GAZİANTEP ÇEPNİLERİNİN ZİYARET MEKÂNLARI: HACI KOREŞ VE SEYDİ KOREŞ ZİYARET RİTÜELİ VE UYGULAMALARI

Yıl 2021, Sayı: 98, 197 - 216, 01.06.2021

İskender Korkmaz

Öz

Anadolu’nun Türkleşmesinde ve İslamlaşmasında Horasan erenlerinin önemli rolü bulunmaktadır. Türkler, Anadolu’ya yerleşmesiyle birlikte vatanı ebedileştirmek ve yaşadığı coğrafyayı vatan kılmak amacıyla çeşitli dağ, taş, ağaç, mağara gibi mekânlara kutsiyet atfetmiştir. Bunun yanında birçok veliyle vatan toprağını paylaşmak ve onlarla birlikte yaşanılan coğrafyada hemhal olmak için söz konusu velileri kutsallaştırarak bir makam tahsis etmiştir. Anadolu’nun her bölgesinde bu kutsal mekanları görmek mümkündür. Özellikle Alevi toplumunda gerek mekânın kutsallığı gerekse mekân etrafında oluşan ritüellerin yapılanış biçimleri dikkate alındığında söz konusu velilerin ve çeşitli maddi-manevi öğelerin kutsallığı en canlı bir biçimde yaşamaktadır. Alevi inanç sistemi içerisinde ziyaret ritüelleri, Aleviliğin teolojik ve mistik arka planını anlamak ve yorumlamak adına önemli yer tutmaktadır. Kendine has pratik ve uygulamalarla şekillenerek devingen bir yapı arz eden bu ritüeller, insan hayatında bireye toplumsal bilinç kazandırarak yeni bir bilginin ve tecrübelerin anlamlandırmasını sağlamaktadır. Söz konusu ritüeller gerek toplumsal bilinç oluşturması gerekse ilke yani kutsala erişmek bağlamında önemli bir araçtır. Öte yandan, inancı ve kültürü anlamlandırmak adına ziyaret ritüellerinin temel bir işlevi yerine getirdiği söylenebilir. Bu çalışmanın konusunu Gaziantep merkezli Hacı Koreş ve Seydi Koreş ziyaret mekanlarının ritüel ve uygulamaları oluşturmaktadır. Çalışmada söz konusu olan ziyaret mekânının adının kaynağı, etrafında oluşan anlatılar, ritüeller ve uygulamalar incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çepni, Alevi, Hacı Koreş, Seydi Koreş

Visiting Places of Çepni in Gaziantep: Visiting Rituals and Practices in Hacı Koreş and Seydi Koreş

Öz

Khorasan saints have a role in the Turkification and Islamization of Anatolia. With their settlement in Anatolia, Turks attributed holiness to various places such as mountains, stones, trees and caves in order to perpetuate the homeland and make the geography where they lived. In addition, they assigned a position to many saints in order to share their homeland and to be together with them in the geography they lived in, and made them holy. It is possible to see these structures in every region of Anatolia. It is seen that the aforesaid saints and various material-spiritual elements live in the most vivid way, especially in the Alevi society, either considering the holiness of the space or the structuring of the rituals around the space. Within the Alevi belief system, visiting rituals have an important place in understanding and interpreting the theological and mystical background of Alevism. These rituals, which have a dynamic structure shaped by their own practices, are sacred structures that enable the individual to make sense of new knowledge and experiences by bringing social awareness in human life. The rituals in question are an important tool for creating social consciousness and reaching the oldest, that is the sacred. On the other hand, it can be said that visiting rituals fulfil a basic function in making sense of belief and culture The subject of this study is the rituals and practices of Gaziantep-based Hacı Koreş and Seydi Koreş visiting places. In the study, the sources of their names, the narratives, rituals and practices formed around them were examined

Anahtar Kelimeler

Çepni, Alevi, Hacı Koreş, Seydi Koreş

Kaynakça

• Akın, Bülent. (2020). “Alevi- Bektaşi İnancında ‘Taş/Kaya/Duvar Yürütme’ Keramet Motifi Etrafında Oluşan Anlatılar Üzerine Bir Anlam Çözümlemesi, Ritüel ve Anlatılarıyla Kutsal Mekânlar, Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Altın Yıldız, Kübra. (2020). Türk Kültüründe Atalar Kültü. Ankara: Gazi Kitapevi Yayınları.
• Kaşgârlı Mahmut. (1985). Divanü Lûgat-it Türk. (Çev: Besim Atalay). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Avcı, Casim. (2002). “Kureyş”. TDV İslam Ansiklopedisi, c.26, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.442-444.
• Ayverdi, İlhan. (2011). Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Lugati.
• Can, Mustafa. (2020). “Osmanlı Kültüründe Tütsü”. Tarih Araştırmaları. Ankara: Akademisyen Kitapevi.
• Crooke, William. (1908). “Ancestor-worship and cult of the dead”. Encyclopædia of Religion and Ethics. Edinburgh: T. & T. Clark. 1. 425-432,
• Çetin, İsmet. (2007). “Türk Kültüründe Bab (Baba)/ Ata Geleneği”. Milli Folklor 76. 70-75.
• Eliade, Mircea. (1991). Kutsal ve Din Dışı. Çev: Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Gece Yayınları.
• Emiroğlu, Kudret. (2009). Antropoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Ergun, Metin. (2000). “Türk Ağaç Kültü İnancının Dede Korkut Hikâyelerindeki Yansımaları”. Milli Folklor 47, 22-30.
• Eröz, Mehmet. (1992). Eski Türk Dini ve Alevilik Bektaşilik. Ankara: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Frazer, James George. (2004). Altın Dal Büyü ve Din Üzerine Bir Çalışma. Çev. Mehmet H. Doğan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Golkarian, Ghadir. (2018). “İran Türkleri Arasında Yaygın Olan Tütsü Veyahut Buhur Geleneği”. 5. Uluslararası Geleneksel ve Yöresel Değerler Sempozyumu Bildiri Kitabı. e-Kitap. 319-330.
• Gültekin, Mustafa. (2014). “Sarılar Köyü Çıralık Çepni Alevi Ziyareti ve Türk Ağaç Kültüne Bağlı Bazı İnanış ve Uygulamalar”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 70, 73-95.
• Günay, Ünver. vd. (2001). Ziyaret Fenomeni Üzerine Bir Din Bilimi Araştırması Kayseri Örneği. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Matbaası.
• Günay, Ünver. (2003). “Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezleri Olarak Dini Ziyaret Yerleri”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15, 5-36.
• Harman, Mürüvvet. (2018). “Çerağ Aslında Neyi Aydınlatır? (Bektaşî Tarikatında Çerağ Ve Ona Yüklenen Anlamlar)”. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara. 675-696.
• Kafesoğlu, İbrahim. (1980). Eski Türk Dini. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Korkmaz, Esat. (1994). Alevilik Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ant Yayınları.
• Köse, Serkan. (2019). Alevi İnanç Sisteminde Kurban Ritüelleri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Matsumoto, Go. (2014). “Ancestor worship in the Middle Sıcán theocratic state”. Unpublished Doctoral, Thesis, School Southern Illinois University Carbondale, USA.
• Mcelwain, Thomas. (1993). “Ritual Change in a Turkish Alevi Village”. The Problem of Ritual. Pieksämäki:Sisälähetysseuran kirjapaino Raamattutalo, pp:131- 168
• Ocak, A. Yaşar. (1992). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• --.(2012). Alevi Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Örnek, S. Veyis. (1971). Etnoloji Sözlüğü. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Yayınları. Pritchard, E. Evans. (1998). İlkellerde Din. Çev: Hüsen Portakal. Ankara: Öteki Yayınevi.
• Roux, Jean Paul. (2011). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. Çev: Aykut Kazancıgil. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Taş, Kibar. (2019). “Seyyid Mahmud-I Kebir’in (Kureyş) Seyyid Mahmud Hayrani Ve Derviş Beyaz/Gevr İle Tarihi Bağı”. Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi 43,3248-3260.
• --. (2017). “Dünü Bugünü ile Koreşan Aşiretleri”. Yayınlamamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yalçın, Alemdar ve Hacı Yılmaz. (2017). Koreşanlılar. Ankara: Gece Kitaplığı. Yıldırım, Dursun. (1998). “Coğrafyadan Vatana Geçiş ve Vatan ile Göç Ediş Problemi”. Türk Bitiği. Ankara: Akcağ Yayınları. 134-144.
• KK1: Ali Ekber Keskin, Yaş:37, Lise Mezunu, Derleme Tarihi:19.05.2012, Yukarı Kayabaşı/Yavuzeli.
• KK2: Mehmet Özkılıç, Yaş:50, Lise Mezunu. Derleme Tarihi: 27.06.2012 Yavuzeli.
• KK3: Cafer Göçmen, Yaş:65, Ortaokul Mezunu, Derleme Tarihi: 19.05.2012, Kuzuyatağı/Yavuzeli.
• KK4: İsmihan Kaya, Yaş:56, Okumu Yazma Biliyor, Derleme Tarihi: 02.08.2012, Yavuzeli.
• KK5: Nadir Keskin, Yaş: 46, Lise Mezunu, Derleme Tarihi: 19.05.2012, Yukarı Kayabaşı/Yavuzeli.
• KK6: Hatice Gürbüz, Yaş:65, Okuma Yazma Bilmiyor, Derleme Tarihi: 19.05.2012, Kuzuyatağı/Yavuzeli.
• KK7: Sema Kaya, Yaş:46, İlkokul, Derleme Tarihi, 19.05.2012, Yarımca/Yavuzeli.
• KK8: Ali Fırat, Yaş:67, Okuma Yazma Biliyor, Derleme Tarihi:19.05.2012, Bülbül/ Yavuzeli.
• KK9: Aziz Keskin, Yaş:54, Lise Mezunu, Derleme Tarihi:19.05.2012, Yukarı Kayabaşı/Yavuzeli.