ALEVİ-BEKTAŞİ KÜLTÜR ORTAMINDA MÜZİĞİ TEMSİL EDEN KADINLAR

Yıl 2020, Sayı: 96, 185 - 200, 17.12.2020

Sevilay Cinar

Öz

Sözlü kültür ürünlerinin üretilmesinde, aktarılmasında, temsilinde; sazlar, sözler, icracılar kadartemsil edildikleri kültür ortamlarının da önemli rolü vardır. Bulunduğu coğrafyanın, sosyal atmosferinizlerini taşıyan bu ortamlar, müziğin karakterinin de önemli belirleyicisi olurlar ki Alevi ve Bektaşikültürü içerisindeki kadınların, yetiştikleri sosyo-müzikal ortam Cem evi, muhabbet ortamı ve buortam içerisinde müzikle kurdukları ilişki de, Alevi ve Bektaşi kadınların müzik kimliklerinin âşık,zâkir tanımlanması açısından önem arz eder.Çalışma, -toplumsal cinsiyet1 perspektifinin, Alevi ve Bektaşi kültürü içerisinde kadın kimliğininmüzik rolünü incelemekte yararlı olduğu düşüncesiyle- cinsiyet rolleri üzerine yorumlayıcı biranlayış ve etnografik bir yaklaşımla gerçekleştirilmiştir. Bu yaklaşım içerisinde, saha çalışmasındakiişitsel veriler ve yayınlanmış müzik verileri kapsamında; bu kültür içerisinde söz-müzik üreten, sözlükültür ürünlerini temsil eden kadınların deneyimleri temel alınmıştır.Bu doğrultuda, “Kadınların yetiştikleri kültür ortamları ve bulundukları icrâ ortamları, müzikkimliklerini belirleyen önemli bir ölçüt olarak görülebilir mi?”, “Yetiştikleri kültür ortamlarında elealdıkları konular-müzikli aktarımlar, kadınlara özgü müzik kimliğini sorgulamaya zemin hazırlarmı?” Soruları, çalışmanın çıkış noktasını oluşturan sorular olmakla birlikte, yanıtları da sonucunönemli tespitleri arasında yer almıştır.Araştırmanın kapsamı; kadınların yetiştikleri kültür ortamının [mekânın ritüel ortamı, muhabbetortamı ], kadınların sanat temsilleri üzerindeki etkilerine ilişkindir. Araştırmanın ana hatlarınıoluşturan sorular; kadınların yer aldığı icra ortamının mekân , mekân teorisi ve toplumsal cinsiyetkodlaması ile yakından ilişkili olduğu varsayımına dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sözlü kültür, İcrâ Ortamı (Mekân), Alevi-Bektaşi müziği, Alevi-Bektaşi Kadın Âşık/Zâkir

Women Representing Music in Cultural Environment of Alewi-Bektashi

Öz

Cultural environments where stringed instruments, words and performers represented have also animportant role in production, transfer and representation of oral cultural products. These environmentsbearing traces of the geography and social atmosphere are important determinants of the musiccharacter that woman within the Alawi-Bektashi culture and socio-musical environment they raised Cemevi/djmevi . Besides, the relation they established with the music in such environments is ofimportance in terms of defining musical identities of Alawi-Bektashi women āşık, zākir .The study has been conducted with an interpretative understanding and ethnographical approach overthe gender roles with the idea saying that gender2 perspective is useful for investigating the musicrole of woman within Alawi-Bektashi culture. Within this approach, the experiences of women whoproduce word-music and represent the oral culture products in this culture were based on within thescope of audio and published music data in the fieldwork.Accordingly, while the following questions are the questions which form the starting point of thestudy, the answers given to these questions ranked among the important findings of the result: “Canyou see the cultural environments where women are raised and their performance environmentsas an important criterion determining their musical identities?” “Do the subject-musical transfersthat women discussed in the cultural environment where they raised form a basis for examining thefemale-specific musical identity?”The scope of the research is related with impacts of the cultural environment where women are raised ritual and conversation environment of space on the artistic representation of women. Questionsconstituting the focus of the research are based on the assumption that the performance environment space where women are presenting is closely associated with the spatial theory and social gendercoding.

Anahtar Kelimeler

Oral Culture, Performance Environment (Space), Alawi-Bektashi Music, Alawi-Bektashi Female Āşık/Zākir

Kaynakça

• Artun, Erman. (2005). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Bahadır, İbrahim. (2005). Kadın Dervişler. İstanbul: Su Yayınevi.
• Barkan, Ö. Lütfi. (1942). “İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler”, Vakıflar Dergisi 2, 279-386.
• Battal, Sultan. Kişisel Görüşme, (Mart, 2013). Ankara, Batıkent.
• Bayram, Mikâil. (2008). Fatma Bacı ve Bacıyân-ı Rûm. İstanbul: NKM Yayınları.
• Bayrı, Mehmet. H. (1937). Halk Şairleri. İstanbul: Burhaneddin Basımevi.
• Berktay, Fatmagül. (2000). Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın. İstanbul: Metis Yayınları.
• -----------. (2010). Tarihin Cinsiyeti. İstanbul: Metis Yayınları.
• Cevlânî, Dursun. (1958). Bülbüller. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Çınar, Sevilay. (2008). Yirminci Yüzyılın İkinci Yarısında Türkiye’de Kadın Âşıklar, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• -----------. (2013). Sözlü Kültürün Kadın Temsilcileri, Ankara: Bizim Dijital Matbaacılık.
• -----------. (2016). “Kadın Âşıkların Müzikal Kimlikleri”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 8 (5), 3125-3143.
• Duygulu, Melih. (1997). Alevi-Bektaşi Müziğinde Deyişler. İstanbul: Sistem Ofset.
• Erol, Ayhan. (2009). Müzik Üzerine Düşünmek. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. (2014). Alevî-Bektâşî Nefesleri. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• -----------. (2016). Vilâyet-Nâme. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Gümüş, Nazlı. (2011). “Alevilikte Kadın: Şahkulu Sultan Dergâhı’ndaki Kadınların “Alevi Kadını” Algılayışı”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
• Gültepe, Necati. (2008). Türk Kadın Tarihine Giriş. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Güneş, Deniz. (2013). “Tokat Yöresi Alevî-Bektâşi İnancında Zâkirlik Geleneği”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• -----------. (2014). “Alevi-Bektaşi Kültürel Kimliğinin İfadesinde Müzik, Zâkir ve Bağlamanın Rolü”, Hünkâr Alevilik Bektaşilik Akademik Araştırmalar Dergisi 2, 55-67.
• Korkmaz, Esat. (2007). “Kadın Sorunu”, Serçeşme Dergisi 27, 4-5.
• Köprülü, M. Fuad. (1962). Türk Saz Şairleri. Ankara: Milli Kültür Yayınları, C.I-V.
• Lefebvre, Henri. (2015). Mekânın Üretimi. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Melikoff, Irene. (2011). “Şamancı İnanış ve Sûfilik Arasında XIII. Yüzyılda Bektaşiliğin Kurucu Adı: Hacı Bektaş”. Kırklar’ın Cemi’nde. İstanbul: Demos Yayınları, 13-18.
• -----------. (2011). “Bacıyan-ı Rûm’dan Biri: Kadıncık Ana Üzerine Araştırma”. Kırklar’ın Cemi’nde. İstanbul: Demos Yayınları, 37-45.
• Okan, Nimet. (2016). Canların Cinsiyeti. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Ong, Walter. J. (2007). Sözlü ve Yazılı Kültür. İstanbul: Metis Yayınları.
• Özmen, İsmail. (2002). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, C.I-V.
• Sağlam, Hülya. Ş. (2007). “Alevi-Bektaşi Kültüründe Kadın”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Schick, I. Cemil. (2001). Batı’nın Cinsel Kıyısı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Sevengil, R. Ahmet. (1965). Yüzyıllar Boyunca Halk Şairleri. İstanbul: Atlas Kitabevi.
• Sümer, Derya. (2011). “Alevi-Bektaşi Miraç Söyleminden Cemin Simgesel Temsillerine Hakk’ın Birlik Bilinci”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi (57), 57-84.
• Şenel, Süleyman. (2009). Kastamonu’da Âşık Fasılları Türler/Çeşitler/Çeşitlemeler C. I. İstanbul: Kastamonu Valiliği İl Özel İdaresi Yayını.
• Taşğın, Ahmet. (2016). “Hacı Bektaş’ı Rum’da Karşılayan Fatma Bacı Alevi Bektaşilikte Kadıncık Ana’nın Rehberliği”. Kırklar Sofrasından İrfan Sohbetleri. Razgrat: Razgrat Cem Derneği Yayınları, 273-292.
• Yavuz, Cemalettin. (2013). “Alevi-Bektaşi Geleneğindeki Düvazimamlar Üzerine Bir Araştırma”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Yenisey, Fâzıl. (1946). Bektaşi Kadın Şairlerimiz. İzmir: Pazar Neşriyat Yurdu.