ALEVİLİK - MÜZİK İLİŞKİSİNE YÖNELİK FENOMENOLOJİK BİR YAKLAŞIM TUNCELİ ÖRNEĞİ

Yıl 2020, Sayı: 96, 81 - 116, 17.12.2020

Aziz Erdoğan N. Oya Levendoğlu Cenk Güray

Öz

Bu çalışmanın amacı, Alan Merriam’ın “Müzik kültürel olarak anlam yüklü sesler içinde kalıplaşmış bir etkinlikler, düşünceler ve nesneler bütünüdür” görüşünü fenomenolojik bir yaklaşımdan hareketle geleneksel müzikler açısından ele almak ve bu doğrultuda geleneksel Alevi müziğinin; yapısal, simgesel nitelikleri ve icra biçimleri bağlamında ne gibi özellikler taşıdığını anlamaya çalışmaktır. Bu amaçla, yazılı kaynaklarda yer alan veri setinin dışında çocukluğundan beri cemlerde zakirlik ve dedelik yapan, dolayısıyla simge anlam ilişkisinin gelenekteki kurgulanma biçimini yakından deneyimlemiş olan, Tunceli’nin Ovacık ilçesine bağlı Koyungölü köyünde ikamet eden Celâl Ali Abbas Ocağı dedelerinden Zeynel Batar Dede 70 çalışmanın en önemli veri kaynağı olmuştur. Kendisiyle Aralık 2019’da Alevilik ve müzik ilişkisine yönelik derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Yapılan görüşmeler tematik olarak betimlenmiş ve beliren temalar kapsamında bu müziğin anlam boyutu aydınlatılmaya çalışılmıştır. Çalışmanın müzik analizlerine dayanan kısmı için Zeynel Dede’den derlenen Zazaca sözlü Şah Hatayi deyişi örneğinden yola çıkılmış ve Aleviliğe özgü simgelerin, müziğin yapısal unsurları ile kurduğu anlamsal ilişki, bu deyiş üzerinden analiz edilmiştir. Çalışmanın sonuç kısmında yazılı kaynaklardaki verilerin haricinde Zeynel Dede örneğinden hareketle Alevilikteki Hak-Muhammet-Ali, Yol, Hızır, Ehlibeyt, Pir, Mürşit, Kerbela, vb. simgelerin müzikle kurduğu ilişkilerin algılanma biçimleri bağlamında ortak bir tarih algısının müzik aracılığıyla inşa edilen gösterenleri olarak önem kazandığı görülmüştür. Bu bağlamda simgelerin müzikle kurduğu ilişki bakımından, kalıplaşan bir takım ifade biçimlerine dönüştüğü ve böylesi bir yansımanın geçmişten günümüze aktarılan kültürel bakiyeye, simge-algı ve anlam dünyası üçgeninde ontolojik bir boyut kazandırdığı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Alevilik, Müzik, Fenomenoloji, Alevlikte Zaman, Simge, Anlam

A Phenoemenological Approach to The Relationship Between Alevism and Music Tunceli Example

Öz

The aim of this study is to understand what kind of features traditional Alawi music has in thecontext of its forms of performance and structural features, based on Alan Merriam’s view “Music isa stereotype of activities, thoughts and objects in stereotyped sounds”.For this purpose, those who have been both zakir and dede in cems since childhood and experiencedconstruction of the relationship between symbol and meaning in the tradition; Zeynel Batar Dede 70 , one of the dedes of Celāl Ali Abbas Ocağı, who lives in Koyungölü village of Ovacık districtof Tunceli, was the main data source of the study and in-depth interviews with Alawism and musicwere held with him in December 2019. The interviews were described thematically and the semanticdimension of this music was tried to be illuminated within the scope of the themes that appeared.For the part of the study based on music analysis, the example of the Zaza verbal Shah Hatayi phrasecompiled from Zeynel Dede was set out and the semantic relationship of the Alawi-specific symbolswith the structural elements of the music was analysed through this phrase.In conclusion, based on the example of Zeynel Dede and in the context of the perception of therelationships established by the symbols, such as Haq-Muhammad-Ali, Yol, Hızır, Ahl al-bayt,Pir, Murshid and Karbalā with music, it has been observed that a common sense of history hasgained importance as the demonstrators built through music. It has been understood that the symbolsemerging in this context have turned into a form of stereotypical expressions in terms of theirrelationship with music and that such a reflection has brought ontological dimension to the culturalbalance transmitted from past to present in the triangle of symbol-perception-semantic world

Anahtar Kelimeler

Alawism, Music, Phenomenology, Time in Alawism, Symbol, Meaning

Kaynakça

• Aktaş, Abdullah Onur (2012). “Hayatı Müzikle Anlamak ve Schopenhauer Felsefesinde Müzik”, Doğu Batı Düşünce Dergisi 62, 43-71.
• Arlı Çil, Dilek (2012). “Heidegger’de Varlık ve Dil”, Özne Felsefe Dergisi: Heidegger Özel Sayısı, 69-75.
• Assman. Jan (2015). Kültürel Bellek. Çev, Ayşe Tekin, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ayas. Güneş (2015). Müzik Sosyolojisi (Sorunlar- Yaklaşımlar-Tartışmalar), İstanbul: Doğu Kitabevi,
• Batstone, Philip. (1969). “Musical Analysis as Phenomenology”. Perspectives of New Music 7, 94-110.
• Bayraktarkatal, Ertuğrul ve Güray, Cenk (2020). “Proposing A “Makam Model” Based On Melodic Nuclei (The Examples Of Huseyni and Uşşak Families: Huseyni, Gulizar, Muhayyer, Uşşak, Bayati, Neva)”. Analytical Approaches to World Music Journal 8(2).
• Bozkurt, Fuat (2018). İmam Cafer-i Sadık Buyruğu. Konya: Salon Yayınları
• Cevizci, Ahmet. (2002). Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Engin Yayıncılık.
• Cook, Nicholas (1999). Müziğin ABC’si. Çev. Turan Doğan, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Creswell, Jhon.W (2016). Nitel Araştırma Yöntemleri, Fenomenoloji Maddesi. Çev. Miraç Aydın. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Çamuroğlu, Reha (2010). Bektaşilikte Zaman Kavrayışı (Dönüyordu). İstanbul: Kapı Yayınları.
• Dilşat, Deniz (2012). Yol/Re: Dersim İnanç Sembolizmi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Direk, Zeynep (2016). Fenomenoloji ve Dekonstürüksiyon, Zeynep Direk ile Felsefe Vakti, Erişim Tarihi: 4 Nisan 2020, https://www.youtube.com/results?search_query=zeynep+direk+fenomenoloji
• Draisma, Douve. (2014). Bellek Metaforları (Zihinle İlgili Fikirlerin Tarihi), Çev: Gürol Koca, İstanbul: Metis Yayınları.
• Erol, Ayhan (2009a). Müzik Üzerine Düşünmek. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• -------. (2009b). Popüler Müziği Anlamak. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Gadamer, Hans Georg. (2017). Güzelin Güncelliği (Oyun, Sembol ve Festival Olarak Sanat). Çev. Fatih Tepebaşılı. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1992). Alevi Bektaşi Nefesleri. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Güray, Cenk ve Şimşek, Erdem (2011). “Alevilik ve Etkileşim İçine Girdiği Kültürel Yapılar Açısından “Pervane” Kavramının İrdelenmesi”, Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 60, 159-180.
• ---------. (2011). Bin Yılın Mirası (Makamı Var Eden Döngü: Edvar Geleneği). İstanbul: Pan Yayıncılık.
• ---------. (2012). “Anadolu’daki İnanç ve Müzik İlişkisinin Semȃ-Semah Kavramları Çerçevesinde İncelenmesi” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• ---------. (2018). “Semah Kavramını Devir Nazariyesi Üzerinden Anlamak: Aynayı Tuttum Yüzüme”. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu (18-20 Ekim 2018 Ankara) Bildiriler Kitabı. 611-631.
• Güvenç, Bozkurt (2015). Kültürün ABC’si. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Korkmaz, Esat (2000). Anadolu Aleviliği. İstanbul: Berfin Yayınları.
• Lochhead, Judy. (1986). “Phenomenological Approaches to the Analysis of Music”, Theory and Practice 11, 9-13.
• Merriam, Alan (1964). The Anthropology of Music. Evanston: Northwestern University Press.
• Moran, Berna (2002). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ocak, Ahmet Yaşar vd. (2009). Alevi Bektaşi Kültürü. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları
• Ong, Walter J. (2013). Sözlü ve Yazılı Kültür: Sözün Teknolojileşmesi. Çev. Sema Postacıoğlu Banon. İstanbul: Metis Yayınları
• Öztürk, Okan Murat (2014). “Makam Müziğinde Ezgi ve Makam İlişkisinin Analizi ve Yorumlanması Açısından Yeni Bir Yaklaşım: Perde Düzenleri ve Makamsal Ezgi Çekirdekleri”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Pike, A. (1972). “A Phenomenological Analysis of EmotionalExperience in Music Source”. Journal of Research in Music Education 20, 262-267.
• Sartre, Jean Paul (2011). Varlık ve Hiçlik. Çev.: Turhan Ilgaz ve Gaye Çankaya Eksen. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Tatar, Burhanettin (2009). “Müzikte Anlam Sorunu”, İslâm Araştırmaları Dergisi 22, 59-70.
• Tarhan, Diler Ezgi (2019). “Husserl’in Transzendental Fenomenolojisinde Zaman Bilincinin Kuruluşu ve Bilincin Süreç Kipleri Üzerine”. Kaygı 18(1), 58- 74.
• Tepe, Harun (2017). Fenomenoloji Üzerine Beş Ders. Ankara: Bilge Su Yayıncılık.
• Taşkın, Fahrettin (2013). “Varoluşçuluğun Fenomenoloji ile Temellendirilmesi”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Uygur, Nermi (2016). Edmund Husserl’de Başkasının Beni Sorunu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Yıldırım, Ali ve Hasan Şimşek (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, Rıza (2018). Geleneksel Alevilik. İstanbul: İletişim Yayınları.
• KK-1: Zeynel Batar, 70, İlk Okul Mezunu, Çiftçi, 21 Aralık 2019, Ovacık/Tunceli