DEDİĞİ SULTAN ADI VE BİR YERELLEŞTİRME ÖRNEĞİ: DEDEGİ~DEDİĞİ

Yıl 2015, Sayı: 74, 119 - 130, 24.06.2015

Rıdvan Öztürk

Öz

Konya Ilgın Mahmuthisar beldesinde türbesi olan ve bu bölgedeki veli zatlardan birisi olarakbilinen Dediği Sultan’ın adı dikkat çekicidir. Dediği Sultan, menkıbevi bilgilere göre,Anadolu’ya ilk gelen kolonizatör dervişlerden biri olup Hoca Ahmet Yesevi ile de irtibatlıdır.Anadolu’da tanınan ve meşhur şahsiyetlerden Hacı Bektaş Veli, Mevlana Celalettin Rumi,Emir Sultan, Karaca Ahmet, Seyit Harun Veli gibi mutasavvıflar ile Sultan Alâeddin, KadıncıkAna gibi hanedana mensup kişilerle zamandaş olarak gösterilmiştir. Asıl adının Şeyh Halitolduğu tahmin edilen Dediği Sultan’ın adındaki “dediği” kelimesi birçok kişi tarafındanfarklı okunmuş veya telaffuz edilmiştir. “dediği, didiği, dedegi, dedeki, didi, dede begi, dediyi,dedini” gibi farklı okuyuş ve telaffuzlardan hangisinin asli olduğu hususunda halk köken biliminegöre bazı izahlar varsa da, bunların doğruluk derecesi şüphelidir. Bu çalışmada “dediği”kelimesinin Menakıpname’de ve halk arasında kabul gördüğü şekli ile “demek” fiilinden migeldiği, yoksa bir “yerlileştirme” örneği mi olduğu konusuna açıklık getirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Dediği Sultan, dedegi, dede, yerelleştirme, halk etimolojisi, çağrışım alanı, dilbilim

A SAMPLE OF LOCALISATION - THE NAME OF DEDIGI SULTAN “DEDEGI~DEDIGI”

Öz

The name of Dedigi Sultan, one of the religious personalities with a dervish lodge erected in his name in the region of Mahmuthisar-Ilgın-Konya, is catching attention. According to the religious anecdotes, Dedigi Sultan is one of the first colonist dervishes connected with Hodja Ahmed Yesevi. He is a contemporary of the well-known Sufi personalities in Anatolia like Hacı Bektash Veli, Mevlana Celalettin Rumi, Amir Sultan, Karaca Ahmet, Seyit Harun Veli and members of the dynasty of Sultan Alaeddin and Kadıncık Ana. The “dedigi” word in the name of Dedigi Sultan, whose real name is considered to be Şeyh Halit Sheikh Khalid , had been read and pronounced differently by many. Although there are some etymological explanations for the origin of the various reiterations and pronunciations “dediği, didiği, dedegi, dedeki, didi, dede begi, dediyi, dedini” their accuracy are questionable. In the present study, light will be shed whether the word “dediği” is derived from “demek to say ” verb as written Menakıpname and accepted by the public or is a sample for localization of words

Anahtar Kelimeler

Dediği Sultan, dedegi, dede, localisation, folk etymology, linguistics

Kaynakça

• AKGÜNDÜZ, A. (2013). Doğanhisar Adı Üzerine. 1. Ulusal Doğanhisar ve Çevresi Tarih, Kültür ve Turizm Sempozyumu (Bildiriler). Konya: 1-16.
• AKSAN, D. (2009). Her Yönüyle Dil-Ana Çizgileriyle Dilbilim, c.3. Ankara: TDK Yayınları.
• ALTINAY, A.R. (1994). On Altıncı Asırda Rafızilik ve Bektaşilik. (Sadeleştiren: Mehmet YA- MAN), İstanbul.
• BAKIRER, Ö. ve FAROQHİ, S. (1975). Dediği Dede ve Tekkeleri. Belleten, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 155: 447–471.
• BEYAZIT, M. ve BEYAZIT, Y. (2014). Denizli Dediği Tekkesi. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• BOraN, A. (2012). Didiği Sultan Mescidi ve Tekkesi. Konya Ansiklopedisi, cilt: D-G, Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 94-95.
• ÇAYCI, A. ve ÜREKLİ, B. (2003). Dediği Sultan Haziresi Mezar Taşları. SÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Konya: 10: 359-401.
• DEDEBABA, B.N. (2002). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik, c. V (Dergahlar). Ankara: Ardıç Yayınları.
• DEVELLİOĞLU, F. (1997). Osmanlıca-Türkçe Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• ERGİN, M. (1980). Osmanlıca Dersleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• ERGİN, M. (1989). Dede Korkut Kitabı I, Giriş-Metin-Faksimile. Ankara: TDK Yayınları.
• İNCE, H. (2006). Ilgın Tarihi ve Evliyaları. Konya: Tekin Kitabevi.
• KAraAĞAÇ, G. (2008). Türkçe Verintiler Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• KAraAĞAÇ, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• KARTALLIOĞLU, Y. (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (16, 17 ve 18. Yüzyıllar). Ankara: TDK Yayınları.
• KÜÇÜKDAĞ, Y. ve ÖZDEMİR, G. (2012). Ilgın’da Tasavvufi Hayat, Tekke ve Zaviyeler. 1. Ulusal Ilgın Sempozyumu- Bildiriler, Konya: Ilgın Belediyesi Kültür Yayınları, 465-480.
• Lİ, Y.S. (1999). Türk Dillerinde Akrabalık Adlar. İstanbul: Simurg Yayıncılık.
• REDHOUSE, J.W. (1890). Turkish and English Lexicon. Costantinople (İstanbul 1978): Çağ- rı Yayınları.
• STEİNGASS, F. (1892). A Comprenhensive Persian-English Dictionary. London (İstanbul 2005): Çağrı Yayınları.
• ŞAFAKÇI, H. (2013). Doğanhisar Tekke ve Zaviyeleri: 1. Ulusal Doğanhisar ve Çevresi Tarih, Kültür ve Turizm Sempozyumu (Bildiriler), Konya: 227-246.
• TAŞĞIN, A. (2013). Dediği Sultan ve Menakıbı, Konya ve Çevresinde Ahmet Yesevi Halifeleri- nin İzleri. Konya: Çizgi Kitabevi.
• TAŞĞIN, A. (2013a). Dediği Sultan ve Menakıbı: Konya ve Çevresinde Alevi Bektaşi Dede- lerinin İzleri: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 66: 213-237.
• TEMEL, E. (2013). Hurufat Defterleri’ne Göre XVIII-XIX Yüzyılda Doğanhisar Vakıfları: 1. Ulusal Doğanhisar ve Çevresi Tarih, Kültür ve Turizm Sempozyumu (Bildiriler), Konya: 272-273.
• TİETZE, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügati, c.1, A-E, İstanbul-Wien: Simurg Yayıncılık.
• TİMURTAŞ, F.K. (1983). Osmanlı Türkçesi Grameri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebi- yat Fakültesi Yayınları.
• ULUDAĞ, S. (1994). Dede: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.9, İstanbul: s.76.
• YÖRÜK, D. (2013). XV. Yüzyılın İkinci Yarısında Doğanhisar: 1. Ulusal Doğanhisar ve Çevre- si Tarih, Kültür ve Turizm Sempozyumu (Bildiriler), Konya: 335-350.