AHISKALI BEKTAŞÎ ŞEYHİ GÂMIZÎ ALİ BABA’NIN CERÎDE-İ GAVÂMİZ’İ

Yıl 2016, Sayı: 77, 257 - 270, 15.03.2016

Kenan Mermer

Öz

Bu makalenin konusu, 19. yüzyılın ikinci yarısında yaşamış olan Ahıskalı Bektaşî şeyhi Hırmendâr Gâmızî Ali Baba’nın risalelerinden biri olan Cerîde-i Gavâmiz’dir. Gâmızî Ali Baba’nın bu risalesinin dışında, Gâmizi’l-‘Acâ’ib isminde diğer bir risalesi, müridi Müderris Kemal Bey’e ithafen yazdığı mektuplardan oluşan Tercümân-nâmeleri, bir kısım mektup ve diğer risalelerden birleştirilerek oluşturulan Münşe’ât isimli eserleri mevcuttur. Cerîde-i Gavâmiz için modern bir isim düşünürsek, Sırlar Defteri diyebiliriz. Gâmızî Ali Baba eserinde, yaratılış serencamının aşamalarını, eşyanın kendine has durumunu, nefs ve ruhun mahiyetini ve aralarındaki ilişkiyi, meczup olmuş veli kulları ve nihayet harflerin manasını öğrenir. Bu metafizik seyahatinin sonucunda ulaştığı bilgileri sembolik bir dille risalesinde detaylı bir şekilde ifade eder. Risalenin diğer bir önemli özelliğiyse, bazı kelimelerin tasavvufi ıstılahının yapılmasıdır. Cerîde-i Gavâmiz dili ve üslubu itibariyle mensur bir şathiye olarak değerlendirilebilir. Çünkü hem ilk bakışta müphem ve manasız duran bir takım göstergelere hem de üzerinde düşündükçe derinleşen anlam dehlizlerine sahiptir. Makalenin amacı, kurgusal bir sürek içerisinde aktarılan hikâyeyi aktarabilmek ve sembolleri çözümlemeye çalışmaktır.

Anahtar Kelimeler

Bektaşîlik, Şathiye, ‘Ayn-ı cem, Gâmızî Ali Baba, Cerîde-i Gavâmiz

THE SHEIKH OF BEKTASHI AHISCANIAN GAMIZI ALI BABA’S BOOK CERIDE-I GAVAMIZ

Öz

The subject of this article is Ceride-i Gavamiz, one of the booklets written by the Sheikh of Bektashi Ahiscanian Hırmendar Gamizi Ali Baba, who lived in the second half of the 19th century. Besides, in this booklet there are several works of Gamizi Ali Baba. For instance, another booklet named Gamizi’l-Acaib, some works called Tercuman-name composed of the letters dedicated to his chela Muderris Kemal Bey, and some letters and other booklets enlisted as Munsheat. If we think of a modern name for Ceride-i Gavamiz, we can call it as The Record of Secrets. In that work, with his expression, Gamizi Ali Baba learns the stages of genesis phenomenon, the idiosyncratic situation of objects, the nature of nafs and soul and the connection between them, the maddened holy people, and finally the significance of the letters. In the aforesaid booklet, Gamizi Ali Baba scrutinizingly stated the information he received at the end of this transcendental travel, with a symbolic language. Another important feature of the booklet is the expression of the sufistic terms. Ceride-i Gavamiz can be estimated as a prosaic shathiya. Because the work has both several indications seeming equivocal and meaningless at the first look, and conception tunnels which become deeper with more reflection. Our aim for writing this article is to convey the story transmitted within that narrative setup and try to apprehend the terms as well.

Anahtar Kelimeler

Bektashism, Shathiya, Ayn-e Cam, Gamizi Ali Baba, Ceride-i Gavamiz

Kaynakça

• CEBECİOĞLU, E. (2004). Tasavvuf Terimleri&Deyimleri Sözlüğü, İstanbul:Anka Yayınları.
• DEMİRCİ, M. (1983). “Nûr-ı Muhammedî”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Der- gisi: 239-258.
• GAMIZÎ ALİ BABA (yz. 1). Gâmizi’l-‘Acâ’ib - Cerîde-i Gavâmiz ve Tercümân-nâme, Mar- mara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yazmalar Bölümü, Yazma No: 1138: ss. 147-208.
• …………………….. (yz. 2). Gâmizi’l-‘Acâ’ib ve Cerîde-i Gavâmiz, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi: Uşşâkî Tekkesi Bölümü, Nu. 270: ss. 97-151.
• …………………….. (yz. 3). Münşeât, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi: Uşşâkî Tek- kesi Bölümü, Nu. 305: vr. 1a-10a.
• …………………….. (yz. 4). Gâmizi’l-‘Acâib - Cerîde-i Gavâmiz ve Tercümân-nâme, Müsten- sih: İsmail Rûşenî, Millî Ktp. Yz. A. 7590/2: vr. 22a-108a.
• GAZZÂLÎ, M. (1406). İhyâ’u ‘Ulûmi’d-dîn, tasnîf: Zeynü’d-dîn Ebi’l-Fazl ‘Abdi’r-rahîm bin el-Huseyn el-‘Irâkî, c. 3, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• HÜSEYİN VASSÂF (2006). Sefîne-i Evliyâ, haz. Mehmet Akkuş ve A.Yılmaz. c. I-V, İstanbul: Kitabevi.
• KÂŞÂNÎ, A. (2004). Tasavvuf Sözlüğü (Letâifû’l-A‘lâm fî İşârâtı Ehli’l-İlhâm), çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık.
• KAYGUSUZ ABDAL (1983). Vücûdnâme, haz. Abdurrahman Güzel, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• KURNAZ C., & TATÇI M. (2001). Türk Edebiyatı’nda Şathiyye, Ankara:Akçağ Yayınları.
• MEHMED MECDÎ EFENDİ (1989). Şakaik-ı Nu‘mâniye ve Zeyilleri Hadâiku’ş-Şakaik I-V, haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul: Çağrı Yay.
• MUHAMMED VEHBÎ KONEVÎ (1288). Şerh-i Dîvân-ı Hâfız, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• MERMER, K. (2014). “Ahıskalı Bektaşî Şeyhi Hırmen-dâr Gâmızî Ali Baba’nın Gâmizi’l ‘Acâ’ib’i”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaşî Veli Araştırma Dergisi, 21/70: 179-204.
• PAKALIN, M. Z. (1983). Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. 3, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• PALA, İ. (2003). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: L&M Yayınları.
• SERRÂC, Ebû Nasr et-Tûsî (1914). el-Lüma‘ fi’t-Tasavvuf., tasnif: Reynold Alleyne Nichol- son, Leiden: Beril Matbaası.
• MUSTAFA RASİM EFENDİ (2008). Tasavvuf Sözlüğü Istılâhât-ı İnsân-ı Kâmil, haz. İhsan Kara, İstanbul: İnsan Yayınları.
• STEINGASS, F.(1998). Persian-English Dictionary, Beirut: Librarie du Liban Publishers.
• ŞEYH NASÛHÎ EFENDİ. Risale-i Rüşdiyye, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi: Yazma- lar Bölümü, Yazma No: 1138.
• TAŞKÖPRÜZADE, A. (1313). Mevzû‘atü’l-‘Ulûm, mütercim: Kemâleddîn Mehmed Efendi, İstanbul: İkdâm Matbaası.
• TATÇI, M. (2006). “Bektaşî Şeyhi Gamizî Ali Baba’nın Tercüman-Nâmeleri”, Sayı: 40, 1-13.
• TILLICH, P. (2010). İmanın Dinamikleri, çev. Fahrullah Terkan ve Salih Özer, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• ULUDAĞ, S. (2010). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yay.
• YÜKSEL, H.A. (1996). Türk-İslâm Tasavvuf Geleneğinde Rüya, İstanbul: Milli Eğitim Ba- kanlığı Yayınları.