Caferiliğin Türkiye’de Modern Bir Kimlik Olarak Kurumsallaşması

Yıl 2019, Sayı: 92, 207 - 220, 18.12.2020

Abdülkadir Yeler

Öz

Bu çalışmada, Türkiye’de yaşayan Caferilerin kimlik oluşturma ve kurumsallaşma süreçleri, Türkiye’deki sosyal değişimler ekseninde ele alınmıştır. Öncelikle Caferiliğin tarihsel süreci ve Türk toplumu içerisindeki konumları incelenmiştir. Kentleşmenin Caferiliğin kurumsallaşmasında ve kimlik edinmelerindeki etkileri araştırılmıştır. Zira Türkiye’de son yüzyılda kentleşme ve modernleşme ile birlikte yaşanan sosyal dönüşüm ve değişimler, ülkede yeni dini, etnik ve siyasi kimliklerin ortaya çıkmasına ve kurumsallaşma sürecine girmelerine yol açmıştır. Çalışmada nitel araştırma tekniklerinden, dokümantasyon, görüşme ve doğrudan gözlem teknikleri kullanılmıştır. Osmanlı arşiv belgelerinden yararlanılarak, Caferilerin Türkiye’ye göç süreçleri incelenmiştir. Caferilerin günümüz Türkiye’sindeki görünümlerini değerlendirebilmek için ise Caferi liderleri ve mensupları ile mülakatlar yapılmıştır. Bunun yanı sıra ibadet mekanlarında gözlemler yapılmış ve bazı ritüellere iştirak edilerek araştırma gerçekleştirilmiştir.Elde edilen veriler değerlendirildiğinde, Türkiye’de yaşanan kentlere içgöç sürecinde Caferilerin de büyük kentlere yerleşmeye başladıkları görülmüştür. Dolayısıyla Türkiye’de Caferiliğin, Türk toplumunda yaşanan kentleşme ve modernleşme süreçlerine paralel bir şekilde kurumsallaştığı belirlenmiştir. Bu kurumsallaşmanın Caferi kimliğinin şekillenmesinde belirleyici etken olduğu sonucuna varılmıştır. Bununla birlikte Türkiye Caferiliğinin homojen olmadığı ve kimlik bakımından çeşitlilik sergiledikleri gözlenmiştir. Ayrıca Caferi kurumsallaşmasında caminin merkezi bir rol oynadığı ve Muharrem ayında gerçekleştirilen aşure törenlerinin de modern anlamda kurumsallaşmanın bir örneğini teşkil ettiği belirlenmiştir. Çalışmada Türkiye Caferilerinin dile getirdikleri sorunlarına ve taleplerine de yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal dönüşüm, modernleşme, kurumsallaşma, kimlik, Caferilik

INSTITUTIONALIZATION OF JA’FARISM AS A MODERN IDENTITY IN TURKEY

Öz

In this study, the creation of identity and institutionalization processes of the Ja’faris living in Turkey are discussed in the context of social change in Turkey. Firstly, the historical process of Jafarism and its position in the Turkish society were examined. The effects of urbanization on the institutionalization and identity building of Jafarism were investigated. Because social transformations and changes taking place in Turkey with urbanization and modernization in the last century have led to the emergence of new religious, ethnic and political identities in the country and to the process of institutionalization. In this study, qualitative research techniques such as documentation, interview and direct observation techniques were used. The migration processes of Ja’faris living in Turkey were examined utilizing the Ottoman archive documents. To assess the situation of Ja’faris, living in Turkey today, is made of interviews with leaders and members of the Ja’farism. In addition, observations were made in places of worship and research was conducted by participating in their some rituals. When the obtained data were evaluated, in the process of internal migration, that experienced in Turkey, it is seen that the Ja’faris began to settle in large cities. Because of, has been seen that, Ja’farism in Turkey has been institutionalized in parallel to the urbanization and modernization processes in the Turkish society. This institutionalization was the determining factor in shaping the identity of Ja’farism. However, it has been observed that the identity of the Ja’farism in Turkey is not homogeneous but it has diversity. In addition, it was determined that the mosque played a central role in the institutionalization of Ja’farism and the ashura ceremonies that performed in Muharram constitute an example of institutionalization in the modern sense. The problems and demands of Ja’faris living in Turkey, are also included in the study.

Anahtar Kelimeler

Social transformation, modernization, institutionalization, identity, Ja’farism

Kaynakça

• Personal Interview with Sabri Sayan, 18 June 2007, Istanbul / Turkey.
• Personal interview with Abdülkadir Sezgin. March 2006, Istanbul, Turkey.
• Personal interview with Mikail Kayla, March 2006, Istanbul, Turkey.
• Personal interview with Selahattin Özgündüz, June 2011, Istanbul, Turkey
• Otoman Archives (BOA, İrade Hariciye,74/3603.)
• Ottoman Archives ( BOA, İ. DH 82523.)
• Ottoman Archives (BOA, Y. PRK. ZB 5-108 (1308 M 10)
• Albayrak, Ali. (2008). “Dini Gruplar Bağlamında Caferilik”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13:2.
• Andrews, Petel Alford. (1992). “Türkiye’de Etnik Gruplar”, trans. Mustafa Köpüşoğlu, Istanbul 1992.
• Ayata, Ayşe. (1998). Türkiye’de Kimlik Politikalarının Doğuşu, 75 Yılda Tebaa’dan Yurttaşa’a Doğru, Edit.Artun Ünsal, Istanbul.
• Baylak, Ayşen. (2009). “Visibility Through Ritual: Caferi/Shiite Community in Turkey”, Unpublished master thesis, Bogazici University, Ataturk Institute for Modern Turkish History, Istanbul.
• Büyükkara, Mehmet Ali. (2013). “İslam Kaynaklı Mezheplerin Ortadoğu’daki Coğrafi Dağılımı ve Tahmini Nüfusları”, e-Makalat Mezhep Araştırmaları, VI/2, Güz.
• Can, Kadir. (1986). “Bütün Yönleriyle Iğdır”, Iğdır.
• Diyanet İşleri Başkanlığı, “Türkiye’de Dini Hayat Araştırması”, Ankara, 2014.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. (2001). Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, Istanbul, Şato Publications.
• Kılıç, Ali Ercan. (1998). “Istanbul Halkalı Zeynebiye Aytaç Mahallesinde Sosyal Kültürel ve Ekonomik Yapı Üzerine Bir Araştırma”, unpublished postgraduate thesis, Istanbul University, Istanbul.
• Momen, Moojen. (1985). An Introduction to Shi’i Islam The History and Doctrines of Twelver Shi’ism, Yale University Press, New Haven and London.
• Taşğın, Ahmet. (2004). “1980 Sonrası Alevilerin Farklı Bir Görüntüsü Alevi Caferiler ve Aşura Dergisi”. Dini Araştırmalar, 6 (18).
• Üzüm, İlyas. (1993). “İnanç esasları Açısından Türkiye’de Caferilik”, Unpublished Phd Thesis, Marmara University, Istanbul.
• ——. (2000a). “Aleviler Şiileştirilebilir mi”, in Aleviler / Alewiten, ed. İsmail Engin & Edhard Franz, Hamburg.
• ——. (2000b). Günümüz Aleviliği, Isam Publications, Istanbul.
• Van Bruinessen, Martin. (1996). “Kurds, Turks and the Alevi Revival in Turkey”, Middle East Report 200.
• Yeler, Abdülkadir. (2006). “Türk Toplumunda Caferiler”, Unpublished Postgradute Thesis, Marmara University, Istanbul.
• ——. (2010). “Shiʿism in Turkey: A Comparison of Alevis and Jaʿfaris”, Journal of Shiʿa Islamic Studies, V.3, N.3, London.
• ——. (2011). “Aleviler Suriye’nin Neresinde?” Date of Access: 15.08.2019 http:// www.tasam.org/Files/Icerik/File/aleviler_suriyenin_neresinde_5e0bbbed-a34d4deb-b938-58e891af7f71.pdf
• Aksam Newspaper, 03/04/2004.
• Sabah Newspaper, 12/25/2005. http://www.ysk.gov.tr/ysk/docs/2011MilletvekiliSecimi/KesinSonuclar/igdir.pdf
• Date of Access: 18.04.2019. http://www.zeynebiye.com/caferi-calistayi-taleplerini-acikladi-(foto)_d74627.html
• Date of Access: 17.03.2019. http://www2.tbmm.gov.tr/d24/2/2-0172.pdf Date of Access: 17.03.2019