HACI BEKTAŞ VELİ’NİN VELÂYETNÂME ADLI ESERİNDE YER ALAN HALK KÜLTÜRÜ UNSURLARINA İŞLEVSEL BİR BAKIŞ

Yıl 2016, Sayı: 78, 197 - 218, 08.06.2016

Cafer Özdemir

Öz

Velâyetnâmeler, mutasavvıfların veya din büyüklerinin olağanüstü hallerinin anlatıldığı eserlerdir.Genellikle menâkıbnâme adıyla bilinen ve Türk toplumunda oldukça rağbet gören bueserler, ilgili kişinin büyüklüğünü kerametleri vasıtasıyla dile getirmektedir. Başta Anadolusahası ve Balkanlar olmak üzere, menâkıbnâme örneği olarak yaygın olanlardan biri de HacıBektaş Velî’nin hayatı etrafında şekillenen “Velâyetnâme” adlı eserdir. Eserin tam olarak anlaşılmasıve tasavvuf kültürünün kavranılması bu açıdan büyük önem taşımaktadır. Çalışmada,Velâyetnâme’de yer alan halk kültürü unsurları tespit edilmiş ve bu unsurların bağlamlarıdikkate alınarak hangi işlevlerde kullanılabileceği düşünülmüştür. Eserin bir halk edebiyatıürünü olarak genel anlamda kültürü yaşatma ve gelecek kuşaklara aktarma işlevine sahip olduğugörülmüştür. Bunun yanında eserin içerisinde yer alan çeşitli kültür unsurlarının özelişlevlerde de kullanıldığı tespit edilmiştir. Bunları “haber verme, ağırlama, kendini ispatlama,birleştirme, sağaltma, gizlenme, düşünceyi kabul etme, şükür, cezalandırma, bereket, helâlrızık kazanma, koruyuculuk ve inandırma” şeklinde sıralamak mümkündür. Bu işlevler eserdeyer alan kültür değerleriyle birlikte Türk toplumunun temel kodlarına ışık tutmaktadır.Sonuçta Alevi-Bektaşi toplumunda yaygın olarak bilinen Velâyetnâme’nin teşekkül ettiği zamanve mekândaki toplumsal dokuyu başarıyla yansıttığı, Anadolu’nun İslamlaşma sürecinede olumlu katkı sağladığı söylenebilir. Ayrıca Velâyetnâme’nin Türk halk kültürü açısındanzengin malzemelere sahip olduğu, bunların tesadüfi olarak eserde yer almadığı, çeşitli fonksiyonlarıicra ettiğini söylemek mümkündür. Bu açıdan Velâyetnâme, Türk kültürünün temeltaşlarından biri olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Velâyetnâme, halk kültürü, bağlam, işlev

A FUNCTIONAL VIEW ON THE FOLK CULTURE ELEMENTS IN HAJI BEKTASH’S WORK ‘VELAYETNAME

Öz

Velayetnames are the books which include the mysterious features of sufis and elder religious functionaries. These books are generally known as menâkıbnâme and find favour with the Turkish society, narrate the supremacy of related person by his oracles. One of the most common examples of menâkıbnâme primarily in the Balkan Peninsula and Anatolia is Velâyetname, which was shaped in line with the life of Haji Bektash. Within this context, it is of great importance to fully understand the work and comprehend the Sufi culture. In this study, the folk culture elements available in Velâyetnâme were identified and which functions of these elements can be used considering their contexts were discussed. In a broad sense, it was determined that the work has the functions of keeping the culture alive and transferring it to future generations as a work of folk-literature. In addition, various cultural elements in the work were determined to be used with special functions such as annunciation, entertainment, proving self, unification, restoration, disguising, accepting an idea, gratitude, punishment, fruitfulness, halal livelihood, protectiveness, and convincing. These functions together with the cultural values in the work have shed light to fundamental codes of Turkish society. In conclusion, it can be said that Velâyetnâme commonly known in Alevi-Bektashi society reflects the social fabric of its time and contributes to islamication of Anatolia positively. Furthermore, it is possible to state that Velâyetnâme has rich elements in terms of Turkish folk culture and these are not incidentally available in the work, but have various functions. In this respect, Velâyetnâme has been regarded as one of the milestones of Turkish culture

Anahtar Kelimeler

Velayetname, folk culture, context, function

Kaynakça

• AKÇİÇEK, E. (2008). Dünden Bugüne Şerbetçiliğimiz. Yemek Kitabı. Haz. M. Sabri Koz. İstanbul: Kitabevi Yayınları. s.967-991.
• ALPTEKİN, A.B. (2013). Saltuknâme’de Yer Alan Efsanelerin Günümüz Sözlü Kültürüne Yansıması. Milli Folklor. Cilt 12. S. 98. 5-18.
• ALTUN, I. (2008). Türk Halk Kültüründe Elma. Turkisch Studies International Periodical For the Languages, Literature, and History of Turkisch or Turkic. Volume3/5. 262-281.
• ASLAN, E. (2001). Halk Hikâyelerinde İmtiham Motifi Kompleksi. Millî Folklor. C.7, S.51. 5-14.
• ASLAN, N. (2004). Şekil Değiştirme Motifinin Anlatılarımızdaki Bazı Yansımaları Üzerine. Milli Folklor. C. 8, S. 64. 37-43.
• BASCOM, W. (2010). Folklorun Dört İşlevi: Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Çev. Ferya Çalış, Haz. M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır Ankara: Geleneksel Yayıncılık. 71-86.
• BORATAV, P.N. (1992). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• ________(2011). Az Gittik Uz Gittik. Ankara: İmge Kitabevi.
• CAMPBELL, J. (2013). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. (Çev. Sabri Gürses). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• DEMİR, N., ve ERDEM, M.D. (2007). Hazret-i Ali Destanı. C. 1, Ankara: Destan Yayınları.
• DURAN, H. (2007). Velâyetnâme. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfi Yayınları.
• _____ (2010). Velâyetnâme’ye Göre Hacı Bektaş Veli. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Ankara: S. 55, ss. 129-137.
• ELÇİN, Ş. (1997). Türk Halk Edebiyatında 'Turna' Motifi. Halk Edebiyatı Araştırmaları 1. Ankara: Akçağ Yayınları. 63-75.
• ENNİNGER, W. (2006). Giyim. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar I. Çev. Nebi Özdemir. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• ERGİN, M. (2014). Dede Korkut Kitabı I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• EYUBOĞLU, İ.Z. (2012). Bütün Yönleriyle Hacı Bektaş Veli. İstanbul: Özgür Yayınları.
• GÖLPINARLI, A. (2014). Vilâyet-nâme. İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• GÖZAYDIN, N. (1991). Folklor Dünyasından. Ankara: Yargı Yayınları.
• GÜZEL, A. (2009). Hacı Bektaş Veli’nin Tarihî Kişiliği ve Türk Kültürü Üzerindeki Etkileri.
• III. Uluslararası Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Sempozyumu (30-31 Ekim 2009). Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi Yayınları. 27-44.
• İbn Battûda Seyahatnâmesi. (2015). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• KOZAN, A. (2009) Hacı Bektaş Veli Öğretisi ve XIII. Yüzyıl Anadolu İslâmı Üzerindeki Etkileri. Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaş Veli Sempozyumu (17-18 Ağustos 2009). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. 11-22.
• OCAK, A.Y. (2007). Türk İslam İnançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas Kültü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ______ (2010). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ______ (2013). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• OĞUZ, M.Ö. vd. (2006). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, M.F. (2006). Tarih Araştırmaları I. Ankara: Akçağ Yayınları.
• LUTHİ, M. (2006). Masalın Efsane, Menkabe, Mit, Fabl ve Fıkra Gibi Türlerden Farkı. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar I. Ankara: Geleneksel Yayıncılık. 349-353.
• ONAT, H. (2009). Ahmet Yesevi-Hacı Bektaş Veli Çizgisinde ‘Velayetname’nin Anlam ve Önemi Hakkında. Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaş Veli Sempozyumu (17-18 Ağustos 2009). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. 135-142.
• SARI, E. (2011). Kurşunlu Mutfak Kültüründe Keşkek: Geçmişi, Bugünü ve Yarını. Millî Folklor. C.12, S.90.185-194.
• SAY, Y. (2009). Hacı Bektaş Veli Tipolojisinin, Şücaeddin Velî ve Koyun Baba Simgesel Kimliklerindeki İzleri. III. Uluslararası Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Sempozyumu (30-31 Ekim 2009). Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi Yayınları. 137-162. Tarama Sözlüğü. (2009). Cilt I/V. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TAŞĞIN, A., SOLMAZ, B. (2012). Hacı Bektaş ve Hacı Toğrul Karşılaşması: Güvercin ve Doğan Donuna Bürünme. Turkisch Studies International Periodical For the Languages, Literature, and History of Turkisch or Turkic. Volume7/1. 105-129
• Türkçe Sözlük, (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.