ANADOLU’DA HIZIR-İLYAS KÜLTÜ VE HIDRELLEZ GELENEĞİ

Yıl 2015, Sayı: 74, 77 - 100, 24.06.2015

Selahattin Döğüş

Öz

Hıdrellez tüm Türk dünyasında kutlanan bahar bayramlarından biridir. Eskiden Ruz-i Hızırdenilen bu güne Hızır-İlyas günü de denir. Hıdrellez ismi Hızır ve İlyas kelimelerinin halkarasında değişime uğramış telaffuzundan oluşmuştur. Bu iki isim farklı kişiler olarak kabuledilmektedir. Dini kaynaklara göre İlyas hakkında birçok bilgi varken Hıdır hakkında oldukçaazdır. Anadolu’da bir halk inancı olan Hızır-İlyas kültü ile buna bağlı olarak yayılan bahar bayramıHıdrellez’in İslam öncesi uzantıları bulunmaktadır. Hıdrellez, Hızır ve İlyas’ın birleştiğigünü ifade eder. Hızır inancı ile ilgili olarak yeterli kaynak bulunmakla birlikte Hıdrellez’leilgili yazılı kaynak yoktur. Hızır inancından hareketle bahar bayramları ile özdeşleşen Hıdrellez,Anadolu’da Hristiyan etkilerle daha da zenginleşmiştir. Türk halk inançlarında Hızır neyseHristiyan toplumunda Saint Nicholas ve Saint Georges odur. Bu halk inançlarının ortaközelliği mistik oluşlarıdır. Türk İslâm tasavvufunda Hızır, en yüksek makamın adı olmuştur.Hıdrellez kutlamalarının en canlı olduğu yer Hatay bölgesi olup, burada hıdırlık adı verilenbirçok makam bulunmaktadır. Hatay, Müslim-gayrimüslim nüfusun yüzyıllardır bir aradayaşadığı bir hoşgörü şehridir.

Anahtar Kelimeler

Hızır-İlyas, Hıdrellez, Aziz Nikolas, Aya Yorgi, Anadolu, Hatay

HIZIR-ELIJAH CULT AND HIDRELLEZ TRADITION IN ANATOLIA

Öz

Hıdrellez is one of the spring festivals which is celebrated in Turkish world. Formerly this day was called Ruz-i Hızır, but today it is also called Hızır-Elijah day. The name of Hıdırellez, was born out as a compound form of Hızır and Elijah among the people. They are regarded as two different people. In respect to religious sources, there are several references on İlyas. However, there is no slight mention about Hızır. The cult of Hıdır-Elijah, which is a folk belief in Anatolia and the Spring festival Hıdrellez and was consequently emitted, has pre-Islamic extension. Hıdrellez refers to the junction day of the Hıdır and Elijah. There are enough resources available about hıdır belief but, there is no written source about Hıdrellez. Hıdrellez is synonymous with spring holidays departing from belief in Hıdır and is further enriched with Christian influence in Anatolia. Christian community has Saint Nicholas and Saint Georges like Hıdır beliefs Turkish folk. These folk beliefs’ common feature is both of them are mystical. Hıdır has been called the highest authority in the Turkish Islamic Sufism.The most enthusiastic celebrations of Hıdırellez is done in Hatay region.There are many maqams given named hıdırlık in this region. Muslim and non-Muslim population lived together for centuries in Hatay. It is a city of tolerance

Anahtar Kelimeler

Hızır-Elijah, Hıdrellez, Saint Nicholas, Saint Georges, Anatolia, Hatay

Kaynakça

• AHMED YESEVÎ, (1993). Divan-ı Hikmet Seçmeler, haz. Kemal Eraslan, Ankara: KB Yayın- ları.
• ÂŞIK PAŞA, (2000). Garib-nâme, haz. Kemal Yavuz, İstanbul: TDK Yayınları.
• BALIVET, M. (2000). Şeyh Bedreddin Tasavvuf ve İsyan, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayın- ları.
• DİNÇ, N. (2011). Hz. Hızır Kimdir? İstanbul: Sınır Ötesi Yayınları.
• DOĞRUEL, F. (2005). Hatay’da Çoketnili Ortak Yaşam Kültürü “İnsaniyetleri Benzer…”, İstanbul: İletişim Yayınları.
• ERGUN, S.N. (1955). Bektaşi Şairleri ve Nefesleri, C. I, İstanbul.
• ERÖZ, M. (1990). Türkiye’de Alevilik ve Bektaşilik, Ankara: KB Yayınları.
• EVGİN, A. (2007). Hadislerde Hızır-Gayb İlişkisi, Ankara: İlahiyat Yayınları.
• GÖLPINARLI, A. (1965). Yunus Emre, Divan, İstanbul.
• GÖMEÇ, S. (2006). Türk Kültürünün Ana Hatları, Ankara: Akçağ Yayınları.
• HASLUCK, F.W. (2012). Bektaşilik İncelemeleri, Yay. Haz. M. kanar, İstanbul: Say Yayınları.
• http://tr.wikipedia.org/wiki/Noel_Baba,Erişim Tarihi: 20.10.2014.
• http://tr.wikipedia.org/wiki/Noel_Baba;http://hollandalısinterklaas.ntvtarih-libre.pdf/, Erişim Tarihi: 14.07.2014.
• İNAN, A. (1972). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara.
• KEMİKLİ, B. (2011). Şiir ve İrfan, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, F. (1993). Türk Edebiyatındaİlk Mutasavvıflar, Ankara: TDV Yayınları.
• KUŞEYRİ. (1978). Kuşeyri Risalesi, çev. Süleyman Uludağ, İstanbul.
• KÜRKÇÜOĞLU, K.E. (1973). Nesimi Divanından Seçmeler, İstanbul.
• MELİKOFF, I. (2006). Uyur İdik Uyardılar, çev. Turan Alptekin, İstanbul: Demos yayınları.
• MEVLANA, (1966). Mesnevi, C.III, çev. Veled İzbudak, İstanbul.
• MEVLANA, C.R. (1957). Divan-ı Kebir, çev. A. Gölpınarlı, C.IV, İstanbul.
• OCAK, A.Y. (2011). Sarı Saltık Popüler İslam’ın Balkanlardaki Destani (Öncüsü XIII. Yüzyıl), Ankara: TTK Basımevi.
• OCAK, A.Y. (2012). İslam-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• ÖGEL, B. (1989). Türk Mitolojisi, C. I, II, Ankara: MEB Yayınları.
• ÖZTELLİ, C. (1971). Pir Sultan Abdal Bütün Şiirleri, İstanbul: Milliyet Yayınları.
• ÖZTÜRK, M. (2006). Kıssaların Dili, Ankara: Kitabiyat Yayınları.
• PAKALIN, M.Z. (2004). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III. Cilt, İstanbul: MEB Yayınları.
• SAKAOĞLU, S. (2004). Karaca Oğlan, Ankara: Akçağ Yayınları,.
• SARIKAYA, S. (2007). “Hızırname’nin Bektaşiliğe Dair Malumatı ve Hızırname Çerçeve- sinde Bektaşi Kültüründe Hızır İnancı”, 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni, Ankara: Gazi Ün. Türk Kültürü ve HBV Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• SULTAN VELED, (1974). Maarif, çev. Meliha Ambarcıoğlu, İstanbul.
• TÜRK, H. (2005). Anadolu’nun Gizli İnancı Nusayrilik, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• TÜRK, H. (2010). Nusayrilerde Hızır İnancı,Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı 54: 225-242.
• VELAYETNÂME Hacı Bektaş-ı Veli, (2007). haz. Halime Duran, Ankara: TDV Yayınları.