BEKTÂŞÎ-MEŞREP BİR MOLLA’NIN HZ. ALİ’DEN YÜZ SÖZ AÇIKLAMASI: İMAMZÂDE MUSTAFA VEHBÎ’NİN SAD-KELİME-İ ALÎ ŞERHİ

Yıl 2012, Sayı: 64, 233 - 248, 25.02.2013

Adem Ceylan

Öz

Hz. Ali’nin binleri bulan vecizeleri arasından ünlü Arap âlimi Câhız’ın seçtiği “Miet Emsâl” Yüz Söz , Arap, Fars ve Türk edebiyatında hayli rağbet görmüş, çok sayıda tercüme ve şerhi meydana getirilmiş bir derlemedir. Türk edebiyatında 14-19. asırlar arasında ondan fazla mensur yahut manzum tercüme ve şerhi tesbit edilen bu metni çevirip açıklayanlardan biri de İmamzâde Mustafa Vehbî’dir. Elinizdeki çalışmada, 19. asrın siyasî ve ilmî-edebî şahsiyetleri içinde renkli kişiliğiyle tanınmış bir “molla” olan Mustafa Vehbî’nin kısaca hayat hikâyesi anlatıldıktan sonra 1871 yılında yayımlanan Sad-Kelime-i Alî şerhi hakkında bilgi verilmektedir. Mustafa Vehbî, tercüme ve şerhini meydana getirirken önce Hz. Ali’nin yüz sözünde geçen kelimeleri tek tek ele alıp Arap grameri yönünden tahlil etmiş ikinci olarak anılan vecizeleri Türkçe’ye çevirmiş üçüncü safhada onların gerektirdiği fikir ve tavsiyeleri ifade etmiştir. Yazar, Hz. Ali sözlerinin izahı sırasında o hikmetli cümlelere uygun bulduğu Kur’an ayetlerini ve Hz. Peygamber’in hadislerini sık sık hatırlatmış; Ehl-i Beyt’e sevgi ve bağlılığını da çeşitli vesilelerle ifade etmiştir

Anahtar Kelimeler

Hz. Ali, Reşîdüddîn Vatvat, Matlûbu Külli Tâlib, Sad Kelime, Mustafa Vehbî

EXPLANATION OF “A HUNDRED WORDS” OF ALI IBN ABI TALIB FROM A TEACHER OF THEOLOGY MULLAH WHO IS FROM THE BEKTASHI TEMPERAMENT: THE COMMENTARY OF SAD-KELIME-I ALÎ OF İMAMZÂDE MUSTAFA VEHBÎ

Öz

Among Ali ibn Abi Talib’s epigrams, which are about thousands, “Miet Emsâl” a hundred words , which was selected by Cahız a famous Arabic scholar , has been highly popular in Arabic, Persian and Turkish literature and is a compilation whose many translations and commentaries were formed. One of the men who translated and commented on this text, of which more than ten translations and commentaries written in verse and prose between 14th and 19th centuries in Turkish literature were found, is İmamzâde Mustafa Vehbî. In this study, we mention the lifestory of Mustafa Vehbî shortly, who is a well-known teacher of theology mullah for his colourful personality among political, scientific and literary personages of the 19th century and give information about Sad-Kelime-i Alî commentary, which was published in 1871. While forming the translation and the explanation, Mustafa Vehbî first dealt with the words which are in “A Hundred Words” of Ali bin Abi Talib one by one and analyzed them in terms of Arabic grammar; then translated the sayings into Turkish and at the third phase, expressed the opinions and advices which they required. While explaining Ali bin Abi Talib’s words, the author often reminded Qur’an verses and Prophet Muhammed’s sayings which he found appropriate for those wise sentences and expressed his love and loyalty to Ahl al Bayt on several occasions

Anahtar Kelimeler

Excellency Ali, Reşîdüddîn Vatvat, Matlûbu Külli Tâlib, Hundred Sayings

Kaynakça

• Abdülhâdî bin el-Hâcc Bekr, Tuhfetü’l-ihvân, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi, nr. 195/II.
• Azîz, Terceme-i Sad-Kelime-i Alî (Gül-i Sad-berg), Süleymaniye Ktp. Denizli, nr. 416.
• Dânişî Şâban bin Mustafa, Sad Kelime, Manuscript Volume No. 750H from the Garett Collection of Arabic Manuscripts in Princeton University Library.
• Edâyî, Sad-Kelime-i Alî, Koyunoğlu Müze ve Ktp. 11068.
• İsmâil bin İbrâhim, Sad-Kelime-i Hazret-i Alî, Ankara Millî Ktp. Yz A 4978.
• Mehmed Gubârî, Terceme-i Sad-Kelime-i Alî, Ankara Millî Ktp. Yz A 3833.
• Mustafa bin Mehmed, Sad-Kelimât-ı Çehâr-Yâr-i Güzîn, Topkapı Sarayı Müzesi Ktp. R. nr. 1914.
• Usûlî, “Min Kelimât-i Aliyyü Velî Kerrema’llâhu Vechehü”, Millet Ktp. Ali Emirî, Manzum, nr. 31.
• Ahmed Cevdet Paşa. (1980). Ma‘rûzât. haz. Yusuf Halaçoğlu, İstanbul.
• [Ahmed] Cevdet Paşa, (1991). Tezâkir. haz. Cavid Baysun, Ankara.
• Albayrak, Sadık. (1996). Son Devir Osmanlı Uleması. I-V, İstanbul.
• Bağdatlı İsmâil Paşa, (1951-55). Hediyyetü’l-‘ârifîn, esmâ’ü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn I. (nşr. Kilisli Muallim Rifat-İbnülemin Mahmud Kemal), II (nşr. İbnülemin Mahmud Kemal- Avni Aktuç), İstanbul.
• Basîret. 19 Ramazan 1289/ 20 Kasım 1872, nr. 783, s. 4.
• Bursalı Mehmed Tâhir bin Rif’at. (1325/1909). Ahlâk Kitaplarımız. İstanbul.
• Bursalı Mehmed Tâhir. (1333/ 1915). Osmanlı Müellifleri. İstanbul, c. 2.
• Ceyhan, Âdem. (2006). Türk Edebiyatında Hazret-i Ali Vecizeleri. Ankara.
• Ergin, Osman. (1939-43). İstanbul Mektepleri ve İlim, Terbiye ve San’at Müesseseleri-Dolayısile- Türkiye Maarif Tarihi. I-V, İstanbul.
• Gölpınarlı, Abdülbāki. (1967-1994). Mevlāna Müzesi Yazmalar Kataloğu. I-IV, Ankara.
• Hazret-i Ali. (1990). Nehc’ül-belâga. haz. Abdülbâki Gölpınarlı, İstanbul.
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. (1988). Son Asır Türk Şairleri. İstanbul.
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. (1982). Son Sadrazamlar. I-IV, İstanbul.
• Koçu, Reşad Ekrem. (1958-74). İstanbul Ansiklopedisi. I-XI, İstanbul.
• Mahmud Cevad İbn eş-Şeyh Nâfi. (1338). Maârif-i Umûmiyye Nezâreti Târihçe-i Teşkîlât ve İcrâatı. İstanbul.
• Mehmed Süreyya. [1315/1897]. Sicill-i Osmanî yâhud Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniyye IV. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Mustafa Vehbî. 1288 (1871). Mahsûl-i ‘Âlî fî Şerh-i Kelimât-ı ‘Alî.
• Özgül, Metin Kayahan. (1993). “Koniçeli Mûsâ Kâzım Paşa’nın Hicviyeleri”, Türk Kültürü, Sayı 361, s. (43-56) 299-312.
• Rescher, O. (1925). Abriss der Arabischen Litteraturgeschichte, Stuttgart.
• Reşîd-i Vatvat. (1382). Matlûbu Külli Tâlib min Kelâmi Emîri’l-mü’minîn Alî bin Ebî Tâlib. haz. Mîr Celâleddîn-i Huseynî Urumavî Muhaddis, Kum.
• Sad-Kelime-i Hazret-i Alî. 1286. Mühendisoğlu Matbaası.
• Sâlnâme Sene 1284/1867; Sâlnâme Sene 1286/1869; Sâlnâme, Sene 1287/1870.
• Şeşen, Ramazan. (1970). “Câhiz’in Eserleri Hakkında Bâzı Yeni Malzemeler”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı 1 Ekim, s. 231-272.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. (1956). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi,İstanbul.
• Vak’a-nüvis Ahmed Lûtfi Efendi Tarihi. (1984-92). IX-XV, haz. M. Münir Aktepe, Ankara.
• Ziyâ Paşa. Zafer-nâme Şerhi, ts.