HACI BEKTAŞ VELİ’NİN ÖLÜM TARİHİ HAKKINDA

Yıl 2021, Sayı: 98, 11 - 40, 01.06.2021

M. Fatih Köksal

Öz

Hacı Bektaş Velî’nin ölüm tarihi olarak bilim çevrelerinde bugün genellikle hicrî 669 1270/71 senesi kabul edilmiştir. Neden bu tarihin kabul edildiğine dair kaynaklara inildiğinde tatmin edici gerekçelere, bilgi ve belgelere ulaşılamamaktadır. Türk kültür ve tasavvuf tarihinin yanı sıra tarihî ve siyasî bir figür olarak da devrinin en önemli şahsiyetlerinden biri olan Hacı Bektaş’ın ölüm tarihinin tespiti, onun Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda rolü olup olmadığı meselesi başta olmak üzere pek çok hususa ışık tutabilecektir. Bugünkü bilgilerimize göre Hacı Bektaş’ın ne zaman öldüğüne dair elimizde kesin veriler yoktur. Ancak muhtelif tarihlere kayıtlı birçok yazma eser ve bazı kaynak kitaplar onun ölüm tarihini 1270/71 yılı veya bu yıl civarı bir tarihe değil, XIV. yüzyılın ilk çeyreğine, hatta Orhan Gazi dönemine kadar götürmektedir. Araştırmalarımız neticesinde Hacı Bektaş’ın ölüm tarihi olarak kayıtlı tam dokuz farklı tarih tespit ettik. Bu makalede yukarıda ifade edilen hicrî 669 tarihi ve kaynaklarda en çok geçtiğini gördüğümüz hicrî 738 tarihi üzerinde daha çok durulmak üzere, tespit ettiğimiz diğer tarihler bilim dünyasıyla paylaşılacak ve bunların bir değerlendirilmesi yapılacaktır

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş, Bektaşilik, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu

About The Death Date Of Hacı Bektash Velı

Öz

It’s generally accepted hijri 669 1270/71 year by science communities as the death date of Haci Bektash Veli. When it is got to the bottom of why this date is accepted,it is unlikely to reach satisfying reasons, information and documents. Determination of death date of Haci Bektash, who is one of the most significant characters of his own period as historical and political figure in addition to Turkish culture and Sufism history, will be able to shed light on especially from whether he had role in foundation of Ottoman Empire or nor to many other issues. According to our current knowledge, we do not have any precise data on when Hacı Bektaş died. However, many manuscripts and some source books recorded at various dates date his death not in 1270/71 or around this year, but back to the first quarter of the 14th century, even the Orhan Gazi period. As a consequence of our searches, we determined totally 9 different dates as the death date of Haci Bektash. In this paper, on condition that we lay emphasis on hijri 669 year above-mentioned and hijri 738 year primarily mentioned in sources, other dates that we determined in sources will be shared with science world and an evaluation will be done.

Anahtar Kelimeler

Haci Bektash, Bektashism, the Foundation of Ottoman Empire

Kaynakça

• A[hmed] Rıfkî. (1325). Bektaşî Sırrı. İstanbul: Bekir Efendi Matbaası.
• Ahmed Cemâleddin. (1328). Bektaşî Sırrı Nâm Risâleye Müdâfaa, Manzûme-i Efkâr Matbaası, İstanbul.
• Ahmed Eflâkî. (1995). Âriflerin Menkıbeleri. Çev.: Tahsin Yazıcı. 2 cilt, İstanbul: MEB Yay.
• Âlî Bey. (1332). Tevârîh-i Âl-i Osmân’dan Âşık Paşazâde Târîhî. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Ali Emîrî. (1335). “Müessis-i Devlet-i Aliyye Osman Gazi Hazretlerinin Taklîd-i Seyf Merasimi”. Osmanlı Tarih ve Edebiyat Mecmuası. C.2, S. 20 (31 Teşrînievvel 1335). s. 463-476.
• Alkan, Mustafa. (2009). “Yeniçeriler ve Bektaşîlik”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. S. 50, s. 243-260.
• Baykara, Tuncer. (2000). “Kazâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi. c. 25, s. 119-120.
• Bayram, Mikâil. (2005). Sosyal ve Siyasi Boyutlarıyla Ahi Evren-Mevlânâ Mücadelesi. Konya: Nüve Kültür Merkezi.
• Coşan, M. Esat. (trsz.). Hacı Bektaş-ı Velî Makâlât. İstanbul: Seha Neşriyat.
• Cönk. (yz.). M. Fatih Köksal özel kütüphanesi, Yz. 164-C. 25.
• Derin, Fahri Ç. (1978). Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî Vefâyât-ı Selâtîn ve Meşâhîr-i Ricâl. İstanbul: İÜEF Yay.
• Derin, Fahri Ç. – Vahid Çabuk. (1985). Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî Mecmû’a-i Tevârîh. İstanbul: İÜEF Yay.
• Duran, Hamiye - Dursun Gümüşoğlu. (2010). Hünkâr Hacı Bektaş-ı Velî Velâyetnâmesi. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yay.
• Erünsal, İsmail E., A. Y. Ocak (haz.). (1984). Elvan Çelebi, Menâkıbu’l-Kudsiyye fî Menâsıbi’l-Ünsiyye. İstanbul: İÜEF Yay.
• Gize, Frederik [Giese, Friedrich]. (1925). “Osmanlı İmparatorluğu’nun Teşekkülü Mes’elesi”. Türkiyât Mecmuası. c.1, İstanbul: Matbaa-i Âmire, s. 151-171.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. (1941). Yûnus ile Âşık Paşa ve Yûnus’un Bâtınîliği. İstanbul: Kenan Basımevi ve Klişe Fabrikası.
• --. (1953). Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• --. (1958). Vilâyet-nâme. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Görkem, İsmail. (2006). Baha Said Bey - Türkiye’de Alevî-Bektaşî, Ahî ve Nusayrî Zümreleri. 2. Baskı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Hasan Cemalî Baba’nın. (yz.). Menâkıb-nâme-i Hacı Bektaş-ı Velî, Milli Kütüphane, Yz A 3045.
• Hikâye-i Hacı Bektaş-ı Velî. (yz.). Millî Kütüphane, 06 Hk 4280.
• Hilmi Ziya [Ülken]. (1340). “Anadolu Târîhinde Dînî Rûhiyât Müşâhedeleri 3: Hacı Bektaş”. Mihrâb, Sene: 1, S. 15-16, s. 515-530.
• İnan, Göker. (2019). Matrakçı Nasuh -Rüstem Paşa Tarihi Olarak Bilinen Târîh-i Âl-i Osmân (İnceleme – Tenkitli Metin). İstanbul: Yazmalar Kurumu Başkanlığı Yay.
• Karadeniz, Basri. (2006). “Osmanlı- Hacı Bektaş Veli İlişkisi Veya ‘Ak Börk’ Meselesi”. Akademik Bakış 8, 1-9.
• Köksal, M. Fatih. (2014a). “Âşık Paşa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www. turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=6411 (e.t.: 10.06.2016).
• --. (2014b). “Ankâ-yı Maşrık’a Göre Hacı Bektaş ve Ahi Evran’ın Osmanlı Devleti’nin Kuruluşundaki Rolleri”. Turkish Studies. 9(9), 59-79.
• --. (2018). Uzun Firdevsî Manzum Vilâyet-nâme -Vilâyet-nâme-i Hacı Bektaş Velî-i Horasânî (Tenkitli Metin). Ankara: Alevilik Araştırmaları Dergisi Yayını.
• Köksal, M. Fatih, Orhan Kurtoğlu, Hasan Karaköse, Özer Şenödeyici. (2008). Kırşehir Müzesindeki Ahilik Belgeleri (Ahi Şecerenâmeleri, Beratlar, Vakfiyeler). Ankara: Kırşehir Valiliği Yay.
• Köprülü, M. Fuad. (1981). Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• --. (1997). “Bektaş. Hacı Bektaş Veli”. İslâm Ansiklopedisi, c.2, İstanbul: MEB Yayınları, s. 461-64.
• --. (2006). Tarih Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• --. (1965). “Âşık Paşa”. İslâm Ansiklopedisi, c. 1. İstanbul: MEB Yay., s. 701-706.
• Köprülüzâde M. Fuad. (1341). “Bektaşîliğin Menşe’leri”. Türk Yurdu 8(2), 121- 140.
• --. (1918). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Kurtoğlu, Orhan. (2015). Yozgatlı Nihânî - Velâyetnâme-i Hacı Bektaş-ı Velî. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yay.
• Latîfî. (1314). Tezkire-i Latîfî. İstanbul: İkdâm Matbaası.
• Mecmû’a. (yz.). İBB Atatürk Kitaplığı K. 0270.
• Mecmû’atü’r-resâil. (yz.). İBB Atatürk Kitaplığı K. 0415.
• Mecmû’a-i Eş’âr. (yz.). Süleymaniye Ktp. Es’ad Ef., Nu. 3484.
• Mecmû’a-i Eş’âr. (yz.). İBB Atatürk Kitaplığı Yz. K. 0349.
• Muallim Cevdet. (2008). İslâm Fütüvveti ve Türk Ahiliği-İbn-i Battuta’ya Zeyl. Çev.: Cezair Yarar. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Muallim Cevdet [İnançalp]. (1932). Zeylun ‘alâ “Fasli’l-ahiyyeti’l-fityân” etTürkiyye fî Kitâbi’r-rihleti-İbni Battûta. İstanbul: Kurtuluş Matbaası.
• Müncî Baba. (1338). Tarîkat-i Aliyye-i Bektaşiyye. İstanbul: Kitâbhâne-i Sûdî.
• Müstakîmzâde Saddeddin Efendi. (yz.). Meceletü’n-nisâb fi’n-neseb ve’l-künâ ve’lelkâb.Süleymaniye Kütüphanesi Hâlet Ef. Böl. Nu.: 628.
• Noyan, Bedri. (1996). Hacı Bektaş-ı Velî Manzum Vilâyetnamesi. İstanbul: Can Yayınları.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (1996). “Hacı Bektaş Velî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. c.14, s. 455-458.
• On İki İmâm ve On Dört Ma’sûm. (yz). İBB Atatürk Kitaplığı OE Yz. 1674.
• Özey, Betül. (2013). Bektaşîlik-Yeniçeri Ocağı İlişkisi, Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Özger, Yunus. (2011). “Yusuf Ziya Yozgadî ve Temâşâ-yı Celâl-i Hudâ Adlı Eseri”. Karadeniz Araştırmaları 28, 115-150.
• Risâle-i Tasavvuf. (yz.). İBB Atatürk Kitaplığı, K 0713.
• Şahin, İlhan. (2006). “Nahiye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. c. 32, s. 306-308.
• Şeyh Baba M. Süreyyâ. (1330). Bektaşilik ve Bektaşiler. İstanbul: Şems Matbaası.
• Tarım, Cevat Hakkı. (1938). Kırşehir Tarihi. Kırşehir: Kırşehir Vilayet Matbaası.
• --. (1948). Tarihte Kırşehri-Gülşehri ve Babailer-Ahiler-Bektaşiler. 3. Baskı, İstanbul: Yeniçağ Matbaası.
• Taşköprülüzâde Ahmed Efendi, eş-Şakâ’iku’n-nu’mâniyye fî Ulemâ’i’d-devleti’l- ’Osmâniyye. İstanbul: Yazmalar Kurumu Başkanlığı Yay.
• Uğur, Ahmet - Mustafa Çuhadar - Ahmet Gül - İbrahim Hakkı Çuhadar. (1997).
• Kitâbü’t-târîh-i Künhü’l-ahbâr, I. cilt I. kısım. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayını.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı. (1972). Osmanlı Tarihi. C.1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Vicdânî, M. Sâdık. (2016). Hurûfîlik ve Bektaşîlik Ne İdiler ve Nasıl Kaynaştılar? Notlarla Yayına Hazırlayan: İsmail Güleç. İstanbul: İz Yayınları.
• Yıldırım, Rıza. (2009). “Hacı Bektaş Velî ve İlk Osmanlılar: Âşıkpaşazâde’ye Eleştirel Bir Bakış”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 51, 107-146.
• --. (2021). Hacı Bektaş Veli’den Balım Sultan’a Bektaşiliği Doğuşu. 2. Basım, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zorlu, Cem. (2003). Sahîh Ahmed Dede: Mecmuatü’t-tevarih-i Mevleviyye – Mevlevîlerin Tarihi. İstanbul: İnsan Yayınları.