ALEVİLİKTE OCAK GELENEĞİ ve ALİ BİRCİVAN OCAĞI

Yıl 2021, Sayı: 98, 131 - 150, 01.06.2021

Begüm Kurt İlayda Çal

Öz

Anadolu’nun sahip olduğu maddi ve manevi zenginliklerin oluşumunda gelenek ve göreneklerin, inanç merkezli uygulamaların payı büyüktür. İçerisinde yüzyılların birikimini barındıran ve Türk halk kültürünün önemli değerlerinden biri olan Alevilik, Anadolu’nun yapılanmasına önemli katkılar sağlamıştır. Aleviliğin geleneksel bir şekilde devamlılığını sağlayan temel kurumların başında ise ocaklar gelmektedir. Ocaklar geçmişle gelecek arasındaki istikrarlı iletişimi ve bilgi akışını sağlayan teşkilatlardır. Köken bakımından kendilerini Hz. Ali ya da Hacı Bektaş Veli’ye dayandıran ocaklar, sahip oldukları kerametlerle toplum içerisinde özel bir yere konumlanan, töre hakkında muhafaza ettikleri bilgiyi toplumun hizmetine sunarak geleneğin aktarıcısı niteliği taşıyan, devraldıkları mirası kuşaktan kuşağa aktarmakla sorumlu ve böylece toplumsal bağları koruma işini üstlenmiş, dini törenleri düzenleyen ve yürüten kişilerin oluşturduğu kurumlardır. Soyun etrafında oluşan, dini inançların yönettiği bir sistem olarak da adlandırılabilecek ocaklarda merkezi bir yapı yoktur. Bu sebeple Anadolu’da çok sayıda Alevi ocağı bulunmaktadır. Bunlardan biri Amasya Alevi ocaklarından Ali Bircivan ocağıdır. Bu çalışmada yazılı ve sözlü kaynaklar aracılığıyla elde edilen bulgular ışığında, Anadolu Alevi ocaklarından Ali Bircivan Ocağı incelenmiş, söz konusu ocağın geleneksel Alevilikteki konumunu ve yerini açıklamak amaçlanmıştır. Pir ocağı, rehber ocağı, mürşit ocağı, düşkün ocağı vb. nitelendirmelerle farklılaşan ocak anlayışına göre Ali Bircivan ocağı pir ocağı konumundadır. Ocağa ismini veren Ali Bircivan’ın soyu On İki İmam’a dayanmaktadır. Ali Bircivan’ın, İslam düşünürü ve Bektaşiliğin inanç önderi Hacı Bektaş Veli ile aralarında akrabalık bağı olduğuna inanılmaktadır. Ayrıca Ali Bircivan’ın soy bakımından Keçeci Baba Ocağı’na mensup olması sebebiyle Keçeci Baba Ocağı mürşit ocağı sayılmıştır. Ali Bircivan Ocağı, çok sayıda âşık yetiştirerek halk sanatına ve devamlılığına katkı sağlamıştır. Ocağı temsilen birçok eren ve evliyanın varlığı ve kerametleri ile ilgili hikâyeler barındırması bağlamında halk kültürünü ve halk edebiyatını besleyen özel bir kaynak olarak değer taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kültür, Gelenek, Alevilik, Ocak, Ali Bircivan Ocağı

Ocak System in Alevi Tradition and Ali Bircivan’s Ocak

Öz

In the formation of the material and spiritual riches of Anatolia, traditions, customs and belief-centered practices have a large share. Alevism, which contains the accumulation of centuries and is one of the important values of Turkish folk culture, has made important contributions to the structure of Anatolia. Quarries are the primary institutions that ensure the continuity of Alevism in a traditional way. The quarries serve as a bridge that provides the communication and information flow between the past and the future. In terms of origin,person who bases Ali and is positioned in a special place in the society with the miracles they possess, is the transmitter of the tradition by transferring the information they have kept about the tradition to the service of the society, responsible for transferring the legacy they have taken over from generation to generation, and thus, they assume the duty of protecting social ties, organizing and carrying out religious ceremonies. and institutions. There is no central structure in the quarries that can be called a system that is formed around the lineage and managed by religious beliefs. For this reason, there are many Alevi quarries in Anatolia. One of them is Ali Bircivan quarry from Amasya Alevi quarries. In this study, the beliefs and rituals of Ali Bircivan quarry, which is an example of the quarries that have an important role in the continuity of Alevism in the light of the findings determined by field research and interview methods, were examined, and it was aimed to explain the place and importance of the quarry in Anatolian Alevi. Pir quarry, murshid quarry, fond quarry etc. According to the concept of hearth, which differs with the qualifications, Ali Bircivan quarry has the position of pir furnace. Ali Bircivan, whose name was given to the hearth, is based on the Twelve Imams. It is believed to have kinship with Hacı Bektaş Veli, one of the most important personalities of Bektashism. In addition, due to the fact that Ali Bircivan is a member of Keçeci Baba Quarry, the Keçeci Baba Quarry is accepted as a master's quarry. Ali Bircivan Quarry has a wide range of suitors. There are many saints and mahatma associated with the hearth. More than half of the village where the hearth is located is quarry member.

Anahtar Kelimeler

Culture, Tradition, Alawism, Ocak, Ali Bircivan’s Ocak

Kaynakça

• Akın, Bülent ve Ekici, Metin (2012). “Diyarbakır Yöresi Alevi Ocakları Üzerine Bir Değerlendirme”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 63, 231- 246.
• Akın, Bülent (2017). “Alevilikte Ocak: Kavramsal Çerçeveye ve Tarihî Arka Plana Yeni Bir Bakış”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 17(2), 239-264.
• Aksüt, Hamza. (2004). “Ali Seydî ve Seyit Ali Ocakları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 31, 89-101.
• -. (2009). Aleviler Türkiye-İran-Irak-Suriye-Bulgaristan. Ankara: Yurt Yayınları.
• Aytaş, Gıyasettin (2011). Belgeler Işığında Şah İbrahim Veli Ocağı. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Atalay, Adil Ali (1999). İmam Cafer-i Sadık Buyruğu. İstanbul: Can Yayınları.
• Ateş, Süleyman (1993). “Cüneyd-i Bağdadî”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 8, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 119-121.
• Bakan, Dilek (2011). “Alevi Bektaşi Geleneğinde Hubyâr Sultan”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Coşkun, Hasan (2018). “Anadolu Alevi-Bektaşî Toplumunun İnanç ve Değerlerinde Ahmed Yesevî İzleri (Hubyâr Sultan Ocağı Örneği)”. II. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevî Sempozyumu Bildirileri, Ankara.
• Çeribaş, Mehmet ve Köse, Serkan (2018). “Alevi İnanç Sisteminde Dedelik Kurumu’nun Menşei Meselesi ve Dedelik Kurumu’na Dair Yeni Değerlendirmeler” . Motif Akademi 22, 13-27.
• Ekici, Metin ve Öger, Ahmet (2007). “Türklerde Ocak Kültü ve Bu Kültün Alevi İnancına Yansımaları”. II. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşîlik Bilgi Şöleni, Ankara.
• Vakfı Yayınları, 279-280.
• Temiz, Şehri ve Peynirci, Şükrü (1996). Erbaa Tarih Coğrafya Ekonomi Kültür. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Basımevi.
• Tuğrul, Talip (2019). “Alevilikte Dedelik Kurumu ve Ocak Kültü”. İslam Düşüncesi Araştırmaları 10, 453-481.
• Ulu, Emin (1997). “Keçeci Baba, Ahi Mahmut Veli”. Tokat Kültür Araştırma Dergisi 10, 20-22.
• Üçer, Cenksu (2005). “Geleneksel Alevilikte İbadet Hayatı ve Alevilerin Temel İslâmî İbadetlere Yaklaşımları”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 2, 161- 189.
• -. (2009). “Alevilik; Yapılar, Grupların Temel Özellikleri ve Bazı Mülahazalar”. Dini Araştırmalar 33, 63-88.
• -. (2019). “Alevi Nitelemeli Gelenek ya da Ocak ve Gruplar Hakkında Yapılacak Çalışmalarda Ocak Sisteminin Dikkate Alınmasının Önemi”. Mezhep Araştırmaları Dergisi 12 (2), 353-402.
• Ünlü, İhsan (2013). “Alevilikte Dedelik ve Ocak Anlayışı Tercan Örneği”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• Yaman, Ali (2004). Alevilikte Dedelik ve Ocaklar: Dedelik Kurumu Ekseninde Değişim Sürecinde Alevilik. İstanbul: K.A.S. Derneği Yayınları.
• -. (2011a). Alevilikte Dedelik Kurumu (Ocak Sistemi), Anadolu’da Aleviliğin Dünü ve Bugünü. (Editör: Halil İbrahim Bulut), Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• -. (2011b). “Alevilikte Ocak Kavramı: Anlamı ve Tarihsel Arka Planı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi 60, 43-64.
• Yıldız, Harun (2003). “Amasya Yöresi Alevileri: Tarihçesi, İnançları, Örf ve Âdetleri”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• -. (2011a). “Amasya Yöresi Alevi Ocakları”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 19, 228-242.
• -. (2011b). “Amasya Yöresi Örneğinde Alevi/Bektaşî Kültüründe İnanç Merkezleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 16, 471-480.
• -. (2011c). “Alevi/Bektaşî Kültüründe İnanç Merkezleri: Amasya Yöresi Örneği”. I. Uluslararası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu Bildirileri, 1, Ankara.
• -. (2012). “Şah İbrahim Velî Ocağı’nın Amasya Yöresindeki İzdüşümleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 63, 127-138.
• KK-1: Mehmet Pamukçu, 71, ilkokul mezunu, emekli, Amasya/ Merzifon, 2020.
• KK-2: Ahmet Abacı, 86, ilkokul mezunu, emekli, Amasya/Merkez, 2020.
• KK-3: Şafak Coşkun, 42, lise mezunu, usta, Amasya/ Gümüşhacıköy, 2020.
• KK-4: Haydar Altun, 91 okur-yazar değil, imam, Amasya/ Gümüşhacıköy, 2020.
• KK-5: Hasan Ocak, 58, üniversite mezunu, öğretmen, Amasya/ Merzifon, 2020.
• KK-6: Veli Çal, 69, lise mezunu, müzisyen, Amasya/ Gümüşhacıköy, 2020.
• KK-7: Nursever Çal, 46, ev kadını, Amasya/ Merzifon/ Diphacı Köyü, 2020.
• KK-8: Zeynep Çal, 66, ilkokul mezunu, ev kadını, Amasya/ Merzifon/ Diphacı Köyü, 2020. (Endnotes)