BEKTAŞİ FIKRALARININ EĞİTİCİ YÖNÜ VE DEĞERLER EĞİTİMİ AÇISINDAN ÖNEMİ

Yıl 2015, Sayı: 74, 101 - 118, 24.06.2015

Elvan Yalçınkaya

Öz

Fıkralar, insanları güldürüp eğlendirirken aynı zamanda düşünmeye sevk etmektedir. Hoşgörü timsali olan Hacı Bektaş Veli’nin inanç ve düşünce yapısından izler barındıran Bektaşi fıkralarının o dönemin olumsuz yaşantılarını eleştirel bir bakış açısıyla yansıtırken insanlara bazı değerleri öğretme amacında olduğu görülmektedir. Bektaşi fıkralarında anlatılan olayın gerçekten Bektaşi’nin başından geçip geçmediğini tespit etmek mümkün değildir. Türk insanı Bektaşi fıkralarındaki tipin aslında insanların dikkat çekmelerini sağlamak amacıyla çeşitli rollere ve karakterlere büründüğünün farkındadır ve burada asıl amacın insanları bazı konularda bilinçlendirme olduğunu bilmektedir. Bektaşi fıkraları mizah yoluyla önemli değerlere dikkat çeker ve insanların mutlaka ders çıkarmalarını sağlar. Bektaşi fıkralarının özünde eğiticilik vardır. Osmanlı’nın son dönemlerindeki olumsuzluklar, gerileme ve yıkılışın nedenlerini anlatan Bektaşi fıkraları insanların tarihten ders almalarına odaklanmaktadır. Aynı zamanda doğruluk ve dürüstlük gibi önemli insani değerlere de vurgu yapmaktadır. Bu çalışmada, Bektaşi fıkralarının eğitici yönü ortaya konmaya çalışılmıştır. Aynı zamanda, Bektaşi fıkralarının değerler eğitiminde kullanılıp kullanılamayacağı tartışılmıştır. Bu fıkralar Türk kültürü, tarihi ve sosyal yaşamını yansıtmaktadır. Çocukların ilgisini çekebilecek çok sayıda Bektaşi fıkrası bulunmaktadır. Bu yüzden bu fıkraların çeşitli değerler ile Türk kültürü, tarihi ve sosyal yaşamını öğretmek için kullanılabileceği düşünülmektedir. Bu makalede, değerler eğitiminde kullanılabilecek örnek Bektaşi fıkralarına yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fıkra, Bektaşi, Bektaşi fıkraları, değerler, değerler eğitimi, Sosyal bilgiler

EDUCATIONAL ASPECTS OF COMIC BEKTASHI ANECDOTES AND THEIR IMPORTANCE IN TERMS OF VALUE EDUCATION

Öz

Comic anecdotes should direct people to think beside entertaining and amusing. It can be seen that comic Bektashi anecdotes, bearing the stamp of belief and thought structure of Hacı Bektash Veli, have purposed of teaching some values as well as reflecting negative manner of its term with a critical view. It is not possible to determine whether the Bektashi actually lived the events. Turkish people recognize that the model at comic Bektashi anecdotes play various roles and characters in order to get attraction and the main aim within this is to make people conscious about some matters. Comic anecdotes of Bektashi point out important values by humor and provide lessoning of people. There is educating in the essence of these comic anecdotes. Comic anecdotes of Bektashi telling problems during last terms of Ottoman Empire, reasons of recession and collapsing focus on people’s lessoning from history. Also, significant human values like honesty and sincerity were stressed. Within this study, whether the comic anecdotes of Bektashi can be used for values education or not has been investigated. These comic anecdotes reflect Turkish culture, history and social life. There are many comic anecdotes of Bektashi that draw children’s attention. So, these anecdotes can be used to teach various values, Turkish Culture, history and social life. This article includes a sample of comic anecdotes of Bektashi that can be used for values education. Also, it is emphasized that these comic anecdotes can be used at values education for social studies

Anahtar Kelimeler

Comic anecdote, comic anecdotes of Bektashi, values, valueeducation, social studies

Kaynakça

• AKBAŞ, O. (2008). Sosyal bilgilerde değerler ve öğretimi, (Ed. A.Öcal ve B.Tay) Özel öğretim yöntemleriyle sosyal bilgiler öğretimi, Ankara: Pegema Akademi.
• AKSOY, B., Karatekin, K., Kuş, Z., & Sönmez, Ö. F. (2010). Sosyal bilgiler öğretiminde karikatür kullanımının öğrencilerin akademik başarısına etkisi. e-Journal of New World Sciences Academy, 5 (4): 1483-1497.
• AKTEPE, V., & Yel, S. (2009). İlköğretim öğretmenlerinin değer yargılarının betimlenmesi: Kırşehir ili örneği. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(3): 607-622.
• AVADALLAH, A. M., & Uylaş, S. (2010). Fıkra türünün Arap ve Türk edebiyatlarındaki yeri. Atatürk Üniveristesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 42: 147-174.
• AYDIN, İ. S. (2006). Türkçe derslerinde mizah kullanımının öğrenci tutum ve başarısına etkisi (İzmir ilköğretim 8. sınıf örnekleminde). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• BATUR, Z., Sır, A. N., & Bek, H. (2012). Nasreddin hoca fıkralarında değer yargıları ve eğitim. Electronic Turkish Studies, 7(3): 583-596.
• BAYKARA, T. (1996). Tarih araştırma ve yazma metodu, İzmir: İrfan Kültür ve Eğitim Merkezi Yayınları.
• BİTİK, B.Ö. (2007). Fıkra türünde kirlenmeye müdahale ve idealleştirilen fıkra tipinde arasözlerin izi: Temelli fıkralar. Millî Folklor, 75: 66-71.
• BORATAV, P.N. (1969). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul.
• BULUT, M. (2013). Türkçe eğitimi ve öğretiminde dil ve kültür aktarımı aracı olarak atasözleri ve deyimlerin önemi. Electronic Turkish Studies, 8(13): 559-575.
• DURMAZ, B. (2007). Yapılandırıcı fen öğretiminde kavram karikatürlerinin öğrencilerin başarısı ve duyuşsal özelliklerine etkisi (Muğla ili merkez ilçe örneği). Muğla: Muğla Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• DURUALP, E. (2006). İlköğretimde sosyal bilgiler öğretiminde karikatür kullanımı. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• GÖNEN, S. (2004). Prof. Dr. Saim Sakaoğlu’nun fıkra ile ilgili çalışmalarının bibliyografyası, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12: 217-230.
• GÜLÇİÇEK, A.D. (2003). Hacı Bektaş Veli’nin yaşam felsefesi, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 22: 267-279.
• GÜNGÖR, E. (1993). Değerler psikolojisi. Amsterdam: Hollanda Türk Akademisyenler Birliği Vakfı Yayınları.
• HALSTEAD, J. M., & Taylor, M. J. (2000). Learning and teaching about values: A review of recent research. Cambridge Journal of Education, 30(2): 169-202.
• İLBARS, Z. (1998). Bektaşilikte insan kavramı üzerine. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 5. http://www.hbvdergisi.gazi.edu.tr/ Erişim Tarihi: 21.10.2014.
• KARA, R. (2007). Tercanlı fıkra tipi Hanım Osman. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(2). http://eefdergi.erzincan.edu.tr/ Erişim Tarihi: 22.10.2014.
• KARATAY, H. (2007). Dil edinimi ve değer öğretimi sürecinde masalın önemi ve işlevi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(3): 463-477.
• MARTIN, R. A., PuhlIk-DorIs, P., Larsen, G., Grey, J. & WeIr, K. (2003). Individual differences in uses of humor and their relation to psychological well-being: development of the humor styles questionnaire. Journal of Research in Personality, 37(1), 48-75.
• MİNDİVANLI, E., Küçük, B,. & Aktaş, E. (2012). Sosyal bilgiler dersinde değerlerin aktarımında atasözleri ve deyimlerin kullanımı. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 1(3): 86-94.
• MORREALL, J. (1997). Gülmeyi ciddiye almak. (Çev. Kubilay Aysevener, Şenay Soyer). İstanbul: İris Yayınları.
• OKUR, A. (2012). Hacı Bektaş Velî ve ilgili kavramların tanınabilirlik/algısı üzerine bir araştırma ve öğretim programlarındaki (MEB) durumu. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 64: 199-218.
• ORUÇ, Ş. (2010). Sosyal bilgiler öğretiminde mizah kullanımının öğrencilerin akademik başarılarına ve tutumlarına etkisi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3: 56-73.
• ÖZCAN, H. (2004). Bektâşî fıkralarında argo, Gazi Eğitim ve Kültür Vakfı Yayını (Abdurrahman GÜZEL’e Armağan), 1 (1): 549-558.
• ÖZCAN, H. (2008). Halk edebiyatı metinlerinden çocuk edebiyatına kaynak olması ve örneklem olarak Dede Korkut Hikâyeleri. Turkish Studies, 3(2): 582-603. http://turkishstudies.net/ Erişim Tarihi: 22.10.2014.
• ÖZDEMİR, N. (2010). Mizah, eleştirel düşünce ve bilgelik: Nasreddin Hoca. Millî Folklor, 87: 27-40.
• POWELL, J.P., & Andresen, L.W. (1985). Humour and teaching in higher education. Studies in Higher Education, 10 (1): 79-90.
• RECEPOĞLU, E. (2008). Okul müdürlerinin mizah yeteneğinin öğretmenlerin iş doyumlarına etkisi. Eğitim ve Bilim, 33 (150): 74-86.
• ROKEACH, M. (1973). The nature of human values, New York: The Free Press.
• SAVAŞ, S. (2014). İlköğretim 7. sınıf Türkçe derslerinde mizah kullanımının derse yönelik öğrenci tutumuna etkisi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 2(1): 73-88.
• SCHWARTZ, S. (1996). Values priorities and behavior: Applying a theory of integrated values systems, C. Seligman etc. (Eds) Psychology of Value: Ontorio Symposium (pp 1-24), Volume:8, Lawrance Erlbaum Associates, New Jersey: Inc.Publishers
• SÖNMEZ, Ö.F. (2014). Atasözlerinin sosyal bilgiler programındaki değerler açısından incelenmesi. Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks, 6(2): 101-115.
• TAŞDEMİR, M. (2009). İlköğretimde değerler eğitimi ve bu değerlerin Alevî-Bektaşî değerleri ile ilişkililiği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 51: 295-326.
• TÜRK DİL KURUMU. Güncel Türkçe sözlük. http://www.tdk.gov.tr/ Erişim Tarihi: 22.10.2014.
• YİĞİTTİR, S. (2014). Türk destanlarının değer odaklı analizi. Turkish Studies, 9(5): 2125 2140. http://turkishstudies.net/ Erişim Tarihi: 18.10.2014.
• YILDIRIM, D. (1998). Fıkra türü, Türk bitiği: Araştırma/inceleme yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları, s. 221-231.
• YILDIRIM, D. (1999). Türk edebiyatında Bektaşi fıkraları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• YILDIRIM, A., & Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin yayıncılık.