BEKTASHI DERVISH LODGES IN CRETE

Yıl 2016, Sayı: 79, 17 - 60, 24.10.2016

Fahri Maden

Öz

Bektashism was founded in Anatolia in the 13th century and Haci Bektas Veli d. 1271 is one of the first orders wasseen in Crete. Bektashism was brought to the island by Bektashi Sheikh Horasanizâde Dervis Ali Dede in army during the conquest of Crete, and in time it was brought to Heraklion, Chania and Rethymno apart from Horasanlı Lodge. It had the names of İbrahim Baba, Cavyvillage, Mustafa Dede and Hasan Baba. Bektashism was banned in 1826 with the Janissaries ans Crete Bektashi lodges were also affected by the incident. However, since the end of the period of Sultan Mahmud II., as the softening of the prohibitionist policies in other areas, it also led to revival of Crete Bektashism. Bektashism made progress in Crete and became wide spread with Dervish Ali Baba’s activities from postnisin of Khorasan Lodge. Bektashism continued to exist until the collapse of the Ottoman Empire in Crete. However, as a result of the island’s exit from the Turkish authorities and the population exchange with Turkey, Bektashism lost its effectiveness. In this study, historical progress of Bektashism will be discussed especially in light of archives and available resources on the island of Crete

Anahtar Kelimeler

Crete, Bektashism, Haci Bektas Veli, Horsanli Ali Baba, Cavyvillage, Hasan Baba

GİRİT’TE BEKTAŞİ TEKKELERİ

Öz

On üçüncü asırda Anadolu topraklarında kurulan ve Hacı Bektaş Veli v. 1271 ’ye nispet edilen Bektaşilik, Girit’te ilk görülen tarikatlardan birisidir. Girit’in fethi sırasında orduda bulunan Bektaşî Şeyhi Horasanizâde Derviş Ali Dede tarafından adaya getirilen Bektaşilik, zamanla Kandiye, Hanya ve Resmo’da Horasanlı Tekkesi’nden başka İbrahim Baba, Mağaralıköy, Mustafa Dede ve Hasan Baba adlarında tekkelere sahip olmuştur. 1826’da Yeniçeri Ocağı ile birlikte Bektaşilik de yasaklanmış, hadiseden Girit Bektaşi tekkeleri de etkilenmiş- tir. Ancak Sultan II. Mahmut döneminin sonlarından itibaren Bektaşilik üzerindeki yasakçı politikanın yumuşaması diğer bölgelerde olduğu gibi Girit’te de Bektaşiliğin yeniden canlanmasını sağlamıştır. Horasanlı Tekkesi postnişinlerinden Derviş Ali Baba 1810-1926 ’nın faaliyetleri ile Bektaşilik Girit’te gelişme kaydetmiş ve yaygınlaşmıştır. Girit’te Bektaşilik Osmanlı Devleti’nin yıkılışına kadar varlığını devam ettirmiştir. Ancak adanın Türk idaresinden çıkması ve Türkiye’den kopmasıyla yapılan nüfus mübadeleleri neticesinde Bektaşilik etkinliğini tamamen yitirmiştir. Bu çalışmada arşiv belgeleri ve basılı kaynaklar ışığında Girit adasında Bektaşiliğin tarihi seyri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Girit, Bektaşilik, Hacı Bektaş Veli, Horasanlı Ali Baba, Mağaralıköy

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 130.16.13.2/146.711.14.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), A.MKT.UM, 10/70.
• BOA, BEO, 1741/130551.
• BOA, C.EV, 146/7299.
• BOA, C.EV, 191/9544.
• BOA, C.EV, 330/16788.
• BOA, C.EV, 342/17362.
• BOA, C.EV, 470/23752.
• BOA, C.EV, 526/26581.
• BOA, C.EV, 656/33051.
• BOA, C.EV, 657/33139.
• BOA, C.MF, 146/7295.
• BOA, DH.MKT, 1485/38.
• BOA, DH.MKT, 1487/43.
• BOA, DH.MKT, 1501/105.
• BOA, İE.EV, 59/6470.
• BOA, EV.BKB, 183/2.
• BOA, EV.MKT, 1159/46.
• BOA, EV.MKT, 1612/57.
• BOA, EV.MKT, 1776/100.
• BOA, EV.MKT, 185/66.
• BOA, EV.MKT.CHT, 147/6.
• BOA, HAT, 1533/93.
• BOA, HAT, 289/17345.
• BOA, HAT, 293/17474-B.
• BOA, HR.TO, 539/79.
• BOA, TD, nr. 820, s.113.
• BOA, Y.PRK.MYD, 18/75.
• İMMA, Tekke ve Zaviye Defterleri, nr. 1769, s.84.
• VGMA, Defter nr. 229, s.337.
• VGMA, Defter nr. 230, s.22.
• VGMA, Defter nr. 231, s.72.
• VGMA, Defter nr. 234, s.446.
• VGMA, Defter nr. 260, s.228.
• VGMA, Defter nr. 2803, s.60, 125.
• VGMA, Defter nr. 2826, s.124.
• VGMA, Defter nr. 5178, s.59-60, 68, 72, 231, 243-244, 259, 267.
• ADIYEKE, A. N. (2000). Osmanlı imparatorluğu ve Girit bunalımı (1896-1908). Ankara.
• ATA, M. R. (2009). Girit-Kandiya Horasanlı Ali Baba Dergâhı Son Postnişini Halife Cafer. Sadık Bektaş Baba. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 49: 157-168.
• ATA, M. R. (2012). Horasan’dan Ege’ye taşınan dergâh: Girit’te Bektaşiler de vardı. Atlas Tarih. 15. 122-129.
• ATA, M. R. (2007). Kutsal bekar “mücerret” Girit’ten esen bir Bektaşi klasiği. Mersin.
• AYDIN, A. (2009). Hanyalı Nûri Osman ve Divân’ı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• BEKRAKİ, W. (2015). Giritliler ve tarikatlar. www.balkangunlugu.com. Erişim tarihi: 02.11.2015.
• BIÇAKÇI, İ. (2003). Yunanistan’da Türk mimarî eserleri. İstanbul.
• ENGİN, R. (2010). Geçmişten günümüze Trakya ve balkanlarda Bektaşi ve Bektaşi sürekleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 55: 371-404.
• ERKAL, A. E. (2008). Geleneksel kültürüyle Türk Girit-toplum. III. İzmir. Esad Efendi. (1243). Üss-i Zafer. İstanbul.
• Evliya Çelebi b. Derviş Mehmed Zıllî. (2003). Evliya Çelebi seyahatnâmesi. VIII. haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı-Robert Dankoff. İstanbul.
• GÜLSOY, E. (2004). Girit’in fethi ve Osmanlı idaresinin kurulması (1645-1670). İstanbul.
• Hammer. (1329). Devlet-i Osmâniyye tarihi. I. trc. Mehmed Atâ. İstanbul.
• HASLUCK, F. W. (1928). Bektâşilik Tedkîkleri. trc. Râgıb Hulûsi. İstanbul.
• HÜSEYİN NESİMÎ. (1332). İstihrâc-ı Hayderî ve Tebşirât-ı Muhyiddin-i Arabî. Dersaadet.
• KARA, M. (2008). Girit Kandiye’de Müslüman cemaati 1913-1923. İstanbul.
• KARA, M. (2002). Metinlerle günümüz tasavvuf hareketleri. İstanbul.
• KÖPRÜLÜ, O. F. (1980). Usta-zâde Yunus Bey’in meçhul kalmış bir makalesi Bektaşiliğin Girid’de intişârı. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi. 8-9: 37-86.
• NESİMİ, A. (1977). Yılların içinden. İstanbul.
• NOYAN, B. (2003). Bütün yönleriyle Bektâşiler ve Alevilik. V-VI. Ankara.
• ÖZ, B. (1997). Bektaşilik nedir? (Bektaşilik tarihi). İstanbul.
• ÖZER, M. (2007). Unutulan Girit. İzmir.
• ŞENESEN, R. O. (2011). Çukurova bölgesi Girit göçmenleri halk kültürü araştırması. Adana.
• ŞİMŞEK, S. (2007). Doğu Akdeniz’de tahrip olan bir kültür mirası: Girit’te Tarîkatlar ve tekkeler. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 32: 215-244.
• ŞİMŞEK, S. (2014). Dünden Bugüne Girit’te Türk Tasavvuf Kültürü. İstanbul.
• TANCOİGNE, J. M. (2003). İzmir’e, Ege Adalarına ve Girit’e Seyahat bir Fransız diplomatının Türkiye gözlemleri (1811-1814). çev. Ercan Eyüpoğlu. İstanbul.
• TUKİN, C. (1996). Girit. DİA. XIV. 85-93. Ustazade Yunus Bey’in Girit fethi tarihi Osmanlı-Venedik Girit savaşı (1645-1669). (2011). I. ed. Ali Ekrem Erkal. İzmir.
• Ziya-Rahmi. (1933). Girit seferi (Mart 1645-6 Eylül 1669). İstanbul.