ALEVİ-BEKTAŞİ KÜLTÜRÜNÜN TÜRK HALK İNANIŞLARI VE UYGULAMALARINA YANSIMASI

Yıl 2019, Sayı: 92, 43 - 66, 18.12.2020

Bekir Şişman Mehmet Şahin

Öz

Türklerin İslamiyet’i kabulü ve ardından da Anadolu coğrafyasına göçü ile birlikte Anadolu sahasındakültürel bağlamda senkretik bir yapı meydana gelmiştir. Anadolu’da yaşamış birçok medeniyetinardında bırakmış olduğu inançsal ve kültürel ortam, Türklerin Anadolu’ya gelmesiyle birlikte kökeniOrta Asya’ya dayanan Türk kültürü ve inançlarını da kısmen etkilemiştir. Ağırlıklı olarak Anadolu’daTürk kültürünü oluşturan bu senkretik yapı günümüze kadar mitolojiler, destanlar, efsaneler, atasözleri,masallar ve halk inanışları ile taşınmıştır. Yaylak ve kışlak hayatı yaşayan Türkler İslamiyet’i,içinde bulundukları Gök Tanrı Dini ile diğer tanışmış oldukları dinlerin/kültürlerin yerel ve evrenseldeğerlerini tasavvufun da etkisiyle bir araya getirerek kabul etmişlerdir. Bu durum Anadolu’da Hz.Muhammed’e, Hz. Ali’ye, Hz. Fatıma’ya, Hz. Hasan’a ve Hz. Hüseyin’e sevgi, on iki imamlara veonların soyundan geldiğine inanılan dedelere bağlılık çerçevesinde Anadolu Aleviliğini oluşturmuştur.Bu çalışmamızda, Anadolu’da yaşayan Alevi-Bektaşi topluluklarının kendi iç dinamikleri doğrultusundaİslam’ı anlama ve yorumlama farklılıklarından ileri gelen halk inanışlarını tespit etmeyeçalıştık. Bu tespit ile birlikte Anadolu sahası Türk halk inançlarının menşei hususuna Alevi-Bektaşikaynaklı halk inanışlarının da eklenmesini önereceğiz. Yapılan bu çalışmada kullanılan bilgiler AlanAraştırma Yöntemiyle elde edilen verilere dayanmaktadır. Bu veriler neticesinde Alevi kültürüne aitsözlü ve yazılı kaynaklar aracılığıyla Türk Halk İnanışlarının menşeine farklı kadrolar eklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Alevi, Bektaşi, halk inanışı, Anadolu sahası, kaynak

The Reflection of Alevi-Bektashi Culture on Turkish Folk Beliefs and Practices

Öz

With the acceptance of Islam by the Turks, and then their migration to the Anatolian geography, a syncretic structure has occurred in the cultural context in the Anatolian field. The religious and cultural environment inherited from a large number of civilizations that had lived in Anatolia also partially influenced the Turkish culture and beliefs that originated in Central Asia with the arrival of Turks in Anatolia. This syncretic structure, which predominantly constitutes the Turkish culture in Anatolia, has been transferred to the present day with mythologies, epics, legends, proverbs, tales and folk beliefs. Nomadic Turks accepted Islam by combining the local and universal values of the Gok Tengri religion and other religions / cultures with the influence of Sufism. This situation created the Anatolian Alevism within the framework of love to Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Fatima, Hz. Hasan and Hussein, devotion to the twelve imams and dedes/religious guides who are believed to be their descendants in Anatolia. The aim of this study is to examine the folk beliefs of Alevi-Bektashi communities living in Anatolia, arising from differences in understanding and interpreting Islam in line with their own internal dynamics. With this purpose, the addition of Alevi-Bektashi-based folk beliefs to the origin of Turkish folk beliefs in the Anatolian area was discussed. The information used in this study is based on the data obtained by Field Research Method. As a result of these data, different cadres were added to the origin of Turkish Folk Beliefs through oral and written sources of Alevi culture

Anahtar Kelimeler

Alevi, Bektashi, folk beliefs, Anatolian field, source

Kaynakça

• (KK-1) Abbas, Şahin: 1943, ilkokul, emekli, 12.01.2017, Atakent Mahallesi
• (KK-2) Güllü, Şahin: 1962, ilkokul, ev hanımı,18.2.2017, Halkalı Mahallesi
• (KK-3) Halil, Salman: 1951, ilkokul, emekli, 05.2.2017, İstasyon Mahallesi
• (KK-4) Hüseyin, Uzun: 1963, ilkokul, emekli, 03.03.2017, Atakent Mahallesi
• (KK-5) Salih, Gül: 1942, ilkokul, emekli, 12. 02. 2017, İnönü Mahallesi
• (KK-6) Salih, Şahin: 1960, ilkokul, serbest meslek, 15.02.2017, Halkalı Mahallesi
• (KK-7) Sıtkı, Güçlü: 1954, ilkokul, emekli, 06.04.2017, Halkalı Mahallesi
• (KK-8) Yeter, Öztemir: 1949, ilkokul ev hanımı, 12. 03. 2017, İstasyon Mahallesi
• Artun, Erman. (2013). Türk Halkbilimi (Gözden Geçirilmiş 10.baskı). Çukurova/Adana: Karahan Kitabevi.
• Attar, Feridüddin. (2013) Pendnâme. Ter. M. Ali Özkan. İstanbul: Semerkand Yayınları
• Ayverdi, İlhan. (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük (2. Baskı). İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Boratav, Pertev Naili. (2013). 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Elçin, Şükrü. (1997). “Türk Halk Edebiyatında Turna Motifi” Halk Edebiyatı Araştırmaları I. Ankara: Akçağ Yayınları, ss. 63-75.
• Eröz, Mehmet. (1992). Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevilik Bektaşilik. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• __. (2014) Türkiye’de Alevilik-Bektaşilik (3.baskı) İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Eyuboğlu, İsmet Zeki. (2014) Anadolu İnançları. İstanbul: Derin Yayınları.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. (1994). Geçmişten Günümüze Halk İnançları İtibariyle Alevilik-Bektaşilik. Ankara: Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları
• Hakkı, İsmail (Erzurumlu). Marifetname. Erişim: 10 Şubat 2017, http://www.veyselkarane.tv/FileUpload/bs642888/File/marifetname.pdf.
• Işık, Caner ve Ezgi Aydın. (2018). Horasan Erenlerinden Hüsem Dede ve Hüsem Dede Ocağı. İzmir: Tibyan Yayıncılık.
• İnan, Abdülkadir. (1976). Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• __. (2015). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar (8.baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kalafat, Yaşar. (2006). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri (5.baskı). Ankara: Ebabil Yayınevi.
• __. (2011). Türk Kültürlü Halklarda Ulucanlar. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kumartaşlıoğlu, Satı. (2015). “Fatma Ana Üzerine Anlatılan Efsaneler” Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C.3, S 6, 106-115.
• Mélikof, Irene.(2015). Uyur İdik Uyardılar Alevilik Bektaşilik Araştırmaları. Çev. Turan Alptekin. İstanbul: Demos Yayınları
• Noyan, Bedri. (1987). Bektaşilik Alevilik Nedir? (Genişletilmiş 2.baskı). Ankara: Sanat Kitabevi.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (2015). Alevi Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri (Genişletilmiş ve Gözden Geçirilmiş Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Oğuz, M. Öcal. (2013). Küreselleşme ve Uygulamalı Halk Bilimi (2.baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Pınar Kuzu, Fatma. (2018). “Pir Sultan Abdal’ın Şiirlerinde Turna Motifi” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. S 88, 111-122.
• Şişman, Bekir. (2000). “Anadolu’da Yaşayan Halk İnançlarının Menşei Üzerine Bir Araştırma” Milli Folklor Dergisi, S 46, 104-108.