TAHTACI TÜRKMENLERİNDE SEMAH: MÜZİKAL YAPIYA DAİR BİR İNCELEME

Yıl 2020, Sayı: 96, 491 - 512, 17.12.2020

Hakan Aykurt , Alper Börekci

Öz

Bu araştırmada, Tahtacı Türkmen topluluklarının semahlarındaki müzikal yapının incelenmesine ve makamsal analizine yer verilmiştir. Tahtacılar; ritüelleri, kurumları, inanç ve ibadetleri bakımından diğer Alevi topluluklara göre daha özgün bir yapıya sahiptir. Dolayısıyla inanç ve ibadet ekseninde gelişen dini müzikler semah, nefes ve din dışı mengi, ağıt, vb. müzikler de diğer pratikler gibi karakteristik bir yapıdadır. Çalışmanın konusunu oluşturan Tahtacı topluluklara ait semah ezgilerinin makamsal yapısının ve yöresel ezgi karakterlerinin analiz edilmesi, bu toplulukların sahip oldukları müzikal birikimi ve yaşam-inanç-kültür çerçevesinde şekillenen müzikal kimliklerini ortaya çıkarması bakımından önem taşımaktadır. Araştırmada betimsel yöntem kullanılmış olup, verilerin toplanmasında belge ve kaynak tarama yönteminden yararlanılmıştır. Elde edilen verilerin analizinde, doküman analizi, içerik analizi ve Markov zincirleri gibi nicel ve nitel veri analizi tekniklerinden yararlanılmıştır. Aynı zamanda araştırmada kullanılan yenilikçi veri analizi yaklaşımları, araştırmayı diğer araştırmalardan ayıran en temel hususlardan biridir. Araştırmanın örneklemini, TRT repertuvarında tespit edilen ve kişisel arşivlerden elde edilen 24 semah ezgisi oluşturmaktadır. Araştırma sonucunda Tahtacı semahlarının; yaklaşık iki oktavlık alan içerisinde ezgisel yapılanma özelliği gösterdiği, çoğunlukla farklı makamsal ezgi çekirdeklerini içerisinde barındıran karma türdeki makamsal yapılardan meydana geldiği, Türk Halk Müziği’nde kullanılan 17’li perde sistemini tamamen yansıttığı, geçkilerin perdeler arasında meydana gelen genişleme ve daralma şeklinde olduğu, kullanılan ezgisel kalıpların çoğunlukla ağırlama/giriş bölgesi ve yeldirme bölümlerinin karar perdeleri ekseninde gelişim gösterdiği sonucuna varılmıştır

Anahtar Kelimeler

Tahtacılar, Tahtacı Türkmenleri, Tahtacı Semahları, Türk Halk Müziği, Müzikal Analiz, Semah

THE SEMAH IN TAHTACI TURKMENS: AN EXAMINATION ABOUT MUSICAL STRUCTURE

Öz

In this study, the examination and maqamic analysis of the musical structure in the semahs of the Tahtacı Turkmen communities were included. In terms of their rituals, institutions, beliefs and worship, Tahtacıs have distinct features compared to other Alawi communities. Therefore, religious music semah, nefes developed in the axis of belief and worship, and non-religious mengi, lament, etc. music is also characteristic like other practices. The analysis of the maqam structure and regional melody characters of the Tahtacı communities, which are the subject of this study, are important in terms of revealing their musical accumulation and musical identities shaped within the framework of life-belief-culture. Descriptive method was used in the research and was benefitted from document scanning method to collect data. Quantitative and qualitative data analysis techniques such as document analysis, content analysis and Markov chains were used in the analysis of the data obtained. At the same time, innovative data analysis approaches are used, which is one of the main issues that distinguish the research from other researches. The sample group of the research consists of 24 semah piece from the TRT repertoire and personal archives. As a result of the research, it is concluded that Tahtacı semahs show melodic structuring approximately in two octave tessitura. It consists of a different melodic maqam nuclei, which usually contains different types of maqams. Moreover, it completely reflects the 17 tone system used in Turkish Folk Music, transitions are in the form of expansion, and contraction between the perdes and melodic clusters used mostly developed in the axis of the perdes of the ağırlama entrance section and the yeldirme shifting section sections.

Anahtar Kelimeler

Tahtacıs, Tahtacı Turkmens, Tahtacı’s Semahs, Turkish Folk Music, Musical Analysis, Semah

Kaynakça

• Akdeniz, Serap ve İlhan Ersoy. (2012). “İzmir Tahtacıları Ekseninde Kültürel Kimliğin İfade Aracı Olarak Semahlar”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 4, 239-280.
• Akdoğu, Onur. (1996). Türk Müziği’nde Türler ve Biçimler. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
• Arel, Hüseyin Saadettin. (1991). Türk Mûsıkîsi Nazariyatı Dersleri. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bal, Hüseyin. (1997). Sosyolojik Açıdan Alevi-Sünni Farklılaşması ve Bütünleşmesi. İstanbul: Ant Yayınları.
• Bayraktarkatal, Ertuğrul. (1997). “Geleneksel Türk Müziğinde Makam Kavramı”, IMS Sempozyumu, Londra.
• Bayraktarkatal, Ertuğrul ve Okan Murat Öztürk. (2012). “Ezgisel Kodların Belirlediği Bir Sistem Olarak Makam: Hüseynî Makamının İncelenmesi”. Porte Akademik Müzik ve Dans Araştırmaları Dergisi 4, 24-59.
• Birdoğan, Nejat. (1995). “Tahtacıların Dünü”. I. Akdeniz Yöresi Türk Toplulukları Sosyo-Kültürel Yapısı (Tahtacılar) Sempozyumu, Antalya.
• Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Tamay, Sedat. (2009). “Tahtacılarda Semah ve Mengi”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Tura, Yalçın. (1997). “Türk Halk Müziğinde Karşılaşılan Ezgi Çizgilerinin İncelenmesi ve Sınıflandırılması”. V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, Ankara
• Yener, Serhat. (2004). “Bilgisayar Destekli Analiz Yoluyla Geleneksel Türk Sanat Müziği Hicaz Taksimlerinde Kalıplaşmış Ezgilerin Araştırılması”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yıldırım, Ali ve Hasan Şimşek. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yörükân, Yusuf Ziya. (2002). Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar. Haz. Turhan Yörükân. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.