SOVYET KAZAKİSTAN’INDA İSLAMA YÖNELİK BİR UYGULAMA: MİLİTAN TANRISIZLAR BİRLİĞİ

Yıl 2020, Sayı: 96, 531 - 556, 17.12.2020

Talgat Zholdassuly

Öz

Çalışmamızda 1928-1940 yılları arasında Sovyet Kazakistanı’ndaki İslam karşıtı siyasetin tarihi verilmiştir. Sovyetler Birliğinin kuruluşundan sonra laik reformlar yürütülmeye başlansa da, yaklaşık olarak ilk on yılda Müslümanlar sıkıntı yaşamamıştır. Bunda, Türkistan bölgesindeki Müslümanların desteğini kazanmak isteyen Sovyetlerin yumuşak bir politika izlemesi etkili olmuştur. Her ne kadar Sovyet Anayasası, bireye inanç özgürlüğü verse de Komünist Parti, ‘din’i yok olması gereken bir şey olarak görmüştür. Ülkede 1920’li yılların ortasında din karşıtı bir teşkilat olan Militan Tanrısızlar Birliği kurulmuş ve bu teşkilat aracılığıyla din karşıtı bir propaganda yürütülmeye başlanmıştır. Komünist Parti’nin destek verdiği teşkilat, din karşıtı birkaç dergi ve gazete de yayınlanmaya başlamıştır. İzlenen politika ile 1930’lu yılların ortasında dine karşı fiili müdahaleler artmıştır. İbadethanelerin çoğu yasa dışı şekilde kapatılmış, Müslüman din adamları baskı görmüş, hatta kamplara gönderilmiş ve din karşıtı bir müze açılmıştır. İkinci Dünya Savaşı başladıktan sonra ise iktidarın dini siyaseti değişmiştir. Çalışmamızda Kazakistan Cumhuriyeti Merkez Devlet Arşivi ile Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşiv ile Rusya’da yayınlanmış arşiv belgeleri kaynak olarak kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sovyetler Birliği, Militan Tanrısızlarlar Birliği, Türkistan’da İslam, Sovyet Kazakistanı’nda Müslümanlar, Dine Karşı Baskı.

A Practice Against Islam in the Soviet Kazakhstan: The League of Militant Atheists

Öz

In our study, the history of anti-Islamic politics in Soviet Kazakhstan at 1928-1940 was given. Although secular reforms started to be implemented after the establishment of the Soviet Union, Muslims did not experience any problems in the first ten years. The soft policy of the Soviets, who wanted to gain the support of Muslims in the Turkistan region, was effective in this. Although the Soviet Constitution gives the individual freedom of belief, the Communist Party saw “religion” as something that should be destroyed. In the middle of the 1920s, the League of Militant Atheists, an anti-religious organization, was established in the country and an anti-Islamic propaganda started. The organization, which was supported by the Communist Party of the Soviet Union, started to publish several anti-religious magazines and newspapers. With the new policy pursued, de facto interventions against religion increased in the mid-1930s. Most of the places of worship were illegally closed, Muslim clergy were oppressed, even sent to camps, and an anti-religious museum was opened. After the Second World War began, the religious policy of the Soviet government changed. In our study, the Central State Archive of the Republic of Kazakhstan and the Presidential Archive of the Republic of Kazakhstan, as well as archive documents published in Russia were used as sources.

Anahtar Kelimeler

Soviet Union, The League of Militant Atheists, Islam in Turkistan, Muslims in Soviet Kazakhstan, Oppression Against Religion

Kaynakça

• Fon 789 - Kazak SSC Merkez Yürütme Komitesi altındaki Din İşleri Daimi Komisyonu, (1924-1936).
• Fon 1648 - Kazakistan Militan Tanrısızlar Birliği Cumhuriyet Konseyi, (1937- 1943).
• Fon 2051 - Kazakistan Din Karşıtı Müzesi, (1936-1940).
• Fon 141 - Sovyetler Birliği Komünist Partisi Kazak Bölgesel Komitesi, (1925- 1937).
• Fon 708 - Kazakistan Komünist Partisi Merkez Komitesi, (1937-1991).
• Arapov, Dmitry. (2010). İslam i Sovetskoe Gosudrastvo (1917-1936), Sbornik Dokumentov, Vıpusk 2 (Yayınlanmış Arşiv Belgeleri). Moskova: Marjani Yayınevi.
• Benhür, Çağatay. (2014). “Türk Askeri Heyetinin Sovyetler Birliği Gezisi (1934)”, History Studies Dergisi, 5.
• ---------. (2018). “Rusya’da Kasım 1917 Devrimi’nin İkdam Gazetesine Yansımaları”, 1923 Historia Dergisi, 4.
• Bryan, Fanny E. (1986). “Anti-Islamic Propaganda: Bezbozhnik, 1925-1935”, Central Asian Survey Dergisi, 1.
• ---------. (1992). “State Efforts to Undermine Religious Allegiances: Themes and Arguments of Anti-Islamic Propaganda During the Soviet Period”. Yayınlanmamış Dokora Tezi, Universty of Illinois, Urbana.
• Erşahin, Seyfettin. (2007). Türkistan’da İslam ve Müslümanlar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. (1937). Kazak Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Anayasası. Almatı.
• (1940). Materiali v Pomoş Dokladçikam (K 15 Letiu Soyuza Voinstvuiuşih Bezbojnikov. Voroşilovsk: Ordjonikidzevskaya Pravda Yayınevi.
• Monteil, Vincent. (1992). Sovyet Müslümanları. Çev. Mete Çamdereli. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Muhtarova, G. (2006). “İslam v Sovetskom Kazahstane: Problemi İzuçenya İstoçnikom”, El Farabi adındaki Kazak Milli Üniversitesi’nin Vestnik Dergisi, No:2.
• Pokrovskaya, Svetlana. (2007). “Soyuz Voinstvuiuşih Bezbojnikov SSSR: Organizatsia i Deyetelnost (1925-1947)”. Yayınlanmamış Doktora Tezi Özeti (Rusça:
• Avtoreferat), Moskova Devlet İl Üniversitesi (Moskovskiy Gosudarstvennyy Oblastnoy Universitet), Moskova.
• (1990). Preodolevaya Religioznoe Vlianie İslama, Sbornik Dokumentov i Materialov. Almatı: Kazahstan Yayınevi.
• Sadıkova, Aygul. (2015). “Kenes Ökimetinin Din Salasındagı Sayasatı (1918-1953 jj.)”. Yayınlanmamış Dokora Tezi, Al-Farabi adındaki Kazak Milli Üniversitesi, Almatı.
• Satbay, Dastan ve Gulbanu Bilalova. (2017). “Kenes Biligi Kezindegi Dini Sayasat”, Kazak Tarihi Dergisi, 2.
• (1963). Sovyet Rusya’da Bugünkü İslamiyet. München: Biblos Matbaası.
• Sultangalieva, (1998). A. İslam v Kazahstane: İstoria, Etniçnost i obşestvo. Almatı: Kazahskiy İnstitut Strategiçeskih İssledovaniy Yayınevi.
• Sultan-Galiyev, Mirsaid. (1998). İzbrannyye Trudy. Derleyenler: İ. G. Gizzatullin, D. R. Şarafutdinov. Kazan: Gasır Yayınları.
• Suleymanov, Rais. (2015). “Deyetelnost Soyuza Voinstvuiuşih Bezbojnikov v Tatarskoy ASSR v 1920-e godi”, Musulmansky Mir Dergisi, 2.
• Tasmagambetov, Aset. (1998). “Politika Sovetskoy Vlasti v Kazahstane v Otnoşenii İslama v 1917-1940 gg.”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Batı Kazakistan Beşeri Bilimler Üniversitesi, Oral.
• (1940). V Pomoş Propagandistu i Agitatoru-Antireligiozniku (15 let SVB). Sıktıvkar: NKMP Komi ÖSSC Yayınevi.