Antalya Elmalı Tekke Köyü Bektaşilerinin Müzik Pratikleri ve İnanç Bağlamlı Sözlü Ezgileri

Yıl 2020, Sayı: 96, 163 - 184, 17.12.2020

Sami Emrah Gerekten , Attila Özdek

Öz

ÖzBu araştırma, Antalya ili Elmalı ilçesi Tekke Köyü’nde yaşayan Alevi ve Bektaşi topluluğununmüzikal pratiklerinde yer alan inanç bağlamlı ezgileri tespit etmeyi amaçlamaktadır. Tekke köyüBektaşilerinin kuşaktan kuşağa aktardıkları kültürel mirasın bir yansıması olan inanç bağlamlıezgiler, etnomüzikolojik eksende çeşitli boyutlarıyla incelenmiştir.10 Kasım 2016 tarihinden başlayarak yaklaşık bir yıl süren bir alan araştırması sürecinde elde edilenveriler, katılımcı gözlem tekniğiyle, yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış ve odak görüşmelerle vedoküman analizi yöntemiyle toplanmıştır. Araştırmanın dokümanlarını, Tekke köyü hakkındakimevcut yazılı materyaller ve edebî metinler ile akademik çalışmalar oluşturmuştur. Ayrıca, veritoplama sürecinde görsel ve işitsel kayıt cihazları kullanılmış ve araştırmacı tarafından gözlem notlarıalınmıştır. Verilerin analizi aşamasında elde edilen veriler, araştırmanın amacına göre kategorizeedilmiş ve belli başlıklar altında birleştirilerek okuyucuya sunulmuştur.Araştırma çerçevesinde, köye özgü iki adet semah, bir adet düvaz-ı imam türünde halk ezgisi tespitedilerek notaya alınmış, Tekke Bektaşilerinin cem ayinleri esnasındaki ritüel içi müzik pratikleri,ezgiler ve çalgılar temelinde sınırlı yönlerden incelenmiştir. Araştırma sonucunda, yöreye özgünitelik taşıyan isimlendirmeler, müzikal pratikler ve tercihler başta olmak üzere söz konusu grubaait inanç temelli müzikal pratiklere ilişkin kavram ve olgular betimlenerek sistematik bir yapıdasunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Antalya, Elmalı, Tekke Köyü, Alevilik ve Bektaşilik, Abdal Musa, Halk Ezgileri

Antalya Elmalı Tekke Village Bektashis Musical Practices and Faith Related Vocal Melodies

Öz

This research aims to determine the beliefs related to the musical practices of the Alevi and Bektashigroup who living in the Tekke village of Elmalı district of Antalya province and also determine theplace of these melodies in the ritual. The cultural heritage of the Tekke Bektashi’s has been kept alivein a rich festival of faith-related melodies dimension, and also the lack of a work about musicologyin the past years on this heritage has prepared an environment for us to investigate.The data in the field study were collected using participant observation, interview techniquesand documents. Visual and auditory recording devices and observation notes were used duringobservation and interviews, and literary texts on existing written materials about Tekke village andacademic documents were created for other research documents. In the analysis of the data, audiovisualmaterials are dictated and information which not related with the research purpose is extracted.The field research which started on November 10, 2016 lasted for one year and on the basis of theresearch, two peculiar semah, one düvaz-ı imam folk songs were compiled. Besides the places andfunctions of these works in the cem, the concepts and facts related to the ritual music of the TekkeBektashis and the instruments the Bektashis used in the ‘’cem’’, the features of the safety responsiblefor the music in the cemetery explained in this study.

Anahtar Kelimeler

Alevi and Bektashism, Antalya, Elmalı, Tekke Village, Abdal Musa, Turkisch Folk Songs

Kaynakça

• Akçay, İlhan. (1972). “Abdal Musa Tekkesi”. 7. Türk Tarih Kongresi, Ankara.
• Akdeniz, Serap. (2011). “Alevi Müzik Uyanışı Bağlamında İzmir Yamanlar Alevi Göçmenlerinin Müzik Pratikleri”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Akdeniz, Serap, Ersoy, İlhan. (2012). “İzmir Tahtacıları Ekseninde Kültürel Kimliğin İfade Aracı Olarak Semahlar”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 4.
• Akın, Bülent. (2020). “Kopuzdan “Telli Kur‘an”a Türklerde Kutsal Sazın Kültürel Serüveni”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 20 (1), 135-162 .
• Altıparmak, Serhan. (2016). Kadim Şehir Elmalı. Elmalı Belediyesi Kültür Yayınları-3.
• Cler, Jerome. (2020). “The Life of Ritual Repertoire and its Aesthetic: Cem Ceremonies in Tekke Köyü, the Village of Abdal Musa”. M. Greve, Özdemir, U.,
• Motika, R. (Ed.), Aesthetic and Performative Dimensions of Alevi Cultural Heritage (pp. 65-102). Baden: Orient-Institut Istanbul.
• Dinçer, Fahriye. (2004). “Formulation of Semahs in Relatıon to The Questıon to Alevi İdentity İn Turkey”. Unpuslished Dioctoral Thesis, Boğaziçi Univercity.
• Eyuboğlu, İsmet Zeki. (1991). Abdal Musa, Bir Ermişin Işıldağıyla Aranan Gerçek. İstanbul: Geçit Yay.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. (1963). Alevi Bektaşi Nefesleri. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kaplan, Ayten. (1998). “Balıkesir Tahtacı Köyleri Kongurca ve Türkali’de Halk Bilimi Açısından Müzik Yapısının Araştırılması”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Karahasanoğlu, Songül ve Yavuz, Elif Damla. (2015). Müzikte Araştırma Yöntemleri. İstanbul: İTÜ TMDK Yay. No.7.
• Köprülü, Fuat. (1988). “Abdal Musa”. T.D.V. İslam Ansiklopedisi, c.1. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yay.
• Melikoff, Irene. (1974). “Le Probleme Kizilbaş”. Turcica 6.
• -- --. (2009). “Gelin Canlar Bir Olalım: Türkiye’de Alevi Bektaşi Ortak Bilincinde Bağlayıcı güç Olarak Müzik ve Şiir”. Geçmişten Günümüze Alevi Bektaşi Kültürü. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yay.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (2009). “Tarihsel Terminoloji”. Bektaşilik, Kızılbaşlık ve Alevilik, Geçmişten Günümüze Alevi Bektaşi Kültürü. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Ögel, Bahaeddin. (1991). Türk Kültür Tarihine Giriş. Ankara: Kültür bakanlığı Yay.
• Özer, Yetkin. (2002). Müzik Etnografisi Alan Çalışmasında Yöntem ve Teknik. İzmir: Dokuz Eylül Yay.
• Robson, Colin. (2017). Bilimsel Araştırma Yöntemleri Gerçek Dünya Araştırması.
• Şakir Çınkır ve Nihan Demirkasımoğlu (Çev. Ed.) (2. Baskı). Ankara: Anı Yay.
• Seyirci, Musa. (1999). Abdal Musa Sultan. İstanbul: Der Yay.
• Şimşek, İlyas. (2017). “İrfan Meclisi”. Erişim tarihi: 05.03.2017 [https://www.youtube.com/watch?v=wFHY5pPjaus&ab_channel=%C4%B0berProd%C3%BCksiyon.]
• Turan, Metin. (2009). “Alevi Bektaşi kültüründe Aşıklar ve Nefesler”. Geçmişten Günümüze Alevi Bektaşi Kültürü, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Taşğın, Ahmet. (2009). “Modernite ile Karşılaşma Alevi-Bektaşi kavramlarının üzerine yeni anlamları üzerine”. Geçmişten Günümüze Alevi Bektaşi Kültürü. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yay.
• Uçar, Ramazan. (2012). Alevilik-Bektaşilik Abdal Musa Tekkesi Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma (2. Baskı). Ankara: Berkan Yay.
• Uçkan, Özgür. (1992). “Abdal Musa: Bibliyografik bir yaklaşım”. Toplumbilim Dergisi, s. 1, İstanbul.
• Yahşi, Zekiye. (2016). “Etnografya”. Ahmet Saban ve Ali Ersoy (Ed.), Eğitimde Nitel Araştırma Desenleri (ss.151-208). Ankara: Anı Yay
• Yaşar, Servet. (2006). “Diyarbakır İli Bismil İlçesi Türkmenhacı Köyü Halk Kültüründe Müzik Unsurları”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar.
• Yılmaz, Duygu Ulusoy. (2014). “Kültürel Kimlik Bağlamında Sivas Hafik Beydili Köyü Müzik Pratikleri”. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• KK-1: Ali Eriş, çiftçi, köylü, cemde dede görevinde, 16 Kasım 2016, Tekke Köyü Eriş Cem evi.
• KK-2: Doğan Kaya, çiftçi, değirmenci, köylü, cemde güvende/zâkir görevinde, 2016, Tekke Köyü Eriş Cemevi.
• KK-3: Hüseyin Eriş, çiftçi, köylü, cemde güvende/zâkir görevinde, 15 Kasım 2016, Tekke Köyü Eriş Cemevi ve Hüseyin Eriş’in evi.
• KK-4: Salih Demircan, çiftçi, köylü, 13 Kasım 2016, Tekke Köyü Maraşlı’nın Kır Kahvesi.
• KK-5: Süleyman Arslan, çiftçi, kendi köyündeki cemde dede görevinde, 2016, Tekke Köyü Değirmenköy Süleyman Arslanın Evi.
• KK-6: Süleyman Biçen, çiftçi, köylü, cemde güvende/zâkir görevinde, 16 Kasım 2016, Tekke Köyü Eriş Cemevi.
• KK-7: Muharrem Zeybek, çiftçi, köylü, cemde ulak görevinde, alan araştırması odak kaynak kişisi 16 Kasım 2016, Tekke Köyü Eriş Cemevi.
• KK-8: Durali Demircan, TSK mensubu, alan araştırması sürecinde cem içi ve dışı kaynak kişi bağlantısı, 1 Kasım 2016, Antalya.