The Transformation of Hacı Bektas Veli Dervish Lodge into a Hospice and Constructions During the XIXth Century

Yıl 2019, Sayı: 92, 11 - 28, 18.12.2020

Oktay Kızılkaya

Öz

Hacı Bektas Veli was born in Khorasan region in XIIIth century. His intellectual thinking was shaped by Ahmet Yesevi’s world views. The intellectual foundation of Hacı Bektas Veli, who was born in Khorasan and lived in the influenced the worldview of Ahmad Yesevi. Taught by Lokman Perende, one of Yesevi’s disciples, when it was concluded that Hacı Bektas Veli matured, he was sent to Anatolia to teach Turkmens. He was settled in a place called Sulucakarahöyük in Anatolia and died there. His ideas spread to Anatolia and Rumelia through his disciples and played an active role in shaping religious, social and political structure of the Ottoman Empire and society. The present study addressed Hacı Bektaş Veli’s disciples beginning to visit his grave after his death, and the grave’s transformation into a monastery and a place of pilgrimage after the Ottoman Sultan Murad I built a magnificent shrine around it. The connection between the guild of janissaries and the Bektashi Order was explained. An analysis was made on the fact that Bektashi monasteries were also shut down after the abolition of the guild of janissaries but that only the Monastery of Hacı Bektas Veli in Sulucakarahöyük was left open due to the respect for its spiritual value. An effort was made to explain the repair and construction works carried out in the Monastery of Hacı Bektaş Veli in Sulucakarahöyük, which was not shut down unlike other Bektashi monasteries, the costs of these works and the difficulties experienced. The specific structures that were repaired during the construction and repair works in the monastery and the decision made and the method followed for carrying out the repairs and constructions needed were examined. The numbers, unit prices and total costs of the materials used for these construction and repair works were presented in the course of the study. The study drew upon an analysis of Ottoman archival documents, books, articles and scientific theses

Anahtar Kelimeler

Bektashi Order, monastery, Guild of Janissaries, Place of pilgrimage, construction, repair

HACI BEKTAŞ VELİ TEKKESİ’NİN ZİYARETGÂH OLMA SÜRECİ ve XIX. YÜZYILDA YAPILAN İNŞAATLAR

Öz

XIII. yüzyılda Horasan bölgesinde dünyaya gelen Hacı Bektaş Veli’nin fikrî altyapısını Ahmet Yesevi’nindünyaya bakış açısı etkilemiştir. Ahmet Yesevi’nin müritlerinden Lokman Perende’den dersleralan Hacı Bektaş Veli, olgunlaştığına kanaat getirilince Türkmenleri aydınlatmak amacıyla Anadolu’yagönderilmiştir. Hacı Bektaş Veli, Anadolu’da Sulucakarahöyük adlı yerde meskûn olmuş ve buradaölmüştür. Fikirleri, yetiştirdiği müritleri aracılığı ile Anadolu ve Rumeli’ye yayılarak, OsmanlıDevletinin ve toplumunun dinî, sosyal ve siyasi yapısını şekillendirilmesinde aktif rol oynamıştır.Bu çalışmada, Hacı Bektaş Veli’nin ölümünden sonra müritlerinin mezarını ziyaret etmeye başlamaları,mezarının üzerine Osmanlı padişahı I. Murat’ın görkemli bir türbe yaptırması ile mekânıntekke ve ziyaretgâh hâline dönüşmesi değerlendirilmiştir. Yeniçeri Ocağı ile Bektaşi tarikatının bağlantısıaçıklanmıştır. Yeniçeri Ocağının kaldırılmasından sonra Bektaşi tekkelerinin de kapatıldığı,sadece Sulucakarahöyük’te bulunan Hacı Bektaş Tekkesinin manevi değerine saygı nedeniyle açıkbırakılması incelenmiştir. Bektaşi tekkeleri kapatıldığında, kapatılmayan Sulucakarahöyük’teki HacıBektaş Veli Tekkesinde yapılan onarım ve inşaat çalışmaları, çalışmaların maliyetleri ve karşılaşılanzorluklar açıklanmaya çalışılmıştır. Tekkede yapılan inşaat ve onarım çalışmalarında hangi yapılarıntamir edildiği, ihtiyaç duyulan onarım ve inşaatların yapılması konusunda alınan karar ve izlenenyöntem ele alınmıştır. İnşaat ve tamiratlarda kullanılan malzemelerin adedi, birim fiyatı ve toplammaliyetleri çalışmanın akışına uygun olarak verilmiştir. Çalışma, konu ile alakalı Osmanlı arşiv belgeleri,kitap, makale ve bilimsel tezler incelenerek, hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bektaşi Tarikatı, tekke, Yeniçeri Ocağı, ziyaretgâh, inşaat, onarım

Kaynakça

• COA. Babıali Evrak Odası (BEO). 302/22615. (H. 18/04/1311 - M. 18/10/1893).
• COA. BEO. 3599/269902; (Meşihat No: 162081) (H. 27/06/1327 - M. 16/07/1909)
• COA. Cevdet Evkaf (C. EV). 134/6683. (H. 17/04/1202 - M. 28/11/1787).
• COA. C. EV. 322/16357-1. (H. 29/01/1218 - M. 28/05/1803).
• COA. Hatt-ı Hümayun (HAT). 120/4900. (H. 29/12/1317 - M. 30/04/1900).
• COA. HAT. 552/27271.(H. 29/12/1253 – M. 26/03/1838).
• COA. HAT. 501/24588. H. 29/12/1249 – M. 09/05/1834)
• COA. HAT. 553-27362. (H. 29/12/1252 – M. 06/04/1837).
• COA. HAT. 290/17386. (H. 29/12/1241 – M. 04/08/1826).
• COA. İrade Dâhiliye (İ. DH). 966/76383-1. (23/01/1303 – M. 01/11/1885).
• COA. İrade Şurayı Devlet (İ. ŞD). 117/7053. (H. 09/10/1309 - M. 07 Mayıs 1892).
• COA. İ. ŞD. 27/1272. (H. 04/04/1290 – M. 01/06/1873).
• COA. Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme Odası (MKT. MHM). 456/42.(H. 12/04/1290 – M. 09/06/1873).
• COA. Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y. A. RES). 25/33. (H. 17/12/1301 – M. 08/10/1884).
• COA. Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal Jurnal (Y. PRK AZJ). 18-12. (H. 16/04/1308 – M. 29/11/1890).
• COA. Yıldız Esas Evrakı (Y.EE). 30/86. (H. 06/04/1327 – M. 27/04/1909).
• Altı, Aziz. (2019). “Nüfus Defterlerine Göre Pirevi (Hacı Bektaş Veli Tekkesi) (1830- 1846)”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, Sayı:90, 77-98.
• ——. (2018). “III. Ahmet Dönemi’nde Pirevi Hacı Bektaş Veli Tekkesi”. Türk Kültü- rü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, Sayı: 87, 183-194.
• Atsız (Haz). (2011). Oruç Beğ Tarihi - Ahmedî, Dâstân ve Tevârih-i Mülûk-i Âl-i Os- man – Şükrullah, Behçetü’t Tevârih, ÜÇ OSMANLI TARİHİ. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Bal, Kibar. (2018). “Tarihsel Süreç İçerisinde Bektaşiliğin Yeniçeriler İçerisinde Aldı- ğı Şekil”, IV. Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu (18-20 Ekim 2018 Ankara) Bil- diriler Kitabı. Editörler: Orhan Kurtoğlu-Ayşe Çamkara Erginer, Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi Yayınları.
• Birge, John Kingsley. (1991). Bektaşilik Tarihi. Çev. Reha Çamuroğlu, İstanbul: Ant Yayınları.
• Ceyhan, Muhammed-Murat Alandağlı, (2019). Hacı Bektâş-ı Veli Dergâhına Yüz Sü- renler. Ankara: Pir Sultan Abdal 2 Temmuz Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınları.
• Çakmak, Yalçın. (2018). “II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı Devletinin Kızılbaş/ Alevi Siyaseti (1876-1900)”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çıplak, İsa Tolga-Zeki Çevik, (2019). “Babagan Bektaşilik ve Demokrat Parti”. Os- manlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (OSMED), Cilt: 5, Sayı: 8, 24-39.
• Değerli, Ayşe-Küçükdağ, Yusuf. (2017). “Vesâiki Bektaşiyân’da Yer Almayan Rume- li’deki Bektaşi Yapıları (1400-1826)”, Alevilik Araştırmaları Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 13, 105-135.
• Derviş Ahmet Âşîki. (2013). Tevârih-i Âli Osman - Âşıkpaşazâde Tarihi. (Yay. Haz): Ayşenur Kala, İstanbul: Kamer Yayınları.
• Eröz, Mehmet. (1991). Türkiye’de Alevilik ve Bektaşilik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gülçiçek, Ali Duran. (2000), “Anadolu ve Balkanlar’daki Alevi Bektaşi Dergâhları (Tekke, Zaviye ve Türbeler)”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Dergisi, Sayı: 16, 201-222.
• Hamid Zübeyr. (1928). “Hacı Bektaş Tekyesi”. Türkiyat Mecmuası, Cilt: 2, 365-382.
• Koca, Ferhat. (2006), “Mûsâ Kazım Efendi”. Cilt: 31, TDV İslam Ansiklopedisi, Tür- kiye Diyanet Vakfı Yayınları, 221-222.
• Maden, Fahri. (2010). “XIX. Yüzyılda Hacı Bektaş Veli Tekkesi’nde Yapılan Tamir- lerle İlgili Arşiv Belgeleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 55, 311-323.
• ——. (2013). “Evliya Çelebinin Seyahatnâmesinde Bektaşi Tekke ve Türbeleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 68, 89-128.
• Melikoff, İrene. (1993). Uyur idik Uyardılar. Çev: Turan Alptekin, İstanbul: Cem Ya- yınevi.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (1996). “Hacı Bektâş-ı Velî”. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: XIV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 455-458.
• Oytan, M. Tevfik. (MCMLX).Bektaşiliğin İç Yüzü. II. Baskı, Cilt: II. İstanbul: Maarif Kitaphanesi ve Matbaası.
• Önder, Mehmet. (1994). “Hacı Bektaş Dergâhı Nasıl Açıldı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 1, 35-39.
• Özlü, Zeynel. (2014). “Bektaşi Tekkelerinin Gelirlerine Dair Gözlemler”, Türk Kültü- rü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 69, 15-40.
• Ramsaur, Ernest Edmondson. (2011). Jöntürkler-1908 İhtilalinin Doğuşu, 2. Baskı, Çev. Muhsin Önal Mengüşoğlu. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Soyyer, A. Yılmaz. (2012). 19. Yüzyılda Bektaşilik, İstanbul: Frida Yayınları.
• Sümer, Uğur. (2017). “Meşîhat Arşiv Kayıtlarında Hacı Bektaş Veli ve Bektaşilik ile İlgili Yazılı Kaynağın Tespiti”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 83, 149-169.
• Tanman, M. Baha. (1996). “Hacı Bektâş-ı Veli Külliyesi”. Cilt: 14, TDV İslam Ansik- lopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 459-471.
• Hatipler Çibik ve Tuba-Filiz Umaroğulları. (2017). “Balkanlarda Bektaşilik ve Bekta- şi Tekkeler”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi (İTOBİAD). Cilt: 6, Sayı:1, 458-481.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1988). Osmanlı Tarihi I. 5. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Von Hammer, Joseph. (1991). Osmanlı Tarihi I. Çev. Mehmet Ata. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Yılmaz, Eray. (2016). “Yeniçeri Kırımı, Bektaşi Tekkesinin Tasfiyesi ve Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı Kimliği (1826-1908)”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, Sayı: 79, 111-128.