan her iki belge ile ilgiliayrıntılı bir edebî analize yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ocak, Dede Garkın Ocağı, Diyarbakır Alevileri, Dede Garkın şeceresi

DIYARBAKIR BRANCH OF DEDE GRAKIN OCAK AND A HISTORICAL AND LITERARY ANALYSIS OF TWO NEW DOCUMENTS TAKEN FROM THIS BRANCH

Öz

The studies done on the ocak of Dede Garkın, whose founder pir lived between the late 12th early 13th century and which is one of the first formed Alevi ocaks taking into account history traceable through written documents, show that the oldest settlement of dede and disciple communities affiliated with this ocak is Southeastern Anatolia. It occurs that, along with the provinces of Mardin and Şanlıurfa, the province of Diyarbakır, in which the ocak is still active, members are still living and disciple communities are located, is the main settlement where Alevi ocaks, mürşid ocaks and the ocak of Dede Garkın were formed within historic process. In the light of information obtained from interviews carried out in fieldwork and from land registrations along with data obtained from analyzing two documents taken from personal archives of dede families belonging to the ocak of Dede Garkın’s Diyarbakır branch, this study offers an insight into the local history of the ocak, the domain and competence of the ocak in the context of relationship between dede-dede and dede-disciple in terms of ritual, and the present day status of the ocak. Also, a detailed literary analysis of these two documents was done

Anahtar Kelimeler

Ocak, the ocak of Dede Garkın, Alevis of Diyarbnakır, shajara of Dede Garkın

Kaynakça

• AKIN, B. (2011). Diyarbakırlı Türkmen Alevi Âşıklar. Köln/Almanya: Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• AKSÜT, H. (2009). Aleviler Türkiye-İran-Irak-Suriye-Bulgaristan. Ankara: Yurt Yayınları.
• AKSÜT, H. (2013). Mezoppotomya’dan Anadolu’ya Alevi Erenlerinin İlk Savaşı (1240) Baba İshak. Anakara: Yurt Yayınları.
• Ebu Bekr-i Tihranî. (2001). Kitab-ı Diyarbekriyye. (çev. Mürsel Öztürk), Ankara: KültürBakanlığı Yayınları.
• ERPOLAT, S. (2014). Tahrir Defterlerinde Diyarbekir Vilayetindeki Türkmen-Alevi Varlığı.
• Orta Çağ Anadolusu’nda Bir Türkmen Şeyhi Dede Garkın Uluslararası Şanlıurfa Sempozyumu Bildirileri 25-27 Mayıs 2010 Şanlıurfa, ss. 323-341, İstanbul: Önsöz Yayıncılık.
• ERSAL, M. (2012). Çubuk Havzası Alevi Ocakları Bağlamında Alevi İnanç-Dede Ocaklarının Teşkilatlanması Üzerine Bir Değerlendirme. II. Uluslararası Tarihten Bugüne Alevilik Sempozyumu, 23-24 Ekim 2010, Ankara, İstanbul: Horasan Yayınları, ss. 178- 192.
• ERSAL, M. (2016). Alevilik: Kavramlar ve Ocak Sistemi -Çubuk Havzası Örneği-, Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları Araştırma Dizisi: 25.
• KÖKSAL, M. F. (2012), “Seci”, Klasik Dönem Osmanlı Nesri (Cihan Okuyucu ve Ahmet Kartal ile birlikte), Kesit Yay: İstanbul, 21-33.
• OCAK, A. Y. (2011). Ortaçağ Anadolu’sunda İki Büyük Yerleşimci (Kolonizatör) Derviş Yahut Vefâiyye ve Yeseviyye Gerçeği: Dede Garkın ve Emirci Sultan (13. Yüzyıl). Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Tahirü’l-Mevlevi (1994), “Sec”, Edebiyat Lügati, Enderun Kitabevi, İstanbul, 131-133.
• TAŞĞIN, A. (2006). Türkmen Aleviler. Ankara: Ataç Yayınları.
• TAŞĞIN, A. (2009). Safevi–Osmanlı Savaşı’ndan İtibaren Dini Söylemin Siyasal Propaganda Aracı Olarak Kullanılması: Dede Kargın Örneği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırma Dergisi, S. 49, ss. 209-223. 998 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Diyar-ı Bekr ve Arap ve Zü’l-Kadiriyye Defteri-I 937/1530. (1998). Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.