Kadın Ağıtları ve Yas Nefesleri: Ege Bölgesi Tahtacılarında Ölüm Ritüelleri

Yıl 2020, Sayı: 96, 249 - 262, 17.12.2020

Rıza Akyürek

Öz

Toplumlar yaşama ait yapı taşlarını gelenekleri, değerleri, birikimleri ve kültürel mirasları ile karşılarlar. Her toplum kendi kültürünü bu yaşamsal değerlere yansıtır. Yaşam döngüsü içerisinde doğum nasıl döngünün bir parçası ise ölüm de bir o kadar bu döngünün bir gerçeğidir. Nefes ve ağıtlar müzikal olarak serbest ölçülerde usulsüz ve belirli hece ölçüsü gözetilerek icra edilen müzikal formlardır. Ağıtlar, tahtacılarda yas yerinde kadınlar tarafından söylenirken, nefesler cem törenlerinde, tahtacıların diğer topluluk törenlerinde sözleri daha önceden yazılmış olan ve icracı tarafından seçilen ve bir çalgı bağlama, divan sazı, cura, keman eşliğinde söylenen müzikal formlardır. Bu araştırma kapsamındaki veriler, alan araştırmasında gözlem ve yapılandırılmış görüşme yöntemi ile toplanmıştır. Araştırma bu alanda sayısı giderek azalan kadın ağıtları ve yas nefesleriyle ilgili derlemelerle alan yazıya katlı sağlamayı hedeflemektedir. Aydın iline bağlı tahtacı köylerinden Alamut Köyü, Dutluoluk Köyü, Yeniköy ve Yılmazköy’de alan araştırması yapılmış, adı geçen köylerdeki cem törenleri, cenaze merasimleri ve yas kurbanları gözlemlenmiş, cem törenlerinde uzun yıllardır hizmet etmiş Mürebbi Rehber/Yol Gösterici ve Güvender Sazender/Zakir/Kamber hizmetini yürütmüş/yürütmekte olan kişilerle görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonucunda kadın ağıtları ev yas nefesleri ile ilgili elde edilen sonuçlar, derlemeler ve müzikal analizlerin tahtacılara ait sözlü kültür geleneklerini ortaya çıkarmak, yaşatmak ve geleceğe aktarmak bağlamında katkılar sunabileceği düşünülmektedir

Anahtar Kelimeler

Tahtacı kimliği, Yas Nefesleri, Kadın Ağıtları, Ağıtlar ve Nefesler, Ölüm Ritüelleri

WOMEN’S LAMENTS AND MOURNING HYMNS: FUNERAL RITUALS OF TAHTACI COMMUNITIES IN THE AEGEAN REGION OF WESTERN TURKEY

Öz

Objectives: This study aims to investigate and scientifically reveal Mourning Nefeses and Women's Laments that belong to the Tahtaci communities and have not been scientifically published and investigated to date. Meetings were held with the wise people in the tahtaci community and went to the villages where the tahtaci communities in the Aegean densely lived. The cultural, social and social life of the Tahtacis was observed for 3 years and 5 months. Funeral rituals and religious ceremonies were closely examined. Method: We lived with them for 3 years and 5 months in the villages where they lived intensively to investigate all the cultural, social and religious life events of the Tahtacis. We made face-to-face interviews with many people in these villages. We also attended all kinds of social, cultural and religious ceremonies belonging to these communities. We made observations and compilations. We recorded the observation, interview and research findings and converted them into written form and musical notes. Results: The results indicated that the Tahtacı communities have traditions according to their own verbal. Mourning Nefeses and Women Laments come first among these cultural traditions. We ensured that these nefeses and laments, which were not included in any scientific research and sources before, were converted from oral culture into written sources and musical notes. Conclusions: The current study provides evidence that It reveals the scientific deficiencies of the Tahtacı culture and the fact that verbal cultural elements should be eliminated from extinction, a written scientific resource should be created, and how important it is to transfer women's laments and nefeses to future generations.

Anahtar Kelimeler

Tahtacis Identity, Mourning Hymns, Women’s Laments, Agitlar and Nefesses, Funeral Rituals

Kaynakça

• Aktaş, Ali (2015). “Alevilerde Ölüm, Cenaze, Yas İlgili İnanış ve Ritüeller”. Alevilik- Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 12, 17-66
• Akdeniz, Serap. Ersoy, İlhan. (2012). “İzmir Tahtacıları Ekseninde Kültürel Kimliğin İfade Aracı Olarak Semahlar”. The Journal of Alevi Studies 4, 239-262.
• Akyürek, Rıza. (2018). “Ege Bölgesi Tahtacılarına Ait Müzikal Unsurlar: Nefesler ve Semahlar Aydın İli Örneği”. Social Sciences Research Journal 7(2), 315- 321.
• Artun, Erman (2018). Aşıklık Geleneği ve Aşık Edebiyatı. Edebiyat Tarihi/Metinler. Adana: Karahan Kitabevi.
• Bozkurt, Fuat. (2012). “Ocaklara Ve “Buyruk” Kitaplarına Göre Çeşitli Alevi Gelenekleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 63, 385- 410.
• Coşkun, Nilgün, Çıblak. (2013). “Tahtacılar ve Tahtacı Oymaklarına Bağlı Ocakların Yerleşim Alanları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 68, 33-54.
• Çıplak, Nilgün. (2005). “Mersin Tahtacıları”. Halk Bilim Araştırmaları. Ankara: Ürün Yayınları, 35-47.
• Demirbağ, İlknur. (2019). “Tahtacı Semahlarının Hareket Olarak İncelenmesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 89, 71-81.
• Dressler, Markus. (2013). Writing Religion: The Making of Turkish Alevi Islam. New York: Oxford University Press.
• Ersal, Mehmet (2019). Alevi Cem Zakirliği. Ankara: Barış Kitap Yayınları.
• Fığlalı, Ethem, Ruhi. (1981). “Tahtacılar”. Türk Ansiklopedisi, c. 30, Ankara: Milli Eğitim Basımevi, s. 352-353.
• Günay, Umay (1990). “Ritüeller ve Hıdırellez”. Milli Folklor Dergisi 26, 2-3.
• Honko, Lauri (1979). “Theories Concerning the Ritual Process”, Science of Religion Studies in Methodology. Paris: 369-390.
• Karaman, Kasım (2010). “Ritüellerin Toplumsal Etkileri”. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 21, 227-236.
• Kaemmer, John E. (1993). Music in Human Life, Antropological Perspectives on Music. Texsas: University of Texas Press.
• Kehl, Krisztina, Bodrogi. (1987). DieTahtacı Vorlaufiger Bericht öber Eine Etnisch- Religiöse Gruppe Traditionnel Holzarbeiter in Anatolien. Berlin: pp:10-11.
• Küçük, Murat. (1995). Horasan’dan İzmir Kıyılarına Cemaat-ı Tahtacıyan. İstanbul: Nefes Yayınları.
• Oğuz, M. Öcal vd. (2010) Türk Halk Edebiyatı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Pekşen, Gani (2007). “Anadolu Tahtacılarında Dans; Müzik, Çalgı, Giyim Kuşam Geleneğinin Araştırılması”. Ege Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi İzmir: (Proje No: 09 DTMK-001).
• Regelski, Thomas A. (2006). “Music Appreciation as Praxis”. Music Education Research 8(2), 281-310.
• Stokes, Martin (1992). “Islam, the Turkish State and Arabesk”. JSTOR, Popular Music, 11(2), 213-227.
• Şahin, İlkay (2008). “Dinî Hayatın Ritmi: Ritüel ve Müzik”. Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi 2, 269-285.
• Şahin, Halil İbrahim (2015). “Ritüel ve Kutsal Anlatı İlişkisi Bağlamında Balıkesir Çepnilerinin Cem Törenlerindeki Miraçlamalar Üzerine Bir Değerlendirme”. Millî Folklor Dergisi 105, 99-110.
• Tamay, Sedat (2009). “Tahtacı Semahları ve Mengi“. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Yılmaz, Abdurrahman. (1948). Tahtacılarda Gelenekler. Ankara : C.H.P. Halkevleri Yayınları.
• Yıldız, Harun (2007). “Alevi Geleneğinde Ölüm ve Ölüm Sonrası Tören ve Ritüeller”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 42, 92-112.
• Yetişen, Rıza (2008). Tahtacı Aşiretleri: Adet, Gelenek ve Görenekleri. İzmir: Prizma Matbaacılık.
• Yörükan, Yusuf Ziya (1998). Anadolu’da Aleviler ve Tahtacılar. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. Interviews Research explanations: This research’s findings were carried face to face meeting, observations and fieldworks for 3 years 5 months in Aegean Region Tahtacis Villages.
• Akmen, Mehmet. Interviews Date: (08.02.2017). Mürebbi. Yılmazköy/Aydın.
• Akyürek, Durmuş. Interviews Date: (11.04.2019). Güvender. Yılmazköy/ Aydın.
• Bozdağ, Bircan. Interviews Date: (17.05.2019). Güvender. Yeniköy/Çine/Aydın
• Bozdağ, Hüseyin. Interviews Date: (17.05.2018). Selman. Yeniköy/Çine/Aydın
• Cevher, Hasan. Interviews Date: (14.08.2018). Güvender. Dutluoluk/Çine/Aydın
• Çıvgın, Hüseyin. Interviews Date: (15.07.2019). Güvender. Yeniköy/Çine/Aydın
• Ece, Hüseyin. Interviews Date: (05.03.2018). Güvender. Yeniköy/Çine/Aydın.
• Ece, Zeki. Interviews Date: (15.05.2019). Güvender. Yeniköy/Çine/Aydın.
• Gedik, Hüseyin Cemal. Interviews Date: ( 22.09.2018). Güvender. Yeniköy/Çine Aydın.
• Kulakoğlu, Hasan. Interviews Date: ( 27.09.2017). Sakkacı. Yeniköy/Çine/Aydın.
• Yıldırım, Ahmet Interviews Date: (16.11.2017). Saki. Yılmazköy/Aydın.