“BİR SES BÖLER GECEYİ” FİLMİNDE ALEVİ ZİHNİYETİNE İLİŞKİN SİNEMATOGRAFİK GERÇEKLİĞİN SİMGESEL İNŞASI

Yıl 2015, Sayı: 74, 15 - 43, 24.06.2015

Murat Sadullah Çebi Derya Nacaroğlu

Öz

Bu çalışmada, “Bir Ses Böler Geceyi” adlı filmin anlam evrenini sarmalayan Alevi zihniyetine ilişkin sinematografik gerçekliğin sembolik inşası analiz edilmiştir. Adı geçen filmde inşa edilen Alevi zihniyetine ilişkin sembolik/sunumsal gerçekliğin kaynakları, çalışmanın temel araştırma problemi olarak belirlenmiştir. Bu çalışma, bahsi geçen filmin anlam evrenine kök salan Alevi zihniyetine ilişkin sembolik gerçekliğin inşasında kullanılan dil araçlarını, stratejilerini ve pratiklerini açığa vurmayı amaçlamıştır. Bu amaç doğrultusunda, Alevi zihniyetine ilişkin temsili gerçekliği inşa etmek için seçilen ve kullanılan göstergelerin ve gösterge sistemlerinin sembolik, imalı ve çağrışımsal anlamları analiz edilmiştir.Nitel bir araştırma tasarımına, yorumlamacı ve kültürel araştırma paradigmalarına dayanan bu çalışma keşfedici ve betimleyici bir bakış açısı ile gerçekleştirilmiştir. RolandBarthes’ın “göstergebilimsel analiz modeli”, bu çalışmanın çözümleme aracı olarak kullanılmıştır. Bu araştırma Alevi zihniyet dünyasının inanç sistemine ilişkin önemli dayanak noktaları olan hümanizm, adalet, aydınlanma, sosyal hiyerarşi, muhasiplik, geleneğe bağlılık, düşkün/düşkünlük, ölüm, intihar, adab ve erkân gibi değer ve olguların film boyunca sembolik kurgular hâlinde temsil edildiklerini ortaya çıkarmıştır. Öte yandan sözü edilen filmde sinematografik anlamın en temel unsurları olan göstergeler, mit ve semboller kullanılarak anlamın örtülü yapısına ilişkin bir anlatı düzlemi oluşturulmuştur. Bu bağlamda filmin iki ana anlatı karakteri olan Süha ve İsmail’in hayatlarıüzerinden sosyal çevrelerine, inanç ve ideoloji dünyalarına ilişkin sinematografik gerçeklikler inşa edilmiştir. Filmin anlam evrenini kuşatan Hz. Ali, Cemevi, Erenler Meclisi, Sofuluk/Dedelik makamları, adab ve erkân, saz, post, çift ağızlı kılıç gibi sembol ve göstergelerin barındırdığı örtülü anlamlar, mitik bir anlam taşıyan beyaz güvercin göstergesi üzerinden Hacı Bektaş-ı Veli hakkında uyandırılmak istenen efsanevi çağrışım, Alevi zihniyetine ilişkin bir sinematik gerçekliğin simgesel inşasına hizmet etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Alevi zihniyeti, sinematografik gerçeklik, simgesel inşa, film göstergebilimi, göstergebilimsel çözümleme

SYMBOLIC CONSTRUCTION OF CINEMATOGRAPHIC REALITY ABOUT ALAWITE MINDSET IN THE FILM “ONE VOICE SPLITS NIGHT”

Öz

In this study, the symbolic construction of the cinematographic reality about the Alawite mind-set encapsulated the world of meaning of the movie “One Voice Splits the Night”, was analysed. Roots of symbolic/representational reality about the Alawite mind-set constructed in the world of meaning of the above-mentioned film, was determined as the main research question of the study. This study aims to reveal linguistic tools, strategies and practices used to construct the symbolic/representational reality about the Alawite mind-set rooted in the world of meaning of the aforementioned film. For this purpose, figurative, implicit and connotative meanings of signs and sign systems selected and used for the construction of representational reality about the Alawite mind-set were analysed. This research was conducted with an exploratory and descriptive perspective based on a qualitative research design, as well as interpretive and cultural research paradigms. The analysis method of this study is based on the “semiotic analysis model” of Roland Barthes. The study has revealed that values and phenomena such as humanism, justice, enlightenment, social hierarchy, extra familial brotherhood, loyalty and respect for tradition, shunner/shunning, death, suicide, decency and rules of good manners shape reference points on the belief system of the Alawite mindset and are represented in the form of symbolic constructions throughout the film. On the other hand, a narrative level for the implicit structure of the meaning is constructed in the movie by using signs, myths and symbols which are the most basic components of the cinematographic meaning. In this context, through their social milieus, their worlds of belief and ideology cinematographic realities about the lives of Süha and İsmail, the two main narrative characters of the movie, were created. Implicit meanings included the signs and symbols like Hz. Ali, Jem house, assembly of saint, posts of sofuluk/dedelik, rules and conventions, bağlama, Zulfiqar -double-edged sword of Hz. Ali-, the mythical connotation of belonging to Hacı Bektash Veli by a dove carried a mythic meaning, serve the symbolic construction of a cinematographic reality about the Alawite mind-set

Anahtar Kelimeler

Alawite mind-set, cinematographic reality, symbolic construction, film semiotics, semiotic analysis

Kaynakça

• ALTUNTEK, N. S. (2006). Kültür ve Zihin: Goodenough, Lévi-Strauss ve Geertz. Hacette- pe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 23 (2): 45-60.
• AYGÜL, H. H. (2013). İktisadi Zihniyet Olgusunun Anlam Evreni ve Tipolojik Analizi: Batı Akdeniz Bölgesi Örneği. Toplum Bilimleri, 7 (13): 65-95.
• BERGER, P. L. ve LUCKMANN, T. (2008). Gerçekliğin Sosyal İnşası. Bir Bilgi Sosyolojisi İncelemesi. çev. Vefa Saygın Öğütle. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• BOZKURT, F. (1990). Aleviliğin Toplumsal Boyutları. İstanbul: Yön Yayıncılık.
• BraUDEL, F. (1996). Uygarlıkların Grameri. çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: İmge.
• BURKE, K. (1966). Language as Symbolic Action: Essays on Life, Literature, and Method. Ber- keley, Los Angeles, London: University of California Press.
• CASSİRER, E. (2005).İnsan Üstüne Bir Deneme. Devlet Efsanesi. çev. Necla Arat. İstanbul: Say Yayınları.
• CEVİZCİ, A. (2013). Felsefeye Giriş. 3. baskı, Ankara: Nobel.
• CHANDLER, D. (2007). Semiotics. The Basics. 2. edition (First 2002). Londonand New York: Routledge.
• COHEN, A. P. (2001). Symbolic Construction of Community. London, New York: Routledge.
• ÇEBI, M. S. (2008). Sembolik/Retoriksel Bir Eylem Olarak Dil’in Anlam İnşasındaki Aracı- lık İşlevi. Selçuk İletişim, 5(2):183-198.
• DEMİR, M. C. (2012). Ahmet Ümit’in Bir Ses Böler Geceyi Adlı Eserinde Alevilik Kurgusu. Alevi Araştırmaları Dergisi, 4 (4): 185-190.
• DEMİRHAN, A. (2007). Hatlar, Portreler, Çehreler ve Renkler Ortasında ‘Püriten’ ve Ülge- ner. der. Murat YILMAZ,Sabri Fehmi Ülgener-Küreselleşme ve Zihniyet Dünyamız. Anka- ra: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 132-169.
• EDGAR-HUNT, R.,MARLAND, J. ve raWLE, S. (2012). Film Dili. çev. Senem Aytaş. İs- tanbul: Literatür Yayınları.
• EVKUraN, M. (2007). İktisat Sadece İktisat Değildir Sabri Ülgener’in BilimselZihniyet’i- ve Akademik Sosyolojiye Katkısı. der. Murat YILMAZ,Sabri Fehmi Ülgener-Küreselleşme ve Zihniyet Dünyamız. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 364-375.
• FİSKE, J. (2003). İletişim Çalışmalarına Giriş. çev. Süleyman İrvan. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• GEERTZ, C. (1973). TheInterpretation of Culture. New York: Basic Books.
• GÖLPINARLI, A. (1990). Vilâyetnâme (Manâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Veli). İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• KOLKER, R. (2011). A Cinema of Loneliness. Oxford and New York: Oxford University- Press.
• KÖKSAL, İ. (2007). İktisat Zihniyeti. der. Murat YILMAZ,Sabri Fehmi Ülgener-Küreselleşme ve Zihniyet Dünyamız. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 278-285.
• LOTMAN, Y. M. (2012). Sinema Göstergebilimi. çev. Oğuz Özügül. Ankara: Nirengi Kitap.
• MACH, Z. (1993). Symbols, Conflict, and Identity: Essays in PoliticalAnthropology. Albany, N.Y.: StateUniversity of New York Press.
• MéLİKOFF, I. (2006). Uyur İdik Uyardılar (Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları). çev. Turan Alptekin. İstanbul: Demos Yayınları.
• MONACO, J. (2011). Bir Film Nasıl Okunur? çev. Ertan Yılmaz. İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
• SANDRO, P. (1974). Signification in theCinema, Diacritics, 4 (3): 42-50.
• TÜRK, B. (2007). Sabri Ülgener Düşüncesinde İdeoloji Nosyonu Üzerine Eleştirel Notlar. der. Murat YILMAZ,Sabri Fehmi Ülgener-Küreselleşme ve Zihniyet Dünyamız. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 357-370.
• ÜLGENER, S. F. (1981). İktisadi Çözülmenin Ahlak ve Zihniyet Dünyası. Fikir veSanatTari- hi Boyu Akisleri İle Bir Portre Denemesi. 2. baskı, İstanbul: Der Yayınları.
• ÜLGENER, S. F. (1983). Zihniyet Aydınlar ve İzm’ler. Ankara: Mayaş.
• WEBER M. (1922). Wirtschaftund Gesellschaft. Tübingen: J.C.B. Mohr (Paul Siebeck).
• WEBER, M. (2013). Bürokrasi ve Otorite. çev. H. Bahadır Akın. Ankara: Adres Yayınları.
• WEBSTER, P. (2011). Loveand Death in Kubrick: A Critical Study of the Films from Lolitath- rough Eyes Wide Shut. Jefferson, N.C.: McFarland.
• WOLLEN, P. (2008). Sinemada Göstergeler ve Anlam. çev. Bülent Doğan ve Zafer Aracagök. 3. baskı, İstanbul: Metis Yayınları.
• YILMAZ, M. der. (2007). Sabri Fehmi Ülgener-Küreselleşme ve Zihniyet Dünyamız. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.